Morgunblaðið - 05.09.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1969
15
ÁSGEIR ÁSCEIRSSON:
Enn hjorír Eyjólfur
Fregn af Ungu listþingi
ENN hjarir Eyjólfur, sagði ég.
Hann hefur nú verið háiifdap-
ur um árabil. Þó verið að rotfa
þetta til hjá honum við og við,
en hann samt aldrei (komizt al
meniniliega á iappiiriniar. EyjóiWiur
er kynjadýr. (Hann móikir svona
áratugum saiman mieð smá
rsenuiköstum á milli, en neit-
ar að lognast út af. Kynslóðir
hafa (haift á orði, að hver visisi
neima hann hresstiist. Ég þori
sjálfur engu að lotfa, nema ég
get áhættulítið endurtekið fyr-
irsögnina. Enn hjarir Eyjóltfur.
Eyjólfur gæti verið xslenzikar
l'istir og bókmenntir. Eitthvert
■síðasta hljóðið úr því horni var
Ungt Listþing (niafnið háifgerð
istílbeygja, megi ég þenja mig).
Þingið fé'klk inni í Norræna hús
inu og stóð eina helgi. Gaman
hefði verið að sjá breiðtfyllkingu
ungra, islenzíkira listamanna og
kvenna stadda þarna. Því mið-
ur voru í henni töluverð síkörð.
Kippist í lag á næsta þingi.
Ungt Listþing var haldið í
fernu lagi á tveiimur dögum.
Fyrri daginn sat fóllk fyrist und
ir bólkmenntaerindi Ernis
Snioiriraistomiar oig Oriðið oig Venkn-
aðinn en síðan dkáldagrillum
einna ellefu manna um kvöld-
ið. Daginn eftir fuJku svo nokkr
ar stuttar kvilkmyndir ásamt
með tónlist og fjórum erind-
uim, siem Ilutu öiltl að listum. Ég
©r eikikii tóiniliist'ainmiaðuir, teitoairi,
kvikmundur eða myndlistar-
imaður. Hin:s vegar hefur mig
stundum langað að valda
penna, en það er eflaust of-
ætlun, bið ég lesendur þessa
prýðilega blaðs að þola mér
þetta.
Enginn þeirra, seim þarna
lásu verk sín, hefur enn gefið
út bók, eða 'haift sig mikið í
frtaimimii. Þ'ettia er ailllt korniuimgt.
Ég hðfi laungaman af _ spá-
mennsku eins og aðrir íslend
ingar. Hætti ég mér of langt út
í hana, þá gefið mér bara sel-
bita.
Þessir áttu lesin ver'k á Ungu
Listþingi: Ásgeir Ásgeinsison,
Ólafur H. Torfason, Megas,
Ernir Snorrason, Hrialfn Gunm-
laugs'son, Kristinn Einarisson,
Ólafur H. Símonarson, Sigurð-
ur Pálissom, Sigurður Jón Ólafs
son, Einar Ólafslson og Sigurð-
ur Eyþórsson. Höifiundalistinn
var að vísu ndklkru lengri, en
þannig fór, að fjóra sagnamenn
vantaði. Raunar þótti miörgum
eininig vanta í áheyrendahóp.
Þarna var heldur fátt eldri
listamanna, ritdómara og ým-
isisa annarra, siem gamam hefði
verið að sjá þar. Áheyrendur
voru 'flestir einhveris staðar inn
an þrítugs. Þótti sumurn eilítið
súrt í brotið, að eldra fólk
slkyldi hunza samlkoimuna þanm-
ig. En hefjum nú.
EYJÓLFS ÞÁTTUR
Ég tal'aði gaílgopalega um
það í upphafi, að enn hjarði
Eyjólfur og átti þar við ís-
lenzkar bókmenntir og listir.
Nú var ég beðinn þess að rita
ifregn af bótomenntasviði þinigs-
ins. Því er sjáifsagt að krefja
mig skýringar á því, að skáld-
verlkin sjálf fá eklki rneira rúm
eh raun er á. Hér eru fáeinar
ástæður: Nafnið Ungt Listþing
er eilítið glsefralegt. Þar var
staddur lítill hluti allra þeirra
ungu manna og kvenna, sem
rjála við slkriftir. Lesara mátti
nálega alla fldtóka undir heitið
kunningjahópur forstöðu-
manin'a. Ekki veit ég hvort gang
£'kö ' hefur verið gerð að frek-
a’ri leit, en þarna var sem sé
elklki uim neina breiðfyllkiinigu
að ræða. Nú. Engirxn höfunda
hefur enn gefið út bók. Sumir
voru jafnveil víðsifjiainri, úti um
land og lönd og enn aðrir fengu
fó'llk að lesa upp fyrir sig. Anh-
ars stkal reynt að gafa lesend-
um einhverja hugmynd .
Það er þá fyrist af því lítill
arður og stoðar lítt í spá-
mennskunni, að líta á hlutföll-
in milli bókmenntafonma. Raun
ar voru ljóðamienn heldur fleiri
en sögu, en þannig stóð á því,
að fjórir sagnamenn gemgu úr
slkaftinu. Síðan má greina frá
því líkt og hverri annarri bú-
ekaparifregn, að ekki var mik-
ið 'hróflað við ‘hinum einistöku
formum. Hafi höfiunidiar átt fiorrn
byltingar í fórum sínum, þá
fóru þeir dul't með þær. Nýr
tónin, ný viðhorf, fiátt var urn
þá hluti, svo orð sé á gerandi,
‘kanniski dálítið á reiki, enda
höifundar flestir lítt sfcrifuð
blöð. Það má nefna að mifcil ró
hvíldi yfir stjórnmáluim á þessu
þingi. Hölfundar og þingheim-
ur yfirleitt virtist ósnortinn af
þeirri mótmæla- og uppreiismar
öldu, sem risið hefur víða um
þeninan hnött að undanförnu.
Hafi mönnum isolllið hugur í
brjósti þá geymdiu þeir slkoðan
ir sínar. Þau skoðanaSkipti,
sem urðu, lutu að bókmenntum
og listum, uppfræðsiiu og lík-
um greinum, en þjóðmála-
ástandið hér . og annars staðar
virtist falla mönnum allsæmi-
lega í geð, megi dæima _af því
hve lítið það var rætt. Ádeilu-
verk létu lítið yfir sér. Einm
þingmaður lét þess getið í
umræðu um „pólitíserímgu"
leitóhúsisins, að fl'est íslenzk á-
deiluverk væru heldur ógæifu-
l'ega vaxin, væri þeim flestum
beint ralkleitt gegn rfkisstjórn
landsins. Þetta mun víst elkki
fjærri lagi. íslenzikir komimún-
istar hafa löngum annýzt smíði
ádeiluvebka fyrir filendinga.
Listrænt gildi þeirra hefur oft
ast klént verið, helzta hugðar-
efni höfunda: að koma ríkis-
stjórninni firá, eða komia banda-
ríska varnarliðinu af landi
brott og virðast sumir þeirra
líta á þetta framtak s'ern lolka-
talkmark í sjálfu sér. Lolks hafa
þeir dundað við það að sikrifa
lykilrómana, þegar anmað
þraut. Ekki varð sé'ð á þinginu,
að höfundar eða ræðumenn
ættu þes'si áhugamál sameigin
leg með hinum fynrnefindu
rauðiu pennum. Hlýtur það að
valda komimúnistum tö'luverð-
uim andvöikum að sífellt saxast
á í.lkáldahóp þeirra, hinir gömlu
fall'a, þeir nýju fælast lyktina.
Ungt Listþing virtist ekki langa
isérlega að steypa ríkisistjórn-
inni, komia vamarliðinu brott
eða kollvarpa Morgunblaðinu.
Víst slkal ég þó nefna eina þjóð
málasikoðun, sem telja má svo.
Hún kom fram i ungs manns
ljóði og var á þá lund, að lög-
regluþjónar vænu fremur illir
menn. Ég treysti lögreglunni
ful'lvel til þess að yrlkja hæifi-
legt kvæði á móti. Ljóðið bar
það með sér, að sfcáld þess
'hefði einlhvern tíima isetið inni
og hefur það vonandi verið
fyrir skáldskap, því ljóðið var
slakt að gerð.
Friður, mannúð, ást og ein-
drægni hafa kveðið hátt við í
ungum erlendum bófcmenntum
nýlega. Á ungu Listþingi rílkti
þváffifc stjórn- og þjóðmála-
kyrirð að til hennar má jiaifna.
Manniúð var ekki nefnd. Engan
virtist ianga í frið og raunar
elkki stríð heldur. Ást og ein-
drægni, uss nei. Elkfci mefnt.
Því siíður Ofbeldi eða uppreisn-
ir. Blæjalogn.
Ólafur H. Símonarson
Ásgeir Ásgeirsson
Ernir Snorrason
Sigurður Pálsson
ERINDIS ÞÁTTUR
Bókmenntaerindi Ernis
Snorrason'ar, Orðið og Verknað
urinn, er mér ekki tiltækt við
samningunia. Raunar veit ég
þingheimur láir mér eiklki, þótt
ég stiikli þar á stóru. Erindið
hefði skaðlausit mátt vera skipu
legna. Svo ég gerist hóttfynd-
inn, f.ufcu setningarnar lSkt og
dkæðadrílfa um salimin og kom
þar tofcs, að áheyrendur vifcu
sér undan þeim í stað þess að
reyna lengur að henda þær á
loifti. Fyrirspunnir fuku nokkr-
ar, en virtust varla mjóltóka bil
ið mil'li ræðumanns og áhéyir-
enda. Ræðumaður kvartaði
undan menmtunarleysi Islend-
inga, en þeir slógu öllu upp í
kæruleysi og báru fyrir sig
þyklkar hötfuðstoeljair.
Ernir hélt fram hlut harm-
leiitósins gegn ságnleifcmum.
Þessar voru þær ful'lyrðinga'r,
sem stóðu helzt í fól'ki:
skáldsagan er dautt form (hörf
aði síðan og hafði það — deyj
andi —), hanmleikurinn tek-
ur við af henni, tímarnir eru
tragíákir, nútímamaðurinn er
tmgíakur, íslendingar eru sögu
peroónur, fslendingar eru ekki
nútímamenni.
(Dauði ákáldsögunnar þarfn-
ast etóki minnar auglýsingar,
enda er hún eklki föl).
Sú fullyrðing, að tóimarnir og
nútímamaðurinn með væru
tragískir eða hartmkenndir
hvíldi á þeirri skýringu, að:
við lifum á tímum fjölmiðlun-
ar. flestir Vestur-Evrópubúar
hafa hálft líf sitt og annarra úr
tfjökniðlun. Málin skipast með
ógnarhraða og þeim er dembt
nær janlfóðum inn á hvert
heimili. Nú er þanmiig komið,
að fólk er hætt að skoða at-
burðina í sögulegu l'jósi. Það
leggur hér um bil mat á þá í
því vetifangi, isem þeir gerast.
Við þetta verðúr til nýtt lífs-
viðhoirf, hið tragískai, hanm-
Ikennda. Nútímamaðurinn er
tragiskur. íslendingar hafa
atóki aif þessu öllu að segja,
eru því etóki tragískir og því
síður nútímamenin.
Hvað, sem er um þessa trag-
edíukenningu (sem raunar er
komin til ána sinna), þá halfa
íslendingar fengið ágætan for
ismieikik atf fijiölmfðilun (eindia þótt
þeir lifi e.t.v. elklki í jatfnri ná-
lægð við stórmæli og sumar er
tendar þjóðir) og ættu því að
mimnsta kosti að slaga hátt upp
í aðra Evrópubúa í tragífc! Aufc
þesis kainn setning á borð við
— íslendingar eru elkfci nútíma
imenn — að sitja prýðilega í
vegg í tveggja manna fcafifi-
rabbi, en hún er fullglamnaleg
að sfengja henni tfram í alvar
legu erindi um bðtomenntir.
Það þarif löggiltan spáimann til
að slæða svona speki út úr sér
í fúlustu alvöru.
Nú. Séu íslendingar söguper
sómur, ja þá fer að vandast
miádlið iaigsii. Nú er beirt, að söigu
persónur geta aldrei losað sig
úr viðjum þeirrar sögu, sem
þær eru settar í (slíkt gerist
ekiki nema í aifar slæmum sög
um og á hér efciki við). íslend-
ingar hljóta að vera alihressi-
lega flæktir í sína sögu, þegar
hér er komið. Leyfum þeirn nú
að vera tragísltoum, sem vilja,
en játum sjállf sögupei'sónunafn
bótinni. En málið er enn grótf-
ar'a en svo, að íslendingar séu
bara sögupersónur, heldur eru
þeir hötfundar að auki. Allir
fslendingar semja sögur liðlang
an dagimn og aldrei glaðar en
nú, slkrifi þeir þær eklki eða
segji, þá hugsa þeir þær a.rn.k.
'Hér er allt gert að sögu. Hér
verður allt beinMnis að sögu
urn lteið og það hefur gerzt. Um
þetta má spara flóknar full-
yrðingar, þetta er aðeinis ckkar
háttur. Þar sem þetta er hálf
gert trúaratriði í aðra rönd, þá
verð ég að læða hér að þeirri
trú sjálfis mín, að elkfci séu ís-
lendingar einungis söguperisón-
ur og höfiundar heldur séu er-
lendir menn það lífca.
Megi ég enn tala gleitt, þá
er það gamalt hald mitt, að
sagan sé hálfigerður eðlisþátt-
ur mannsims (rólegir, fræðing-
ar). Hér á íslandi, úti í heimi,
hivair siem er, á tuinigliinu, ef iþví
©r að stoipta.
Af allri sögu, á sfcáldsagan
tflest hatursfólk. Um það er
glaðhlafckalega talað, að sfcáld
sagan liggi fyrir dauðanuim,
rétt eins og þau l'ögmál, sem
stoipta máffi gildi um hania, en
eklki aðra sögu. En sagan lifir
kóngalífi og afsannar sjálf all-
ar dánarfregnirnar. Því geri ég
því ekki slkóna að þurtfa að
verja hana mjög harkalega
tfyrst um sinn. Illa mun ganga
að koma henni í gröfina og enn
verr að finna svo þungam leg-
stein, að ‘haldi henni niðri. Og
hver ætlar að semja grafsikrift-
ina? Spádómum samkvæmt
verður tragedían grafákriftin.
Á hötfundum 'hennar bólar ekki.
Kannski tímarnir þunfi að
verða ,,enn tragíákari“?
Raunar er það kjarni þessa
máls, að allar álífca spekúla-
sjónir um eðli og lögmál bók-
menntatforma eru átoaflega
hæpnar. Lögmál slíkra forma
fara enda eftir æði mörgu öðru
en öldum og tíðaranda. Eiklki er
ástæða til að amast við því
þótt einihverjir bafi atvininu af
þesisum vangaveltum, en þær
hafa fjári oft orðið að þoka til
bliðar, þegar að því kom að
semja sjállf bótomenntaverkin.
Málflutningurinn ber allur
keim af formúlu- eða forsfcrift
arstefnu, ásamt þeirri tegund
spámenmsku og véfréttarláta,
seim eiga sér heldur dapurlega
sögu í bókmenintum.
Á hinn bóg mætti ég vel láta
þess getið hvers vegna ég spinn
svo langt mál um efni, sem ég
tel svo varla umræðuhæft: —
þetta var eina bðtomenntaer-
indi þingsins, sem fyrr var
nefin't. Ræðumiaður hélt skoð-
unium sínuim mjög til streitu
meðan stóð á þinginu. Enn-
tfremur er hann efcki einn um
þær. JEtti það að nægja. Að
öðru leyti þaklka ég (honum er-
indið og annað með, hann gekk
röisfclega að þvi að reyna að ýta
við þingheimi til umræðu.
VÍKINGA ÞÁTTUR
Hræringar varð vart á ell-
eftu stundu. Síðasti ræðumað-
ur héit Óliafuir Haiukiuir Símom-
arson og gagnrýndi fagurfræði
legt uppeldi ríkisims í erindi
með saima nafni. Hann hafði
með sér svarta slkjóðu og dró
upp tvo mislita og misflaga
öskubafclke* sem hann stillti í
pontu, svo allir gátu séð. Síðan
hótf hann að tala um neytand-
ann og þörf þess, að ala fólk
svo upp, að það gæti valið af
réttsýni milli notagildis og út-
lits tveggja hluta eða fleiri, og
etuddi má‘l sitt með öskubötok-
unuim góðu. Ólafur talaði ró-
lega og settlega. Hanin hafði
þó rabbað skamima stund, þeg-
ar áhugaisamir listamenn og
túllkendur heimtuðu útskýring-
ar. Allt artaði sig vel framan
atf. Loks þatokar Ólafur fyrir
sig og tyllir sér. Orðið er laust.
Sprettur þá dtóki upp ungur
og ‘hremimilegur kennari úi'
Styktoishóimi og heitir Ólafur
Jónsson. Hann hendir skoðanir
Ólatfs Haiultos á lofti og grýtir
þeiim til föðurhúsanna. Skýrir
síðan tfrá eigin reymslu; getur
þes's að 70% allrar uppfiræðslu
í barnasfcólum sé eyðileggingar
starfsemi og segir: gefið ^börn-
unum frjálsar 'hendur. Ólafur
skálimaði ákaflega undir ræð-
unni og vantaði fátt nema lit-
tolæðin, til að þar_ færi fyrir-
tatos víikingur. Er Ólatfur hetfiur
höggvið ótt um stund, rís þá
ekfci upp Ernir Snorrasom, bros
ir ljúfmannlega og fier að and
mæla Ólaifi. Ernir sat aftarlega
í sal og 'kölluðust þeir á skoð-
umutm sínum yfir einnta tíu
metra diúp og var því tæpast
von að drægi saman með þeim.
Lýstu þeir því enda yfir að
hvorugur sfcildi hinn. Báðir
voru hóttfyndnir og uimræðan
fór dálítið á dreif, en daufleg
var hún ekfci.
Gunr.ar 'S. Magnússon, list-
málari sat á fremsta befcfc umd
ir' herlúðri Ólalfs Jónssonar.
Hann snaraðist lclks upp og
lagði orð í belg, sem þegar var
farinn að síga og þyngjast af
sfcoðunuim og afistöðu. Gunnar
Framhald á bls. 21