Morgunblaðið - 06.09.1969, Blaðsíða 10

r -
in MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. SEPT. 1060
Svifflugið varð grundvöllur flugs á íslandi
Er reykvískar fjölskyldur aka
á sunnudögum austur fyrir Fjall
verður þeim oft að nema staðar
við Sandskeið og horfa á það,
sem þar fer fram. Tígurlegar svif
flugur af nýjustu og fullkomn-
ustu gerðum eru þar dregnar á
loft, og koma inn til iendingar
og er fátt fegurra að sjá, en
þegar „fuglar" þessir svífa hljóð
laust niður að Skeiðinu. Kannski
haida sumir, að hér sé um að
ræða stórhættulegt sport ör-
fárra sérvitringa og angurgapa,
og fæstir gera sér líklega ljóst,
að hinn breiði grundvöllur að nú
tímaflugi á íslandi var lagður af
hinu áhugasama liði svifflug-
manna á árunum fyrir stríð. Sú
er a.m.k. skoðun Agnars Kofoed
Hansens, flugmálastjóra, og ætti
hann gerst til að þekkja.
Ágú.gbmániU'ðiur átiið 1936 er
mer*kismiáiniuðuir í sögu fluigmála á
ísliandi. Þann mániuð var Sviffliug
félag fslands sitofiniað, og var
Agnair Kofoed Hamisen, þá starf-
aindi fliufgtmaður, aðalbviatamiaðiur
að stofruuin þess og fyrsti formað
wr. Noktorium dögum eftir stofn-
un Sviffluigfélagsins var síðia-n
stofmað Fluigmálafélag fslanids og
var Agniar einindg fyrsti fonseti
þess. Bæði þessi félög mörkuðu
fímiamót, samieiginllega og sitt í
Ihvoru lagi.
HEIMASMÍÐUÐ RENNIFLUGA
í þessari stuttu grein verður
aðeins drepið á Svifflugfélag ís-
lands, nokkuir atriðd úr söigu þess
og hver áhrif stofniun þess og
starfsemd hafðli.
Er félagið var stofmað var
elklk'ert til af neinu tagi til svif-
fluigsiðfoainia, niemia að til var í
skúr remnifluiga, sem simíðað
höfðu þeir Geir og Indriði Bald-
urissynir eftir tedkningum úr þlað
inu „Popular Mechamdcs". Þessir
tfyrstu sviffluiguismiðk- íslamdis eru
báðir enn á lífi. Þessa renniflugu
notaði félagið til æfiniga vetuir-
inin eftir.
Þegar á fyrsta starfsári Svif-
fluigfélags og Flugmálafélaigs
sneri Agnar Kofoed Hanisen sér
til himis þeikkta þýzfoa fluigklúbbs
Aerokluib von Deutschland, enda
var þá svifflug með meiri blóma
í Þýzkalandi ein nokkru landi
öðru. Tókst skjótlegia að koma á
sambandi milli féliaganna og frá
Ihinu þýzfoa félagi var keypt efni
í fyrstu verulegu reniniifluigu fé-
lagsins, af gerðinnd Giruniau 9.
SVIFFLUGLEIÐANGURINN
Á þessum árum seinidu Þjóð-
verjar sviffLu/gleiðangra víða um
lönd til könimuiniar á fluigsikilyrð-
um og í áróðunsskyni. Um svip-
að leyti og samband var upp tek-
ið við Aeroklúb von Deutsch
laind, tók Agnar upp samninga
við von Gromau, þekktam þýzkan
flugmainin, sem fyrir leiðömgrum
þessum stóð. Von Gronau var
mifoill íslamdsviniuir og hafði flog
ið himgað þrívegis. Fór Agrnar
fnam á að fá slíkam sviffluigleið-
angur á árinu 1936. Fékksf iof-
orð um að leiðanigurinm kæmi
hingað sumiarið 1937, en úr því
varð ekki. Þa/ð sumarið var leið-
ainiguriinin sendur til Búlgaríu, og
urðu sviffkiigmenn að bíða um
Kinn.
Þess í stað kom hingað svifflug
miaðurin/n Herbert Böihme, sem
varð mikill íslandisvimur. Hamm
var gamall sviffliuigmaður og
hafði Silfur-C í svifflu'gi, sem
foallað er. Böhme kenmdi svif-
flug ásamt Agniairi í Sauðafelli
suimarið 1937, og var þá Grunau
remndfliugan komin í gagndð.
1937 fór Agnar til Þýzka-
lands og ræddi við von Gronau,
sem lofaði að svifflugleiðangur-
inn skyldi koma sumarið eftir,
og svo varð.
FYRSTI FLUGDAGUR
Á ÍSLANDI
Er þýzki svifflugleiðangurinn
kom hingað sumarið 1938 undir
stjóm Bruno Baumann, var kom
ið töluvert líf flugmál á ís-
landi. Flugfélag Akureyrar hafði
tekið til starfa þá um vorið og
var Agnar flugmaður hjá því. Þá
var komin hér Bluebird mótor-
vél, sem þeir áttu Helgi Eyjólfs-
son, Albert á Vífilstöðum og
fleiri.
Er leiðangurinn þýzki kom í
júlímánuði vildi þannig til, að
vél Flugfélags Akureyrar var í
skoðun, og gat Agnar snúið sér
óskiptur að skipulagningu fyrsta
flugdagsins, sem haldinn var á
íslandi Hann fór fram á Sand-
skeiði sunnudaginn 17. júlí 1938.
„LISTFLUG LUDWIGS
VERÐUR MÖNNUM
ÓGLEYMANLEGT"
Flestir þeirra, sem staddir voru
á Sandsfoeiði þennan fyrsta flug-
dag munu samdóma um að hann
FLUG
á íslandi
í 50 ár
ÞÁTTUR KLEMM—
VÉLARINNAR
Svo sem fyrr greiniir skildu
Þjóðverjar hér eftir Klemmvél-
ina, sem kom með leiðangrinum,
og gegndi hún mjög sterku hlut-
verki í flugsögu fslands.
Á sýningu þeirri, sem Flug-
málatfélaig íslainds genigst nú
fyrir á Reykjavíkurflugvelli get-
ur að líta ummæli Fabers, sem
harun viðlhafð’i etftir fyrsbu flug
sín á íslandi í september 1919,
eða fyrir hálfri öld. Þá kvað
hann gersamlega ólendandi á
landi nokkurs staðar á fslandi.
Hér væri ekkert nema hraun,
urðir og grjót og yrði ekki öðru
við komandi en sjóflugvélum.
Agnar Kofoed Hansen notaði
Klemmvélima til flugvallaathug-
ana víðsvegar hér um land. Sem
dæmi um notagildi hennar í þeim
efnum má nefna, að um eina helgi
þeirra sviffluga og flugvéla, sem sýndar voru við ruikla hrifningu manna. Lengst til hægri er
Klemm-vélin, sem þýzki svifflugleiðangurinn skildi eftir ásamt öðru.
hafi verið sá stórfenglegasti, sem
hér hefuir verið haldinn. Þarna
voru sýndar alls 8 flugvélar, þ.e.
2 renniflugur, fjórar svifflugur,
Bluebird-vélin áðurnefnda og
þýzk Klemm-mótorvél, sem síðar
átti mjög að koma við sögu hér.
Talið er að um 5.900 manns
hafi verið aaiman komináir á Sand-
skeiði þennan dag, og er það
ekki iítið þegar tekið er tillit til
íbúafjölda Reykjavíkur á þess-
um árum.
í frásögn um flugdaginn segir
Morgunblaðið í fyrirsögn 19.
júlí: „Flugsýningin sú stórfeld-
asta, sem hjer hefur sjest — List
flug Ludwigs verður mönnum ó-
gleymiamlegt." Síðan lýsir blaðið
listflugi Gerhard Ludwigs, bæði
í svifflugu og Klemm-vélinni, og
segir að „annað eins hefur aldrei
sjest hjer“. Lítil undur eru, þótt
menn hafi verið hrifnir af „kunst
um“ Ludwigs, eins og Mbl. brð-
aði það, því hann var einn af al-
færustu svitfflugmönnum Þjóð-
verja um þessar mundir, og á
heimsmælikvarða. Hann fórst i
byrjun heimsstyrjaldarinnar síð-
ari.
TÆKIN SKILIN EFTIR
Er þýzki ledðamiguriinin hafði
verið hér um hríð, kannað flug-
skilyrði og leiðbeint Svifflugfé-
lagsmönnum, hélt hann heim.
Tókust samningar um að Þjóð-
verjarnir skildu hér eftir ýmis
tæki, sem áttu eftir að reynast
Svifflugfélaginu ómetanleg. Þeir
skildu hér eftir svifflugu, tvær
Gruno Batoy fkigur, Zöglinig-
flugu og ýmis tæki til svifflugs-
iðkana. Þá var Klemm-mótorvél-
in einnig skilin eftir, en hún átti
eftir að koma í góðar þarfir, svo
sem sagt verður frá hér á eftir.
Að nafninu til voru öll tækin
skrifuð hjá Svifflugfélaginu, en
síðan skail ó heimsstyrjöld og þar
með voru þeír reiknimigar upp-
gerðir!
lenti hann vélinni á 38 stöðum
víðlsvegar um la.ndið og saranaði
þar með að lendingar á landi
væru framtíð flugsins á íslandi.
Þessi sögulega flugvél er enn-
þá til. Hún liggur á verkstæði
Flugmálastjórnarinnar, og er því
miiðuir ekki á sý'niiinig.uinini þar eð
fé skortir til þess að gera hana
í sýningarhæft stand.
LEIÐIR EFTIRMÁLAR
Starf Svifflugfélagsins árin
eftir að þýzki leiðangurinn var
hér, og raunar allt til stríðs-
loka, byggðist eingöngu á þeim
tækjum, sem leiðangursmenn
skildu hér eftir. Gruno Baby-
flugurnar hafa verið notaðar þar
til fyrir skömmu, önnur þeirra
raunar allt þar til nú í sumar,
er henni hlekktist á. Hin var tek
in úr umferð fyrir nokkrum ár-
um. En í þrjá áratugi voru Baby
vélarnar notaðar meira og minna.
Leiðinda eftirmálar urðu vegna
Á Sandskeiði flugdaginn 1938. í svifflugunni er Pálmi heitinn Ilannesson, rektor, og síðan t.v.
Ludwig, þýzki listflugmaðurinn, Hermann Jónasson, forsætisráðherra, Skúli Guðmundsson, sam-
göngumálaráðhera og Eysteinn Jónsson, fjármálaráðherra.
komu hins þýzka leiðangurs hing
að. Nazistar réðu ríkjum í Þýzka
landi er leiðangurinn kom hér,
og eftir hernám Bxeta hérlendis
1940 voru svifflugmenn í hrein-
ustu vandræðum. Framámenn fé-
lagsótnis vonu af Bretium taldir al-
gerir nazistar margir félagsmenn
lentu í löngum yfirheyrslum, að-
eins vegnia samstarfs við hina
þýzku flugmenn fyrr á árum.
Þá gerðu Bretar sér lítið fyrir
og sprengdu upp allt Sandskeið-
ið að heita og gerðu það ónot-
hæft til flugs. Fremur lítið var
flogið á stríðsórunum, enda varð
það að gerast með sérstöku leyfi
hernámsyfirvaldanna. Þegar flog
ið var reyndu menn að smeygja
sér inn á milli sprengjugíganna
í lendingum. Þá var og „Litla
Sandskeiðið," sem svifflugmenn
kiaBia svo, milkið notað ein Bret-
um láðist að eyðileggja það líka.
STÓRÁTAK EFTIR STRÍÐ
Næsti stóri áfanginn í sögu
Svifflugfélagsins varð að styrj-
öldinni lokinni, en þá var Helgi
Filippusson mikil driffjöður í
starflsemi félagsinis. Keypti hamm
með aðstoð flugmálaráðuneytis
ins margar svifflugur í Svíþjóð.
þá voru og fjórar svifflugur
keyptar frá Bandaríkjunum um
svipað leyti.
Síðan hefur stöðug endurnýjun
farið fram á flota Svifflugfélags
ins, og á það nú margar nýtízku
flugur með fullkomnasta búnaði,
sem meininiima í Sauðafelli sumar
ið 1937 hetfur naumast dreymt um
að til yrðu. Flugurnar eru búnar
fullkomnuim flugtækjum, sumar
hverjar fjarskiptatækjum. Fall-
hlífar hafa verið fengnar að láni
hjá Varnarliðinu. Svifflugumót
hatfa verið haldim, síðnisitu siumr-
in á Hellu á Rangárvöllum. ís-
lenzkir svifflugmenn hafa tekið
þátt í svifflugmótum erlendis oft
ar en einu sinni, og svo mætti
lengi telja. Só eldur, sem kveikt
ur var í ágúst 1936 hefur síður
en svo slokkinað.
Ekki má heldur gleyma því, að
tvö svifflugfélög eru starfrækt
utan Réykjavíkur. Á Akureyri
var stofnað svifflugfélag 1937,
eða ári síðar en í Reykjavík. Þá
er og starfandi svifflugfélag á
Sauðárkróki, en það er yngst
hinna þriggja félaga, sem hér-
lendis eru nú starfandi.
GRUNDVÖLLURINN AÐ
FLUGINU
Mbl. sneri sér til Agnars
Kofoed Hansen, flugmálastjóra.
og innti hann eftir því, hvaða á-
hrif hann teldi Svifflugfélag ís-
lands og Flugmálafélagið hafa
'haft þróun ftoigsins hérlendis.
Hann sagði:
„Þessi tvö félög voru grund-
völlurinn að því mikla starfi í
flu'gmáliumium, sem við sjáum niú
árangurinn af í dag. Flugmála-
félagið beitti sér meðal stjórn-
málamanna, áhugamanna, verzl-
unar- og kaupsýslumanna og
allra hugsanlegra aðila, sem
vildu stuðla að framgangi flugs-
ins hérlendis. Svifflugfélagið
hreinlega tók að sér að vekja á-
huga á flugi með æskunni, og
mennta hana í því. Þessir ungu
menn, sem söfnuðust að félaginu
á fyrstu árum þess, finnast alls-
staðar í flugmálunum í dag.
Þarna eignuðumst við fjölda
umigra miaminia, sem ákváðu að gera
flugið að lífssbartfi sinu, og síðain
smitar þetta út frá sér, alvarlega,
sem betur fer. Hinn breiði grund
völlur að fluginu á íslandi var
þetfta umiga lið, sem safruaðiist að
sviffluginu á þessum árum. Við
getum nefnt nokkur nöfn af
handahófi: Björn Pálsson, Jó-
hannes R. Snorrason, Kristinn
Olsen, Sigurður ólafsson, Björn
Jónsson, Magnús Guðmundsson
og ótal fleiri."