Morgunblaðið - 07.09.1969, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUINNUDAjGUR 7. SBPTEMBER 1969
'Ú'itglefia’n.di H.fi. Árváfcui,) Reykjavíik.
FxamfcvæmdaistJ órí Haraildur Sveinsaon.
íUtebjóríu? Sigurður Bjamasoia írá Yigur.
IÆatt!hias Jo-fcannesGten.
Eyjólfur Konráð Jónssotu
Ritstjómarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttasitjóri Ejiöim Jólhannssom
Auglýsingastjóxi Árni Garðar Kristinsson.
Kitstjórn otg afgrei-ðsla Aðalstræii 6. Sími 10-109.
Auiglýsingaa? Aðlalstraeti 6. Sími 22-1-89.
Áiafcriftargj'ald kr. 190.09 á mánuði innanilands.
í lausaaölu: kr. 10.00 eintakið.
„KOMMÚNISTI
FELLUR FRÁ“
TT'nginn veit, hvað átt hefur
fyrr en misst hefur.
Þessi málsháttur hlýtur að
hafa rifjast upp fyrir þeim,
er lásu harmatöluleiðara
kommúnistablaðsins vegna
dauða Ho Chi Minhs. Að
vísu efast enginn um, sem til
þekkir, að blaðið hafi ævin-
lega kunnað að meta illvirk-
in, er sá maður framdi í lif-
anda lífi, en nú hefur það
opinberazt, hvaða tilfinningar
réðu mestu um dálætið á Ho.
Missirinn er heimskommún-
ismans og grátkona Þjóðvilj-
ans fer ekki í launkofa með,
að hún á þar hlut að máli:
Orðrétt segir eftirmælaledð-
arinn: „Fyrir hálfri öld gekk
Ho Chi Minh þeirri hreyf-
ingu á hönd og hélt síðan
jafnan tryggð við hugsjónir
hennar. Þess mættu sumir
minmast, sem vilja hylla
hann en fordæma þó jafn-
framt „heimskommúnism-
anum“.“ En það gerir Þjóð-
viljinn „málgagn sósíalisma,
verkalýðshreyfingar og þjóð-
frelsis“ sannarlega ekki á
þessum sorgardegi hreyfing-
arinnar, sem blaðið gekk á
hönd fyrir 34 árum og
hefur jafnan síðan haldið
tryggð við. En ferill
heimskommúnismans, sem
Þjóðviljinn kenmir nú við
„hamingj uleit“, er slíkur, að
það er aðeins á helztu tylli-
og sorgardögum hinnar blóði
drifnu hreyfingar, að blaðið
fær ekki haldið aftur af til-
finningum sínum. En eftir-
mæli hefur kommúnistablað-
ið áður ritað um liðna leið-
toga hreyfingarinnar, sem
■það er svo stolt af.
Frægust þessara eftir-
mæla eru þau, er birtust í
sama blaði fyrir 16 árum. Þá
Var kvaddur úr þessum
heimi Jósef D. V. Stalin, ein-
valdskóngur hreyfingar, sem
Þjóðviljinn lýsir þannig í
fyrradag: „Þetta er sú frels-
ishreyfing, sem tvinnuð er
saman úr ættjarðarást og
sjálfstæðishvöt hverrar þjóð-
ar og úr alþjóðahyggju öreig-
anna, vitund þeirra, sem eru
minnimáttar, að þeir verði að
sameinast gegn þeim, sem
sitja yfir hlut þeirra.“ Skyldu
Tékkóslóvakar vilja taka
undir þessi orð Þjóðviljans?
Aftur er harmur í húsum
heimskommúnismans og enn
átti að tíðkast sami greftr-
unarsiður og þegar hin sam-
virka forysta í Kreml drúpti
höfði yfir líki leiðtoga síns og
Þjóðviljans: JósefsStalíns. Og
íslenzka hirðin, með Þjóðvilj-
ann í fararbroddi, sem jafn-
an hafði prísað illvirki og
kúgun hins rauða kóngs á
þjóð sinni og öðru fólki, blað-
ið, sem hafði hlakkað yfir
helmingaskiptum Stalins við
þýzku nazistana, átti varla
nógu hástemmd orð til að
lýsa missi sínum. 1 fyrradag
ganga sömu orð aftur á síð-
um Þjóðviljans. Áður var það
bóndinn í Kreml, sem varð
aðnjótandi ámóta skrúðyrða,
nú var það bóndinn í Hanoi.
Meðal þeirra kosta, er Ho var
gæddur telur Þjóðviljinn
m. a. eftirfarandi: Lítillæti,
veglyndi, ósérplægni, hátt-
vísi, trúmennsku, trygg-
lyndi, ættjarðarást og al-
þjóðahyggju.
DAG SKAL AÐ
KVELDI LOFA
Fnn hópast þeir að
kistu Ho Chi Minhs,
sem Stalíns forðum í
Kreml. í trega sínum ritar
grátkona Þjóðviljans: „Við
börur hans mimu drúpa hhð
við hlið leiðtogar tveggja
völdugustu ríkja hins sósíal-
istíska hagkerfis“ (!) En þótt
þessi bamslega sárabót hins
syrgjandi Þjóðvllja, yfir missi
þessa austræna einvalds,
hafi mildað nokkuð nístandi
trega blaðsins, þá átti hún
samt sem áður enga stoð í
köldum veruleikanum. Vart
var lík hins kostum prýdda
sameiningartákns heimshreyf
inarininar kalt, þegar leið-
togar sósíalistisks hagkerfis
voru kornnir í hár saman og
þeir kínversku hlaupnir burt
í fússi. Aldrei varð Þjóðviij-
anum að ósk simní um, að þeir
Kosygin og fulltrúar Mao
drúptu höfðum hlið við hlið,
margklofinni heimshreyfingu
ti'l styrktar og Ho til dýrðar.
Syrgjendunum hlotnaðist
ekki einu sinni sú gæfa að
hafa samfylgd að líkhúsinu.
Það er af sem áður var, að
samvirk forysta krjúpi við
líkbörumar hlið við hlið og
bruggi þar launráð. Nú er
vargöld í sósíalistisku hag-
kerfi, og þar hlífa menn ekki
heilögum einfaldleika lítils
kommúnistasnepils úti á ís-
landi, sem af einlægri bams •
trú óskaði þess, að leiðtogam-
ir mættu höfðum saman
drúpa.
Fimmtugasta ártfð Jóhanns
Sigurjónssonar
ÞRITUGASTA ágúst voru 50
ár liðin frá dauða Jóhanns Sig-
urjónss'Onar. Jóhann Sigurjóns-
son fæddist á Laxaimýri í Þing-
eyjarsýslu 19. júní 1880, sonur
hjónanma Sigurjónis Jólhainneisson
ar, bónda þar, og konu hans
Snjólaugar Þorva! dsdóttiur. —
Hann laulk fjórðabeíklkjarprófi
frá Datínuslkólanum 1899 og hélt
þá til Kaupmannalhafnar að
nema dýralælkninigar. Hann hætti
námi í Landbúnaðarlháskólanum
þegar skamimt var til lofaaprófs
og afréð að gerast leikritahöf-
undur. Árið 1912 kvæntist Jó-
hann dan-skri konu, Ingeborg
Bliom. Jóhann léat í Kaupmanma
höfn.
Helstu verk Jóihanms Sigur-
jónssonar enu: Rung lælknir,
1905; Bóndimn á Hrauni, 1908;
Fjialla-Eyvkndur, 1911; Galdra-
I.oftur, 1915 og Mörður Valgarðs
son, 1917. Jóhann orti einnig
ljóð, bæði á íslenslku og dönsku.
Daninn Helge Toldberg, sem
samið hefur einu bókima, sem til
er um Jólhanm Sigurjónsson o-g
verlk hans, lýkur bóik sinni með
ummælum Klöru Pontoppidan:
„At han -slkiul'le dö sá ung, var et
alvorligt tab for dansk teater.“
Gunnar Gunnansison segiir í for-
mál-a að Rituim Jóhanns Sigur-
jónsisonar, sem komu út í tveim-
ur bindum á árunum 1940-1941:
„Hefði honum enzt líf og þrótt-
ur, er enginn efi á þvi, að ha-nn
átti beztu rithöfundarár sín fram
unda-n.“ Gunna-r gengur enn
lengra með eftirfarandi fullyrð-
ingu: „Verk hamis, jatfnvel hin
beztu, sýndu varla nema brot af
því, sem í honum bjó og leitaði
út-rásiar í lifrænni list.“ í sama
streng tekur Sigurður Nordal í
ritgerð um Jóihann Sigurjónsson:
„Það er bezt að segja það eins
og er, að mér finnst hanm hafa
verið enn þá meira skáld en
sjálifur Fjalla-Eyvindur, þetta
snilldarverk, sýnir til hlítar.“
í augum í-slendinga hefur Jó-
hanin Sigurjónisison lön/gum verið
hin-n dsem-igerði snillingur, skáld
á töifrateppi, sem heillaði alla,
se-m komust í kynni við hann.
Margir hafa eagt frá samveru-
stundum með dkáldinu, og ber
öllum saman um yfirburði Jó-
hanms, óvenjulegan persónuleifca
hians. Verk hans ha-fa af þessium
sökum m.a. sætt þeim önlögum
að vera álitin meiri en þau í
raun og veru eru. Þeisis vegna er
erfitt að dæma leilkrit Jóhanns
án þess að vera háður þeslsu við-
uhkennda mati. ísllenskar lei'k-
bólkmenntir eru heldur ekki svo
burðugar, að minnista kosti ekki
enn sem komið er, að neinm is-
lensfcur leilkritahöfundur stand-
ist samjöfnuð við Jóharwi Sig-
u-rjónsison. Jóhamn er krýndur
ikonungur klenslkrar leikritun-
ar. Það var þesis vegna ekki að-
eins dönsku leiklistarlífi þungt
áfall, þegar dauðinm sótti Jóhann
heim, heldur eininig þeim vísi
að íslenisku nútímialeilkhúsi, eem
seint ætlar að verða fulilvaxinn
ávöxtu-r.
Eðlilegt er að Danir tileinki
sér verlk Jóhanns Sigurjónsson-
ar, því í Danmörku náði dkáldið
þroska, og samdi aufc þesls verk
sín á dön-slku. En Jóhann er tfyrir
löngu kominn heim úr þeirri
siglingu, sem hann fór í ungur
til að aflla sér menntunar. Hann
er að vísu grafinm í Kaupmann-a
höfn, em örlög verfca hans verða
ráðin hér heima, efcfci með öðr-
uim þjóðum.
Hel-ge Toldber-g segir, að Jó-
hann Sigurjónsson hafi í Dan-
mörlku átt sterfcust ítöfc í sinni
eigin kynslóð. Frægð Jóhammis
er engin þjóðsaga, enda þótt
það sé stundum gefið í dkyn;
mieð Fjalla-Eyvindi vanm hann
úrslitasigu-r á Norðurlöndum óg
víðar. Aiftur á móti kom mangt í
veg fyrir að sigurgamga hans
héldi áfram. Óvíst er hvaða
stefn-u leikritun hans hefði tek-
ið, ef hon-urn hefði enist líf, en
brot úr leikriti, seim hann lét
eftir -sig, sýna þó að almenn
vandam-ál mamnlegrar sambúðar
hafa v-erið honium áleitin. Verk
hans fjölluðu allta-f um hi-nar
nálægu, en um leið geigvæmle-gu
spurningar, og við þekn leitaðist
sikáldið að gefa svör með því að
leiða f-r-am í s-viðsljósið persónur
klæddar holdi og blóði.
Engin-n vaifi leikur á því, að
leikið. Nægileg ástæða til að
setja það á svið ætti að vera
sfcyl-dleiki þess við Galldra-Loft,
þótt að því megi kannski leiða
rök, að andrúmsloft þetss sé of
fjarri nútím-anum til þess að
veikja áhuga; það beri um of
svip liðin-s tíma í bókimienmtum
og lífsskilningi.
Aðeims m-eð því að gera leikrit
Jóhan-nis Sigurjónssonar að föstu
viðfangsefni íslemiskra leilkhúsa,
er minningu þessa meista leik-
ritasikálds óklkar hæfilegur sómi
sýn-diur. Það er ekki nóg að sýna
Fjal-la-Eyvindi og Galdra-Lofti,
og m-ú síðast Lyga-Merði, þá
ræktarsemi, sem þei-r eiga sflrilið;
Bóndinn á -Hrauni og Rung lækm
ir eiga líka erindi á svið — og
væri það ékki vel til fundið, að
Jóhann Sigurjónsson
heilsteyptasta leik-rit Jóha-nn-s
Sigurjónsson-ar er Fjalla-Eyvind
ur, sem á köflum er ægifagur
Skáldskapur í ölluim einfaldleik
sínum, innblásið snilldarverk
víðfeðms anda. Sjálfur háði Jó-
h-anm harða innri baráttu um
hvernig ha-nm ætti að skilja við
þau Eyvind og Hölllu. Upphaf-
legi endirinn, þar sem hestur
bjargar lífi þei-rra, er tvfcnæla-
laust mannlegri, en Elkyggir að
vísu á Fjalla-Eyvi-nd sem yfir-
þynmandi harmleik.
Galdra-Loftur, se-m dkki hefur
til að bera jafn mar-ga kosti og
Fjalla-Eyvindur, er ef til vill
metnaðarfyllsta leifcrit Jóhanms.
f Galdra-Lofti er glímt við rök
tilveru-nnar; sannleilkisleitin og
valdagi-rnin speglast í skólapfflt-
iniurn Lofti, sem vill „standa
með alla viziku m-amnanna á
þröslkuldi leyndardómanma.“
Rung Dælknir og Lyga-Mörður
talka með símum hætti sömu eða
sfcyld viðfangsafni til meðferð-
ar, en yfir Bóndanum á Hrauni
er kyræð þrátt fy-rir sálanstríð
og náttúruhamfarir.
Leifcrit Jóhannis Sigurjón-sson-
ar eru full af slkáldslkap, og þótt
unda-rlegt megi virðast er margt
í þeim, sem enn er óuppgötvað.
Þau bera öll einlkemmi djarf-
mannlegrar listar. Þesis vegna
ætti enginn að verða fyrir von-
brigðum, seim leitar til þei-rra.
Það er án-ægjulegur vottur um
að íislensk leifchús slkilji hlut-
verk sitt, að seinustu árin hafa
verk Jóhanms Sigurjónssooar
verið á dagdfcrá þeirra, og
áhuga-mannalei'khús hafa hefldur
eklki hilkað við að fást við þau.
Á leifcárinu, sem er að hefjast,
mun Þjóðleifcihúsið sýrna Lyga-
Mörð, Njáluleilk-rit Jóhanns, og
er það í fyrsta sinm, sem þetta
síðasta verfc, sem skáldinu auðn-
aðist að ganga frá, kemur á ís-
lémsfct leiksvið. Gam-an væri að
sjá leikritið um Rung læfeni
un-gi-r leilkarar tælkju sig saman
um a-ð leiika Slkuggann, fyrsta
leiíkritið, sem Jðhann samdi á
döntsku.
í ölluim veilku-m Jólhamms Sig-
urjónssonar er ljóðskáldið á
ferð. Víða í 1-eikritunum eru svo
fagm-r ljóðrænar myndir, að eng
inn n-ema -mifcið slkáld getur verið
-höifundur þeirra. Þar úkýtur upp
kollinuim au-sturleni-fci töframað-
u-rinn úr Þúsund og eiinmi -nótt,
sem Sigurður Nordal talar um
í grein sinni um Jóhann.
Jóhann Sigurjónsison er í hópi
mimnisistæðustu ljóðskálda ís-
lensfcra-r turngu á þessari öld.
Ljóð 'ha-nis bera ekki öll me-rfei
háfleygs -skáldsfcapar, en sum
þeirra eru nýir landvinningar £
íslensfcum bótomemmtum. Með
Sorg, gerðist hann einn af braut-
ryðjeindum ísilemdkrar nútíma-
ljóðli-star; það ljóð flytur með
sér andblæ evrópslkrar borgar-
menningar til íslands. Smá-
kvæðið Hei-mþrá, lýsi-r hlýjuan
tilfinnin-gum hams til ættjarðar-
inmar, en er um leið slkuggsjá
þeirra örlaga hans sjálfs, að lifa
mamndóm-sár sím fjarri henni:
Reikult er rótlaust þangið,
refcst það um víðan sjá,
strauimar og votir vinda-r
velfcja því til og frá.
Fuglar flugu yfir hafið
með fögnuði og væmgjagný,
— hu-rlfu út í himinblámann
hratt eins og vindlétt slký.
Þangið, sem horifði á hópinm,
var h-nipið allan þann dag, —
Bylgjan, sem bar það uppi,
var blóðug um sóflarlag.
Gunnar Gummarisison, sem
þelkkti gkáldið betur en flestir,
ef elklki allir vinir þess, segir að
Jóhamn Sigu-rjónsgon hafi offt
farið með þetta ljóð.
Jóhann Hjálmarsson.