Morgunblaðið - 16.09.1969, Blaðsíða 14

14
MORGUN'BLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. SEPT. 1969
■Úitgiefandí H.f. Árváfcur, Reykjavík.
Fnaxnkvæmdaatj óri Haraldur Sveinsson.
•Ritstjórai* Sigurður Bjamason írá Viguir.
Matthías Joh.ann’ess!en.
Eyjólfur Konráð Jónsaon.
Bitstjómarfulltrúi Þorbjöm Guðtoundsson.
Fréttastjóri Björn JóJiannssons.
Auglýsing'a'stjóri Árni Garðart Kristins'on.
Bitstjórn oig afgreiðsla Aðalstræti 6. Sími 10-106.
Auglýsingar Aðalstræti 0. Sími 22-4-80.
Aisikriiftargjald kr. 150.00 á mánuði innanlands.
í lausasiöiu; kr. 10.00 eintafcið.
ILLSPÁR OG
ATHAFNIR
Oíkisstjórnin beitir sér nú
fyrir ýmsum ráðstöfun-
um til að auka atvinnu yfir
vetrarmánuðina. Um það
leyti, sem framkvæmdir drag
ast venjulega saman, er ætl-
unin að ráðast í meiriháttar
verklegar framkvæmdir.
Ættu þessar ráðstafanir að
geta létt verulega undir á
vinnumarkaðnum. Dr. Bjami
Benediktsson forsætisráð-
herra, hefur skýrt frá nokkr
um þeim ráðstöfunum, sem á
döfinni eru til atvinnuefling
ar á vetri komanda. Forsæt-
isráðherra komst m.a. svo að
orði: „Ríkisstjórnin hefur að
undanfömu haft til athugun-
ar ráðstafanir í samráði við
húsnæðismálastjórn og at-
vinnumálanefnd ríkisins, til
þess að hraða lánveitingum
og raunar auka þær eftir
mætti. En að minnsta kosti
að hraða lánveitingum á þessu
stigi, þannig að mun fleiri
fái vinnu í þessum greinum
heldur en ella hefði orðið.“
Forsætisráðherra drap einn
ig á þá aukningu, sem orðið
hefði í sjávarútvegi, af völd-
im efnahagsráðstafana á sl.
vetri. Útvegur og þá einkum
þorskveiðar væru nú iðkað-
ar af meira kappi en áður,
þótt vitaskuld væri síldarleys
ið þessum höfuðútflutnings-
atvinnuvegi þungt í skauti.
Nú hefði verið ákveðið að
verja verulegu fé til útgerð-
arfyrirgreiðslu hér í Reykja-
vík og á nokkrum stöðum
öðrum, svo og til skipasmíða.
Væri þess að vænta að fjár-
veitingin gæti örvað mjög
innlendar skipasmíðar. Fjár-
magnsskortur ætti því ekki að
há skipasmíðunum.
í viðtalinu við forsætisráð-
herra kom það einnig fram,
að nú er unnið að undirbún-
ingi nýrra vegaframkvæmda.
Markmiðið er, að vegalagning
geti haldið áfram í vetur, og
verður lögð áherzla á und-
irbúning hraðbrauta. Allt
krefðist þetta undirbúnings
og vinnu, en væri vel á veg
komið. í vegagerð bíða ís-
lendinga sannarlega mikil
verkefni, og fá svið eru bet-
ur til þess fallinn að skapa
mörgum vinnufúsum hönd-
um starfa. Nýtt átak tillagn
ingar steinsteyptra og mal-
bikaðra brauta gæti riðið
haggamuninn í atvinnumál-
um okkar, og orðið atvinnulíf
inu lyftistöng í mörgu tilliti.
í sama mund og fréttir ber-
ast af ráðstöfunum ríkisstjóm
arinnar, er vitað, að atvinnu-
málanefnd Reykjavíkurborg-
ar, lætur nú fara fram athug-
un á hugsanlegum rækju- og
skelfiskmiðum á Faxaflóa.
Einnig hefur atvinnumála-
nefndin beitt sér fyrir því, að
línuveiðar verði hafnar frá
Reykjavík, þegar í haust.
Ef þessar ráðagerðir komast
í framkvæmd verður hvort
tveggja til mikilla atvinnu-
bóta fyrir Reykvíkinga.
Það er athyglisvert, að á
sama tíma og unnið er af
krafti að því að búa í haginn
fyrir veturinn hafa stjórnar-
andstæðingar uppi stóryrði
um „athafnaleysi“ ríkisstjórn-
arinnar. Illspár þeirra hafa
náð hámarki frá því í vor, er
þeir spáðu því að þúsundir
skólanema reikuðu um at-
vinnulausir í sumar. Vitan-
lega horfist ríkisstjómin í
augu við þann vanda, sem við
blasir í atvinnumálunum. Og
hún gerir meira, hún tekst á
við þann vanda. Þar skilur á
milli hennar og illspáa stjóm-
arandstæðinga. Af þeim spám
kemur enginn íslendingur til
með að hafa lífsframfæri,
nema skriffinnamir sem þær
stunda ár og síð.
HAGUR AF
FERÐAMÖNNUM
Drýnasta verkefnið til úr-
" bóta í efnahagsmálum
okkar íslendinga er að
tryggja gjaldeyrisstöðu okk-
ar. Ljóst er, að með útvíkk-
un á grundvelli útflutnings-
framleiðslunnar er bezt unn-
ið að þessum úrbótum. Nú-
verandi ríkisstjórn hefur sýnt
þessu máli mikinn skilning
eins og fram kemur við stór-
iðjuframkvæmdimar. Þær
framkvæmdir eru mjög kostn
aðarsamar og líða oft mörg
ár, þangað til beinn fjárhags-
legur hagnaður af þeim fer
að gera vart við sig, enda
þótt óbeini hagnaðurinn komi
fljótt í ljós.
Fleiri leiðir eru færar til
öflunar gjaldeyris, og máþar
nefna tekjur af ferðamönn-
um. í samtali við Ludvig
Hjálmtýsson, framkvæmda-
stjóra Ferðamálaráðs, sem
birtist hér í blaðinu á sunnu-
dag, kemur fram að tekjur
okkar af ferðamönnum námu
um 560 milljónum króna ár-
ið 1968, eða sem svarar til
10% af útflutningsverðmæti
okkar á því ári.
Sú staðreynd blasir við öll-
um iðnvæddum þjóðfélögum,
að með aukrmni tækni þarf
færri hendur til að vinna við
framleiðslu, sem var vinmu-
aflsfrek áður fyrri. Þessi þjóð
félög leggja því meiri áherzlu
ÉkvAfk ||1 vppiíi am iíd urmi
\inv U1 Vin/ 1 nli Uli nLIIVII
ANDREW CARNEGIE -
gjafmildi auSkýfingurinn
DUNFERMLINE beitir lítill
bser við Foaitihifjörð í Skot-
landi, stoamma leið frá Edin-
burgh. Þessi bæir hefur það
eiintoum til síins ágiætis að hafa
lagt heiimimum til ýmisa ágæt-
iismenn, svo sem James Watt,
föðuir gufuvétorinnar, Daivid
Livimgsitome lanidkönnulð og
Andrew Gaimegie. Só síðast-
nefndi fæddist í Dumfermline
25. nóv. 1835, oig bróðum eru
liðin 50 ár síðam hanin dó. —
Um hainn er siagt, að ekki
hafi wotokur miUjómamærimgs
auður gefið af sér hæirri vexti
en hans.
— Faðir Andirews var bló-
fátætour vefari, í gömlum st£L
En engiinn var öfumdaverður
af þeinri atvininu í þá daga
sem Andrew fæddist, því að
vélaveiflstólil CartwTÍghts og
gufuvéllin voru siem óðast að
rænia atvinmunná frá handiðn
aðaraimiönnunum. Vefurunum
dugði ekitoert að eyðiflieiggja
nýju vefsitóliaina, því að tækn-
in varð ekki stöðvuð þó frem
ur en endramiær. Enginn hafði
efni á að tatoa 100 hamdvef-
ara í vininu þegar ein vél gat
uranið á við þá. Vefaramir
urðu a/tvinnulausir og löptu
dauðanin úr stoeil. Carmegie
umigi ólst upp við þetta oig trúði
því að atvinmuleysiið væri djöf
ulsins verk og istremigdi þess
heit alð útrýma því. Það tófcst
bommim vitamliega ekki, endia
miáitti miinnia gagn gera.
Harnn var toominn á 13. ár-
ið þegar faðir hamis afiréð að
flýja land. Vitamfleiga tifl. Ame
ríku, því að þar var hæigt að
safna auði og alflsnæigtum.
Camiegie fór mieð böm og
buiru til Pittsbuirg. En þar tók
við nýtt atvinmuleysi. Það
þj'argaði heimilimu fró siulti að
frú Camieigie kumnd að sauma
sbó, og fyrir það fétok
hún fjóra dollama á vitou. Og
eftir lan'ga bið fékk gamli
Camegie og Anidirew aitvinnu í
bómuilarspuniastöð — Andrew
sem ,^inæiLduistróikur“. Hann
var hróðuigur þeigar hann af-
heniti móður sinmi kaupið fyr
ir fyrsitu vikunia: rúmian doll-
ar, fyirir &0 stunida vinnuviku.
Andrew hafði iært að lesia
og sikriifla, en það kunnu ekki
öll böm í þá daga. Húsibóndi
barns kiomst að þestsu og lét
Andrew storifa reitonimiga og
anmiað smávegis fyrir sflg, er
hamm hafði séð að strátourinn
ger’ði þetta bæði betur og flijót
ar en hamm sjáfliflur.
Saimiuel Mortse hafði furndið
upp ritsímiann sama árið og
Amidnew fæddisit, en þessi nýj
ung byggðdist á uppgötvun H.
C. Örsteds á rafseguiltmagn-
inu. Nú fór siíminm sem óð-
ast að breiðast um byggðir
Banidaríkjanina, og Andrew
þótti nýstánLegt að kynniast
homurni. Hainn varð símasenid-
Andrew Camegie á gamals-
aldri. Á myndinni er hundur-
inn hans með honum, sem
hann aldrei vildi skilja við
sig.
ilil í Piittshuirg, síðan símritari
og ioks símastjóri. Og í borg
araistyrjöldinmii varð ha'nn sím
ritari í hernum. En á stríðs-
áruinum koimst hann á þá stooð
un, s!5 jórm og sitáil vætri móLm
ur framtíðarinniar og eftir-
spurn ©ftir hoirnum mundi
stórautoast, því að hann
yrði uindiirstaða fiestra
mannvirkjia. Og árið 1863
stofnaði hann „Keystone
Co.“ ásaimt touinniinigja sín-
um. Hann lagði 1250 doil-
ara í fyrirtækitð, eða fimm/t-
ung hlutafjárinis, og „Key-
stone“ græddi tatevert á að
smíða svefnvaign/a hamida járn-
brautum, en fyrirtæfcið varð
upphaf fyrirtækisins sem
smíðatði síðar hinia frægu Pufll
man-vagnia.
Á næstu áruim stiofnaði hann
járnbræðsilur og vertosmiðjur
fyrir jámibrautarteima, edmireið
ar o.fll. Ánið 1868 flór harnn alð
niota svotoaflliaða Bessiemer-að
flerð við &tálsiuðuima, en hún
var þá etoki ruemia flánra ára
gömuil. Og nú hélt hamn áflriam
að stoflma stállbræðsiur. Hann
vildi saimeima sem flestar und
ir eima stjóm og stoflna fyr-
irtæki'ð „United Iron MilLs“,
en félagi hans þorði etoki að
ráðaist í það og sögðu þeir
sundur með sér, svo að Cam-
egie varð einn um gróðann
á fyriirtiæikimu. Sfáliið frá Carn
egie stóðst aila saimkeppmi og
nú voru alHjar brýr byggðar
úr stáli ag Carniegie gekk und
ir naflninu stáflkómigurinm. Þeg
ar Oameig’ie lét af sitjórn
„Carmegie Steei Compamy", ár
ið 1901, var breiinn ágóíði fyr-
irtækja hans orðiinn 40 mifllj-
ón doliarar á ári. Auðkýfing-
urinn Morgan kieypti fyrir-
tækið og nú heitir það „Uni-
ted States Steel Corponati-
on“ og er eibt af stærstu iðn-
fyriirtæfcjum verafldar.
En Camegie græddi á fleiru
en stáili. Hann fann pemniga-
lykt af oiiunni lítaa. Eftir að
olían fannst í Perunsyivaníu
keypti hann jörð þar, ásamt
kunmimigj'a sínium, fyrir 40.000
dolfiara. Skömmu síðar var
þesisi jörð nruetin á 5 miHjón-
ir og fyrsta árið sem oilía var
unriin þar varð gróðimn mifllj-
ón dioiianar.
Ef saga Oamiagiieis væri ekki
iengri en þetta væri enigin
ástæ'ða tH að sikrifla um hann
50 árum eftir dauðia hanis. En
hann bafði það ínam yfir
flesta auðimenn, að fátæktin í
upp'vextinium hafði mótað mieð
honum stooðun sem bamn
reyndisit trúr. Oig hún var
þessi: „Sá sem hefur safnað
aiuði, er skyidur til að af-
henda þjóðfélaginu hann aft-
ur, áður en hamin deyr.“ Og
þau 18 á/r siem hamin liflði efltir
að hanm dró sig í hlé frá
kaupsýsdiu 1901, hafði bamrn
það helzt fyrir sbafimi að brjóta
heiiamn um bverndig auiðæf-
um hans yrði bezt varið, þann
ig að þaiu kæirmu að vairamileg-
um motum. Hann siaigði sjóflf-
ur, að það væri tiitöiluflega
auðvelt miái a!ð gnæða miHjarð
doflilara, í saimamibuirði við það
að kumina að ráðstafa þeim
réttHiega.
— Hann byrjaði á því að
gefa 5 miiljómiir í sjóð banda
verkamiönn/um sínum. Nasst
stoÆmaði hiamin fyrirmyndar
bókasafn handa fæðinigar'bæ
siímum, DunflermiMinie og iét
byggja vegleiga yfir það. Og
, .sföari fæðinigarbær" hans,
Pittsbur'g, fékk lífca bókasafn,
sem síðar var aukið mieð 30
miililjón dollana friamfliagi og
varð hurðarásinn í hinni víð-
flræigu „Canmegiie Pounidiation11,
sem heflur rieiist liisitasiöfn, tefcn
iistoa skóia og veiitir vísimda-
styiki og stoð við liistir um
alflian heim.
Framhald á bls. 21
á ýmsar þjónustugreinar, sem
krefjast mikils vinnuafls. Ein
af þessum atvinnugreinum er
móttaka erlendra ferða-
manna.
Þorvarður Elíasson, við-
skiptafræðingur, hefur gert
athugun á komu erlendra
ferðamanna hingað síðustu
ár. Á niðurstöðum þessarar
athugunar hefur hann einn-
ig gert spá um framtíðarþró-
un þessara mála. Þar kemur
fram, að með 11% árlegri
aukningu ferðamannafjöld-
ans, sem talin er eðlileg mið
að við núverandi aðstæður,
þá verða erlendir ferðamenn
hér orðnir 150 þúsund árið
1980. Athugun Þorvarðs bend
ir einnig til þess, að ferða-
mannafjöldinn aukist í hlut-
falli við giistirýmið í Reykja-
vík.
Þegar tekið er mið af öll-
um aðstæðum, er Ijóst að ís-
land er nú þegar orðið ferða
mannaland, hvort sem mönn
um líkiar það betur eða verr.
í framtíðinni mun kynning á
landinu aukast erlendis og má
í því sambandi t.d. nefna þá
miklu hátíð, sem efnt verður
til á 1100 ára afmæli byggð-
ar á íslandi árið 1974. Við
verðum að stefnia að því, að
færa okkur sem bezt í nyt
möguileika okkar á sviði ferða
mála.