Morgunblaðið - 20.09.1969, Blaðsíða 15

MOBGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUK 20. SEPT. 1660
15
Sýning og viðhorf
- EFTIR BRAGA ÁSGEIRSSON
Það er óhætt að treysta því,
leyfi þjóðfélagið listinni að þró-
ast eðlilega, að hún muni í sjálfri
sér jafnan vera lifandi þjóðfé-
lagslegt afl og spegilmynd þjóð-
félagsins, einnig sem siðfræðileg
eða pólitísk frásögn. — Siðfræði
og húmanismi heldur þá fyrst
innreið sína í iistina, þegar hún
samtvinnast listrænum gæðum —
ekki er mögulegt að byggja
þessa hluti á lélegri list. Athug-
um t.d. myndir amerísku mál-
aranna Ben Sliahn og
Andrew Wyeth, í þeim er sann-
ari og öfkugri realismi í obb-
anum af sózíalrealisma nútím-
ans. Shahn þróaði með sér þjóð-
félagslegan realisma á háu iist-
rænu plani í myndum sínum og
þurfti ekki til þess neinar til-
búniar stofiikenininigair. Wyeth
var annars konar re'al'isti og
ekki beimt þjóðfélagslegur, en
fnamar öllu einkenindu myndir
hans listrænit innsæi og manin-
legar eiigindir.
Lélogir trúarlegir 1 isbamenn
nota gjamian sögiulega stíla eða
á mjög væminn hátt misnotuð
nútámiaform, sem þeir álíte með-
alvegimn milli erfðavenju og
frafmúríJtefn u — úr verður fl'atn
eskjuleg trúarleg vella. Hvílík-
ur léttiir að sjá Skapandi eiin-
sitaiklimga, sean gena fyrst og
fneimst listræniar kröfur, berjiast
við vamdaimálin á myndfletinuim.
>að er hryggilegt að sjá, hve
hæigt er að gera leiðímlegtar og
ófrjóair myndir í trúarlegri list
og sózial-realisma. Það er í raum
iinni afrek út af fyrir sig, og
sýnir að einungis þeir, sem hafa
eitfhvað að segja sjálfir um
þeesa hluti, má umtallsverðum ár
an.gri, og þeir emu í mikluim
mimnilhiuba.
■Það slkýtur skökku við, að um
leið og þeir í austriniu á umdan-
förniuim árum í síaUkmum mæli
hafa tefkið sér vestræman bygg-
inigarstíi til fyrirmyndar, Skuli
ráðast á vestræna myndlist sem
afkvæmd rotirts aftuúhalds, því
að sé byggingarlist rannsökuð í
kjölinn kemur það berlega í ljós,
sem þeir virðást blindir fyrir, að
flestar byl'ti nigarken.ndustiu hug-
myndir á þessari öld í bygging-
arlist eiga rætur sínar í fram-
úmstef.niuimyndlist og jafnframt
haifa tiLrafuniir myndlistarmanma
í hagnýtri myndl'ist haft mdkla
þýðingu fyrir alla formmiótun í
iðnaði. Að ekki sé minnzt á það,
saim iðlniaðurinm hefur tekið
trauisfiatafci af 'huigmyndum
mynidliistaTmianna að þeim for-
spurðuim. Þetta minnir á gömiu
söguina um fólk, sem talar með
fyririlitningiu um gluiggatjalda-
list, er það sér ákveðniar mynd-
ir á máiverkasýningum, af því
að þær minnia það á giiugga-
tjöldin heima hjá því, en ef
það raininsaikaði málið betuir kæm
ist það að raun um að myinsitrið
er eiinmitt tekið úr þessum miál-
ver'kum. Sj'ánvarpsturninn í A-
Berlín er einin hinin nútímalegiasiti,
Danskur realismi. Victor Brockdorf: Við spegilinn, 1967.
sem svörtrum sauðium. Það er
Vissuiieiga rétt, að list'amenin eiiga
að ver.a fremistir í fyllkiinigu
þeirra ,sem berjast fyrir friðd,
húmianisma og hvers komar
mtainmlbeilgi — tjániinigairfrelisi og
skoðiamafre'lsi, oig éig álít, að
þefcba gangi þeirn flestum til,
þótt jafntan sé hægt að finna
forpokaðar sálir, sem reiðuibún-
ar eru að láta slkoðlanir síntar
faiar fyrir þægillegt líf, hvort
heldur í auEárú eða vestri — vúð
sjáum það í myn.d pólitilkiur í
auEitri, en í margri mynd kaiup-
mi&nmafou í vestri.
Á síðasta ári sá ég Biennai-
inn í Femeyjum og það, sem mig
u.nd raði eiinna miest, voru hin.ar
stórstígu breytingiar til frjálsari
viðlhorfia, sem eirtkenindu deildir
Auist'urevrópuþjóða að Rússum
oimuim unidiamslkildum, frá því ég
var þar síðast 1960. Það væri
r.æsta fróðiegt að vita, hvort
þersar breytiimgar 'kafni í har®n
andii pólitík og hveirniig þessair
þjóðir miutvu kyn.na sig í Feneyj-
um að ári. Það er einimitt aftur-
haldssemi að leyfa ekki eðdilega
þróún í myndlist, og ég efaist
um að sóziíalisbum þyki væmt
um að verða að taka tál sín
þesis'a smeið í öLLu mólskrúði sinu
um nýtt Lnmiifh'ald listarimmar.
Markús Árelíus siagði eitt simn
inn í Feneyjum og það ,sem mig
varðandi feguirð heimsims: I aug
um þess manns, sem
sanna innsýn hefir í hið
rétta eðli hlutanna, er sérhver
FrarahaW á bls. 18
Biennalinn í Rocstck 1969
sem ég hefi séð, og fyrr eða síð-
ar munu austantjaldsmenn taika
við sér, sikilja samhenigið, og
hvenfa fná afturhaldssamri fjar
stýringu á fyrirbrigðinu Skap-
andi myndlist. Nú er verið að
byggja beilu hverfin í útjaðri
| Rostocikbongar, sem eru skipu-
lögð og teiknuð á nútimavísu,
svo sem í „Lutten Klein“, og það
væri afar enfitt að hugsa sár ei.n
gönigiu sózíal-realisma ríkjamdi
ssm listræna viðbót til upplífg-
uraar urrthverfinu í æpandi ósam-
ræmi við byggimgarstílinin.
Hreyfing líkamans er auðvitað
realismi út af fyrir sig og þamn-
ig skoðað er margt fleira real-
ismd í myn.dlist en hlutir, sam
aiuigað ueinur. Og það er mikill
miumur á hreyfingium þjálfaðs
listamanms og viðvani>nigs. Því
getur verið nautn að virða fyr-
ir sér fullkomið samræmi og
hrynjandi í myndlistarverki,
Síðari grein
Reldar Aulie, Noregi: Sirkustjaldið.
Alfreð Flóki Nielscn, íslandi: Lítil og saklaus rómantík, 1968.
þótt augað wemi ekki þeklkjan-
lega hluti úr nágrenni eða dýra
r'íki. Fleötir ge-ta dáðst að fyrir-
bærum í náttúruimni, þótt þeir
sömu geti ek'ki útslkýrt þau, og
þvi er útilokað að hæigt sé að
fondæmia ólhlutlæga list á þeirn
grumdvelli, að þetta hafi menin
eiklki séð áður, því að fnamar
öRu edga menn að gera sér Ijóst,
að maðuirinin, efldd síður en ömnur
jiarðniedk fyrirbæri, er afgpnengii
náttúrunnar.
Gleymuim ekki hviTikar ómœl-
isvíddir hins óþekkta hafa lok-
izt upp fyrir einstafldinginum á
síðustu vikum, sem óumflýjan-
lega ihljóta að vfkkia yfir-
sýn hvers eins, sam með atbuirð-
inium fýlgdist. Hver sá, sem viR
þrosflta með sér meðtfæddar til-
finndragiar fyrir myndlist, mun
geba notið hen.nar. Við kennum
börnium að lesa, eri þótt slík
menntuin sé fyrir hendi er eftir
að vita, hvort hægt sé að þrosfca
bókmenin.tasmekik m-eð banninu.
Og hvers vegnia að knefjast þá
af okkur myn-dlistarmönnium, að
við friamleiðuim myndir fyrir
fólk, setm er ól'æst á allt stafróf
lita og forma, vegina þess að nú
tímaiþjóðfélag gerir ékki ráð fyrir
lágma rksm&nn tun á þessu sviði
imnan skólakerfisAms, þótt þess
rmegi sjá merki, að þetta sé smátt
og smátt að br^ytast.
Fróðlegt yrði, ef ein.nig þeir
myndl istarmen.n EystrasaltBland
anna, sem hafna stöðmuðum sózí-
al-realisma, femgj.u að vena með
á sýningunni, jafinvel þó þeim
yrði aiflmarfaaður sérstaikur bás
Lettneskur realismi. Edgar Iltner, Riga: Allir bátar eru á sjón-
um, 1967.
Pólskur realismi. Ryszard Skupin, Poznan: Eftirvænting.