Morgunblaðið - 25.09.1969, Qupperneq 11

►
MORGUNB.LAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. SEPT. 1069
11
A AD SOKKVA
LAXÁRDAL?
Undanfarið hefur mátt lesa í
blöðum viðtöl nokkur og grein-
argetrð vegna fyriitiutgaðira viirkj-
unaraðgerða við Laxá norður.
Hér er á ferð deilumál, og má
við skyndiathugun virðast, að
það sé einungis mál þeirra. er
þar eigast við. Því fer þó víðs
fjarri. Héir er raunverulega um
að ræða stórmál, er varðar al-
menn mannréttindi og hver
grundvallcu-stefna skuli ríkja í
samskiptum hagsmunaflokka og
einstaklinga.
Deila sú, er risið hefur þar
nyrðra, er á milli stjórnar Lax-
árvirkjunar annars vegar og
nokkurra sveita norður í Þing-
eyjarsýslu hins vegar, en snert-
ir þó mest eina byggð, eða Lax-
árdal í hjarta héraðsins.
Þótt undarlegt megi virðast,
er fyrirtækið Laxárvirkjun ekki
ríkisfyrirtæki, þótt ríkið sé þar
stór hluthafi og muni í upphaf'
hafa lagt fram stærsta hlut til
virkjunarinnar fjárhagslega séð.
Akureyrarbær mim því vera tal
inn aðaleigandi og fulltrúar hans
ráðandi í stjóm fyrirtækisins.
Þingeyingar eru aðeins kaup-
endur orku, þótt frá þeim sé
komið vatnsafl og aðstaða 311.
Á þeim tíma, er virkjun fór fram,
mun vatnsaflið hafa verið litt
truetið til fjár og tailið að miestu
sjálftekið, þar sem ríkið átti
hlutdeild í framkvæmdunum.
Frá verkfræðilegu sjónarmiði
var Laxárvirkjun stórgölluð frá
öndverðu. Vatnið var, svo að
segja, tekið beint úr ánni, án
lóns eða uppistöðu, og ekki sinnt
aðvömnum heimamanna um is-
myndanir og ísruðninga á mis-
munandi tímum vetrar. Þetta hef
ur komið harkalega niður á við
skiptamönnum virkjunarinnar á
hverjum vetri síðan, og eru lands
mönnum kunnar sífelldar aðvar
anir í útvarpi um rafmagnstrufl-
anir þar nyrðra.
Það er ljóst, að tæpast verð-
ur hjá því komizt að bæta þá
meinlegu galla, sem þarna eru
á, en af mönnum, kunnugum
landsháttum, er það talið auð-
velt með minni háttar aðgerðum,
er ekki þyrftu að valda tjóni
eða vandræðum. Mætti þá jafn
framt auka lítillega orku virkj-
unarinnar, sem talið er, að verði
ónóg innan tiðar.
Ráðatatfainiir þær, sem rvú er ver
ið að giera, eiiga þó aö ná miiklu
lengra.
Það á að sökkva Laxárdal.
Akvarðanir þessar hafa lengi
verið á döfinni. Þær voru hafn-
ar án nokkurra ráðagerða eða
samninga við fólltið í byggðinni,
ag entgir heildiainsámindinigar haifa
farið fram enn þann dag í dag.
Svo sem menn hafa heyrt í
útvarpi, ræða ráðamenn virkjun
arinnar um framkvæmdina eins
og ákveðinn hlut og gefa í skyn,
að þeir eigi samningslega ekkert
vantalað við það fólk, sem þeir
hyggjast flæma frá byggð og
eignum. „Við höfum sagt fólk-
imu, hvað tifl. sitenidiur“, saigði einin
oddviti virkjunarstjórnar í út-
varpinu 17. sept. sl., þegar hann
var spurður að því, hvort búið
væri að semja við fólkið.
Svo einfalt var það mál.
Ógnunin hefur hin svegar leg-
EFTIR ÞÓRI
BALDVINSSON
ið í loftinu hátt upp í áratug.
Húin hefur hanigir eiinis og Demo-
klesarsverð yfir höfðum byggð-
armanna og skapað þeim óþol-
andi óvissu og öryggisleysi. Á
fiestölllfuim býiuim dalsiirus hefur
hún legið eins og yfirþyrming á
öllum framkvæmdum og gert fólk
inu ókleift að búa sér í hag-
inn og byggja upp framtíð síha.
Ef ekki væri þarna sérstaklega
verðmætt landsvæði, hefðu slík-
ar aðfarir valdið stórfelldu verð
hruni á öllum eignum manna.
Laxárdalur var byggður
snemima á landnámsöld og kem-
uir víða við sögu. Hann hefur
jafnan verið búsældarsveit og
sauðlönd dalsins með afbrigðum
góð, enda sauðfjárrækt stunduð
þar á búum á ýmsum tímum af
landskunnum fagmönnum. Á
Þverá í Laxárdail vaæ himn frægi
fumd'Uir árið 975, þegair höfðimg-
inn og göfugmennið Áskell góði
er bjó í Hvammi við mynni dais-
ins, fékk samþykkt, að lagt væri
fram fé til styrktar fátækum
börnum og gamalmennum í þeim
harðindum, er þá stóðu yfir. Slík
mannúð var lítt kunn í Evrópu
þeirra daga. Mætti ekki síður
minnast slíkra atvika og þess
staðar, er þau gerðust, en víga-
ferla og tarteystirverlka.
Félagshyggja og menningarvið
leitni Þingeyinga á sér því lang-
an aldur, og verður ekki móti
mælt. Hún hefur alveg sérstak-
lega átt djúpar rætur í Laxár-
dal. A Auðnum bjó hinn lands-
kunni samvinnumaður og félags-
frömuður Benedikt Jónsson, og
enn eru frændur hans og afkom-
endur fjölmennir í dalnum, mik-
ið gáfufólk, hagsýnt og listrænt.
Á Auðnum fæddist Hulda skáld
kona, sú er gaf þjóðinni hið
gullfagra ljóð „Hver á sér fegra
föðurland“. í kvæðum snnun róm
ar hún víða fegurð dalsins og
gamlar æskuminningar:
Ernir falla, hníga haukar
hrynja í valinn ættarlaukar.
Þar fór sá er hærra horfði
heldur en dægurflugna mergð,
alla jafnan einn á ferð
eldibröndum skjóta þorði,
vitring stóð í speki á sporði
spenntur andans megingerð.
Frændi hans, Iandskunnur, var
Magnús Þórarinsson, er flutti
spunavélar til landsins fyrstur á
eftir Skúla fógeta. Var það til
stórmikils hagnaðar fyrir héraðs
búa og nærliggjandi sýslur. Hann
var stórvitur maður, sem frændi
hans, og hefur sr. Sigurður Ein-
arsson í Holti skrifað um hann í
bók sinni „íslenzkir bændahöfð-
ingjar". Þórarimi Jónsson gaf
Háskóla ísilands jörð sína að sér
látnum, og ekki mun hann hafa
ætlast til, að hún hyrfi í hina
„Heyri ég læk
í lautardragi
blátæran buna
bakka milli.
Heiðlóan syngur,
sorglausir tónar
berast og líða
um loptið bjart.
Sólin er risin,
sælt er að vona.
Auga alföður
um eilífð vakir.
Háværu striti
heimsins fjarri
enn byggja álfar
íslenzkan dal.“
Á Þverá í Laxárdal bjó bænda
höfðinginn Jón Jóakimsson, sem
fyrir hart nær 120 árum byggði
bæ sinn svo fagurlega, að Þor-
valdur Thoroddsen kvaðst ekki,
á öllum sínum ferðum um land-
ið, hafa séð annan betur gerð-
an. Sá bær stendur enn, bó*t
úr torfi sé. Jónas Snorrason, son
arsonur Jóns, hefur nú ásamt
sonum sínum byggt stórvandað
íbúðarhús á Þverá, og er það að
sínu leyti ekki síður vel gert en
bærinn gamli.
Á Halldórsstöðum í Laxárdal
bjó um og upp úr síðustu alda-
mótum hetjan og vitmaðurinn
Þórarinn Jónsson. Um hann lát-
inn kvað skáldið Guðmundur
Friðjórksson:
votu gröf.
Á HaMdórsstöðum hefur jafni-
an verið fjölbýli, og þar bjó um
langan aldur Páll bróðir Magn-
úsar, er kvæntur var Lizzie hinni
skozku, næturgalanum, sem um
áratugi söng skozk og ensk þjóð
lög inn í hug og hjarta Þing-
eyinga og mun lengi munuð. Þar
bjó líka búnaðarfrömuðurinn og
fjáiræktarfræðingurinn Hallgrím
ur Þorbergsson, bróðir þeira
Jóns á Laxamýi og Jónasar, út
varpsstjóra. Hægt væri að halda
þannig bæ frá bæ og rekja sögu
liðins tíma, sem víða er geymd í
frásögu og ljóði, en þess er ekki
kostur hér.
Þessum dal á nú að sökkva.
í sveitalýsingum Jóns Sigurðs
sonar í Yztafelli, sem út kom hjá
Menningarsjóði fyrir 36 árum,
segir svo um Laxárdcd:
„Sunnan og austan við Grenj
aðarstað fellur Laxá úr þröng-
um gljúfrum í morgum fossum
niður á sléttlendi Aðaldals. Þess
ir fossar heita Brúafossar. Þar
er nafnfræg náttúrufegurð og
skógarhólmar við fossana. Bratt
ar brekkur eru að gljúfrunum
beggja vegna. Þegar kemur suð-
ur úr gljúfrunum, er áin lygn
og breið með hólmum. Opnast þar
víður dalur, sem heitir Laxárdal
ur. Dalurinn hefur orðið til á
Framhald á hls. 24
ÁVAXTAMARKADUR
Epli græn frönsk 47 pr. kg., 5 kg. 215.— kr.
Epli rnuð 5 kg. 215.— kr.
Nýjnr perur, grupe, vínber, bununur, sítrónur, plómur,
uppelsínur og melónur 64.50 pr. kg.
Appelsínusufi þriggju pelu flusku 36 kr.
Gulrófur 12 kr. kg. 5 kg. 55 kr.
Niðursoðnir úvextir murgur tepndir
ðtlenzk tómutsósu 5 fls. 200.— kr.
Jurðuberjusultu dönsk 36.30 pr. gl. 5 gl. 162.— kr.
Appelsínumurmiluði 34.70 pr. gl. 5 gl. 155.— kr.
Enskt tekex 24.80 kr. pk.
Pipurkökur og hufrukex 19.00 kr. pk.
IvlClf VOrUITIIOSf O01H homi Laugalæks og Hrísateigs.
Sími 35325. — Næg bílastæði.