Morgunblaðið - 30.09.1969, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUOAOUR 30. SEPTEMIBER 100»
17
Á hreindýraslúðum er bezta
beitiland á hálendi íslands
Mœtti að skaðlausu bœta þar á té
INGVI Þorsteinsson, magister,
hefur ásamt flokki sínum lokið
sumartörfum við gróðurrannsókn
ir. Nú, þegar hann er kominn í
bæinn, notuðum við tækifærið
til að sprrja hann um störfin í
sumar og fleira.
— Meiri hhiti eumars fór í
rannsókair vegna gróðuxkorta-
gerðai á hreindýraslóðuim, þ.e.
svæðinu milli Jölkulsár á Brú og
Jökulsár á Fljótsdal og á Fljóts-
hlíðarafrétti sunnan og austan
Tindifjallajökuls, og á láglendi
kortlögðum við alla byggð í Borg
arfirði norðan Slkarðsiheiðar og í
Bairtðasrtinamdiaisýsíliu Rieytkíhóilia-
sveitina, sagði Ingvi.
— Þið hafið akiki áður unnið
að gróðurlkortagerð í byggð, er
það?
— Nei, þetta er í fyrsta sikipti.
Við tökum þar fyrir allt landið,
eins og það keimur fyrir, með tún
um og beitilöndum. Þetta er gert
með það í huga að atlbuga hvaða
land er fallið til ræiktunar, og í
því felst sá tilgangur að reyna að
leggja grundvöll að því að sfkipu
leggja landbúnaðarframleiðsluna
eiftir landkostum. Eins og nú er
háttað, er nýting landsins alitof
skipulagslaus.
Til dæmis á að stu-nda kjöt-
framleiðslu í þeim landshlutum,
seim auk milkillar fjarlægðar frá
aðal-maiikaðssvæðum hafa enn
næg og góð beitilönd, en fella
hana að mestu niður á svæðum
með betri aðstöðu til mjólkur-
framleiðslu sem jafraframt of-
beita afrétti sína með sauðfé,
eins og nú er mjög víða gert á
Suðurlandi.
— Hve mikið af landi-nu hafið
þið þegar kortlagt?
— Við erum búnir m-eð um
60% af landinu öllu og þar í er
milkill hluti af hálendi landsins,
nema á útkjállkum. Þegar gróður
kortagerð á hálendinu lýkur eft-
ir 2—3 ár, er ætlunin að taka
fyrir byggðina. Bændur hafa
miki-nn áhuga á að það verði gert
sem sjá má af því, að þeir hafa
greitt að miklu leyti sjálifir kostn
að við þe-sisa kortl-agningu í byggð
í su-mar. Þá styrlkti y-firfasteigna
matið þetta noikkuð. Hvað það
kostaði? Kostnaður við þessar
rannsóknir er um heimingi minni
en á hálendi-nu, vegna þese hve
landið er miklu aðgengilegra.
Gróðurrannsóknirnar í by-ggð eru
að því leyti frábrugðnar kortlagn
ingu á hálendinu, að á kortunum
er sýnt hve vel landið er fallið
til ræktunar, auk þess sem þau
sýna rikjandi gróður.
SÍÐASTI NATO-STYRKURINN
— f surnar -miðaði verkinu vel,
segir Ingvi ennfremur. Fjárhag-
ur var ágætur, svo vinnuikraftur
var með mesta móti og við -gátum
látið verkið ganga hraðar en ann
ars. Við höfðum styrk frá Víis-
indadeild NATO, sem nam tæp-
lega 900 þúsun-d krónum. Sá
styrkur hefur verið veittur til
gróðurrannisókna á hálendinu
undanfarin þrjú ár. En þetta er
í síðasta skipti sem við fáum
hann. Slíkur styrlkur er yfirleitt
ekiki veittur -nema eirau sinn-i, og
áhuginn, sem NATO he-fur sýnt
-með því að veita oftókur hann
þrisvar, er mjög lofsverður. En
nú er sá draumur búinn. Og Vís
indadeild NATO gerir ráð fyrir
að slí'kar rannsóknir, sem veitt
hefur verið fé til í byrjun, séu
áfram kostaðar af innlendu fé og
ekki dregið úr þeim, þó styrkur
inn falli niður.
— Hverjar eru niðurstöðurnar
um gróðurifarið á hreindýraslóð-
um?
— Við unnum að ran-nsióknum
á hreindýrasvæðinu að beiðni
menntamálaráðuneytisinls, bæði
til að kanna lifnaðarhætti og
beitarvenjur hreindýranna og
jafnframt að athuga hvort hrein
dýrin séu svo miörg að þau valdi
tjóni á beitargróðri og séu þann
ig í beinni samlkeppni við bú-
pening bænda. Það kom í ljós við
tálningu -hreindýranna sl. vor,
að fullorðnu dýrin eru um 2300
og að aulki um 700 kálfar. Ég álít
að sú talning sé mjög rétt, en við
höfum unnið að þessum rann-
sóknum í tvö sumur. Endanleg-
ar niðurstöður -miun-u -lig-gja fyrir
í vetur, en í fljótu bragði virðist
vera greinilegt, að þesisi hrein-
dýrafjöldi er eklki til tjóns fyrir
sumarbeitilandið og að sennilega
-sé hæfilegt að halda stofninum
nálægt þeirri stærð, sem hann er
nú í. Tiltölulega mjög fátt fé
er á þessum -slóðum, sem hrein-
dýrin eru á, aðeins kind og kind
á ■ stan-gli. En þarna eru víðáttu
mestu og beztu beitilönd á há-
-1-endi íslands. Þetta land er frek
ar að gróa upp en hitt, og óvíða
-heifi ég séð gróskum-eira og betra
beitiland en þarna.
— Þarna kemur þá kannski
lofcs að því, að bæta má við fé
á beit?
Ingvi Þorsteinsson
magister
— Það hefur verið talað um
mikið a-f særðum dýrum af völd
um sfcotimanna. Þú ert búinn að
vera þarna svo imikið í tvö sum-
ur. Heldur þú að þetta sé rétt?
-— Eittihvað er sjáif-sa-gt af særð
um dýrum. -Hjá því verðu-r aldrei
sú staðreynd, að við höfum ekki
í höndum nægilega harðgerðar
og fjölbreyttar tegundir plantna
til uppgræðslu. Ég hygg að þetta
gildi jafnt um starfið hjá Land-
græðslu ríkisins og Skógrækt rík
isinis. Úr þessu má bæta bæði
-með innflutningi plantna og
jurta-kynbótum. Eftir því bíðum
við, sem að landgræðslustörfium
vin-num.
— Hvernig er með áhugann á
landgræðslu. Er hann vaxandi
eða ökfci?
— Áhugi almennings var geysi
milkill í ár og fer sivaxandi. Því
til sön-nunar má nefna, að sjálf-
boðaliðar dreifðu um 120 tonnum
af áburði og fræi og var sú dreif
ing Landgræðslunni nær alveg
að ikostnaðarlausu. Ef við hefðium
haft -m-eira fé fyrir áburði og fræi
þá hefði verið unnt að dreifa
a.m.fc. hetbnikugii mieiina á þenmiain
-hátt. Alls konar félagasamtöik
tóiku þátt í þessu startfi og sem
dæmi um hve fjölibreyttur hópur
inn er, má nefna Ungmennafé-
lag íslands, Lionishreyfingu-na,
Kiwanishreyfinguna, Oddfell-
owa og Kirtkjutfélag Bústaðasókn
ar undir forystu Ottós Midhel-
sents, sem sjál'fur lagði fram fé
í þessuim tilgangi. Landssamtök
þau um landgræðslu og náttúru-
vernd, sem stotfna á nú í haust,
-ha'fa geysimiklu hlutverki að
gegna á þessu sviði, ekki sáður
en öðrum sviðum náttúruvernd
ar.
— Er aufcinn ífkilningur á nátt
úruvern-d í heild?
— Hann er ugglaust vaxandi.
E-n skilningur er alltof lítill á
náttúruvemd í víðtækustu merk
ingu. Þetta er, að mínu áliti, m.a.
afl-eiðin-g af aðgerðarleysi og mátt
lausu starfi Náttúruverndarráð-s
og vanræ&slu þess á að fræða al-
menning um náttúruvernd. Að
— Já, þarna mætti að skað-
lausu bæta við fé. Ég get vel
skilið, að menn, eem aldir eru
upp á þessum slóðum, trúi því
illa að landið í heild blási hraðar
upp en það grær. En því miður
er það samt staðreynd.
— Hreindýrin eru þarna á
mjö-g tatomörkuðu svæði, fara
-ekfci vetstair en að Jökiuilsé á
Fjöllum.
— Hvað veldur því að þau
dreifast ekki -meira um landið?
— Það er eflaust margt. Meg-
inástæðan er sjálifsagt sú, hve
gróður er þarna 'kostaimilkill. Þar
er meira en notókurs staðar ann-
ars staðar, sem ég hefi farið um,
aif þeim tegundum plantna sem
-hreindýrin velja sér á suimrin. Má
þá einkanlega nefna graisvíði. O-g
auk þess er áreiðanlega -milkið at
riði, að þetta svæði er fáfarnara
en flest önnur á 'hál-endi lands-
ins. Þe-ssvegna er hætt við, að ef
hin stórfcostlega hugmynd um
Austfjarðavinkjun á eftir að
verða að veruleilka, þá sé sú frið
sæld að verulegu leyti úr sög-
u-nni á miíklum hluta þesisa svæð
is. Etóki veit ég hvert hreindýrin
fara þá.
Úr Þjórsárverum
kcrnizt, hversu góðar sem skytt
urnar eru. En ég er sanntfærður
um, að allt of milkið er gert úr
þeasu. Og þá einikum af mönn-
um, sem ekki hafa tfarið þarna
um.
VANTAR IIARÐGERÐAR OG
FJÖLBREYTTAR PLÖNTUR
-— Hvernig miðar 1-andgræðslu-
stanfinu í heild?
— Endanlegur árangur af land
græðslustarfi byggist að sjálf-
sögðu á því, hvemig landið er
nýtt. Miðað við aðstæður má full
yrða að starfinu miði vel áfram.
En þó alltof hægt, þegar haft er
í ihuga hve mifcið vandamál gróð
ureyðingin er. Ástæðurnar eru
ý-msar. í fyrsta lagi þyrtfti að
veita margfalt rneira fé til hvers
þáttar -landgræðslunnar sem er,
hvort s-eim um er að ræða gras-
raðkt, skógrækt eða annað. Sí-
fellt fæst meiri reynisla á það,
hvernig þessi störtf verði bezt
unnin og nýjar niðurstöður af
rannisclknum á þessu sviði kotma
fram á hverju ári. Mestu ertfið-
leiikarnir, sem við eiguim við að
etja í ræfctun á íslandi og brýn-
asta vandamálið er, að míniu áliti
Rannsóknir
á Islandi
vísu er elkfci einungis um að ræða
sfcort á fræðslu fyrir almenn-
ing, heldur Isí'ka, og etóki síður,
fyrir ýmisar stofnanir, sem standa
fyrir mestum stórframfcvæmdum
á íslandi.
— Við sitóulum tafca aðgerðir og
framtíðaráætlanir um orkumál
seim dæmi, heldur Ingvi átfram.
Þar er verið að fara út á háska-
lega braut, vegna þesis að þar
virðist hin tæfcnilega hlið ein
höfð að leiðarljósi, en náttúru-
verndarsjónarmið yirt að vettugi.
-Það er sorglegt að hugsa til þess,
ef nauðsynlegt verður að söklkva
Þjórsárverum og Laxárdal í Þing
eyjarsýslu í ka'f, en það eru tveir
af fegurstu og sérstæðustu stöð
um á -landinu. Flestir vita nú,
hvers virði Þjórsárver eru frá
náttúrufræðilegu sjónanmiði,
bæði hvað varðar gróður og dýra
Hítf. Enginn vafi er á því, að ef
Þjórsárver verða notuð sem uppi
stöðulón, hverfur heiðargæsa-
stofninn þaðan og langmestur
hluti gróðurlendisins eyðileggst.
í sambandi við þetta mál, hefur
verið varpað fram hinum furðu-
legustu staðhætfin-gum. í grein
Jafcobs Björnsisonar, verfcfræð-
ings, í Raforkumálum í júní sl.
segir t.d. að etóki verði unnt að
grípa til annarra ráða en að
flytja gæsavarpið til svæða í
-grieininidinirai, siem ekkii tfaira í kaf,
eða ihugsanlega til annarra svæða
á miðhálendinu. Æisfcilegra væri
að varpflutnin-graum verði lökið
áður en mannvirkjagerð hefst,
heldur en að hann fari fram sam
tímis henni. Og í viðtali við eitt
dagblað borgarinnar í sumar
bendir hann á, að fyrir 10 árum
hafi eklki verið unnt að fljúga til
turaglsiras, en nú sé það hægt, og
því sfcyldu slíkir flutningar á
gæsirani eitóki vera mögulegir. —
Ekki veit ég hvort þe9si ummæli
eru sögð í gamni eða alvöru, en
ég hefi grun um, að það gæti
reynzt auðveldara, að fljúga til
tunglsiras en að semja við heiðar-
gæsina um að flytja sig, hvort
sem um væri að ræða fyrir eða
efti-r að vir'kjunartframkvæmdir
hefjast.
Það er ágætt að vera bjartsýnn
á árangur rannsókna, en þetta
vandamál er efcki svo eintfalt, að
hér sé aðeins um fæðuöflun gæs-
arinnar að ræða. Þarna eru að
vísu um 7000 hektarar og 25 ólík
gróðurlendi 9kv. mælingum otók-
ar. Svipaður gróður er víða á há-
lendinu, t.d. á Arnarvatnsheiði og
í Þóristungum og þar er heiðar-
gæsin þó etóki svo teljandi sé.
í Þjórsárverum hefu-r gæsin hins
vega-r ýmislegt annað, svo sem
(vötn og tjarnir, ár og læfci og
freðmýrarrústir. Þetta gæti
mannshöndin aldrei skapað. Að
auki er þetta friðað land frá nátt
úrunnar hendi.
— Nú er upplýst, að þetta sé
einhver ódýrasta virikjun, sem
fáanleg verður á Islandi og þeg-
ar er byrjað á Þjórsárvirfcjuraum,
sem miðast í framhaldi við vinkj
un Efri-Þjórsár. Hvað vilt þú þá
gera, ef kemur til þesis að velja
þurfi milli hinnar fallegu heiðar
gæsar, sem hvað gagrasemi snert
ir, -fer í pottinn hjá Bretuim, eða
þessarar virikjunar?
— í fyrsta lagi, við skulum
láta olkkur þetta að kenningu
Framhald á bls. 19
Hreiratarfur á góðu haglendi. (Ljósim.: Matthias Þórðarson)