Morgunblaðið - 04.11.1969, Síða 12

Morgunblaðið - 04.11.1969, Síða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. NÓVEMBER 1969 — Álbræöslan Framhald a( bls. 32 sem stjórn Lanidsviiikjiuinar s'endi íjö Imiðlíun artæikj uim eftir út- vaTpsuimræðuna um fjárlaga- frtuimvairpið, sagð-i Maigmús Kjart- ansson að sá mélflutnfagiur Jó- hannes'ar Nordal og Eiríks Biriiem hetfði valdið vonibrigðium, þar sem þeir hefðlu reynt að íeila staðireyndir mélsinis mieð al- mjennum áróðri. Sem fyrr segir fluitti Irugólifur .Jónsson yfirgripsmiikla og ítar- lega rseðiu um mélið og fer meg- inihluti hieniniar hér á eftir. í upphafi raeðu sinmiar vék ráðlberra að því, að hiamm heifði taJið að þinigmiaðurinm væri bú- imm að fá naegjamlega viltnesfcj.u um málið til þess að hamm gæti látið af taimialblekfcinigu sirnni. En í stað þess að tafca tilliit til étaðeymdia, héldi hairun málflutn- inigi sínum áfram í samia dúr og áðiur og legði út aif sfcöfckum forsemdu'm sem fyrr. Síðiam sagði ráðherra: „Ég vil leyfa mér að minma á, aið 1. okt. sl. hótfst sammámigs- bumdim afhendinig ratforku Búr- fetlsvirkjumar til áiverfcsmiðj- ummar í Straiumisvík. Höfðiu 3 fyrstu aiflvélar verið tekmiar í 'miotkun sfkömmiu áður og var þá svo að segja fuililokið við öll maminivirfci á staðmium, eif frá er talinn ýmiiss frágarngur og niður- setnimig 3 aflvéla til vilðlbóitar, en fyrirhugað er að byrja á því verfci á niaesta ári. Það er því alls ékfki rétt, sem þimigmaðurine siagði hér áðam, að þaJð vaeri efcki búið að prófa þessar 3 aiflvélar. Það herfur verið sield ratflorlka frá Búríelli síðam 1. ökt. og þesisar aiflvélar haifa síðan ýmiisit gemg- ið tvær eða allar. Reynslan er aif því flenigim. Vegma áfevairðamia um 'hraðari uippbygigimigu orfcu- versims var ákveðið að ljúfca öll- um miammrvirlkijium við Búrfiell við 1. áfaruga að þessum 3 síð- ari atflvélum umidiainisfcildium. Hetf- ur þetta valdið breytimgium á fcostniaðardkiiptimigiu miilli áfamiga ifrá því, sem áður var áaetlað. Samlkvæmit bók.um og uippgjöri eftirlitsmiamina Lamidsvirlkjumar niemiur áfal'linm stiotfnfcagtmiaður himm 1. okt. 3325 millj. tor. Nær tþessi tal'a tiú alls byggingar- fcositmiaðar, að mieðtöldium vöxit- um á bygginigartíma. Umdirþún- inigsfcostniaði og raminisólkmium em án vaitosviirfcjiuinar. Heildarstofn- kostnaður Búr- f ells virk j unar 3760 millj. kr. Samtovæmit áætlum Landsviirkj- uwar nemiur ótgineiiddiur kostniaður að viðbættum toostniaði við toaiufp og uppsetmimgu þeirra 3 aflvéla, siem eftir eru, samltals 305 miillj. fcr. Þessi kostmiaður kemur til gjalda að miesitu leyti á mæsita áiri. Sé við þetta enmtfremiur bætt toostmaði við þá miiðlum, sem upp- íhiafiega var ráðgert að byggja í Þórisvaltni em hainm merniur á niúveranidd verðlagi 130 millj. kr. verður heildiarstotfnlkiogtmaiður BúrfellsviirlkjiUiniar 3760 millj. M. tor. Samisvarar það 42, 7 miililj. Bandarikjado.l'lara, En áætliumin var áður en byrjað vaæ á verk- iruu, 42,8 miillj. dioll'arar. Á samia (háltt var reilkmiuð hin 'upptaalfleg'a áæitlum uim stoifin- toastnað Búrfiellsvkfcjiuiniar 1840 mállj,. tor. að mieðtöldium vöxtum á bygginigairtíma, en það sam- svaraði 42, 8 imiilj. dollara. Það má því segjia, að bygginigar- kostnaður virfcijiuiniarinimar reifcn- Söluskráin er komin út TÚNGATA 5, SÍMI 19977. aður f dolluirum mumá reyniast svo að siegja adveg hiimm sami og upphatfleiga var áætlað, enda þótt sitotfmlkiostnaðuirinn í krón- um hafii að sjálfsögðu hækikiað. Það er hins vegar samiainlbiurður- inm reikmiaðuir í erlerudum gjald- eyri, sem >hér skiptir íynst og fremst máli, en þó alveg sér- statollega, þegar um stofnfcositn- aðinin er rætt með tilliti till orfcu- göliuisamiruiinigs við álbræðsUuma, em þar er verðið átoveðið í d,oil- urum. Tekjurnar atf orfcusölummi hæklka í íslenzkium kr. £ sam- ræmi við hæfckiuin stotfnfeostmað- er í ísl. kr. af því atð orkusaliam er reifcmuð í dioMlurum tál ál- bræðsluinmar. Með þessum stað- reymdum er í raium og veru nægilega hrafcin sú fullyrðimig, að farsemdur orkwgöluisammimigs- ims séu brostnar vegma stór- hiæfctoaðs stofntoostniaðar Búr- felflsvhfcjumar. Það er hinis veg- ar ástæða til þess að rekja fleiri Staðreynidir til þess að sýmia, hver fjarstæða það er, að byglg- inig Búrfellsvirkjumiar og ál- bræðglummiar hatfi verið fjáirhaigs- lega óhagstæð fyrir íslemdimiga. Raforkuveröið Verður þá fyrst vikið námar að raiflortouverðinu. Um það er vissuQiega ekfci deiit, .að ratfortou- varðið frá Landsvirkjum til ÍSALS, er álbræðsiluinini hag- stætt, endia er hiaigstætt onkuverð eina ástæðam til þes®, að álhiuigi var fyrir bygginigu álbræðslu á íslandi. Hittt er fjaretæða, að ratf- ortoain sé seld umidSr toostmaðar- verði, hvað þá að raflartoueamm- fcuguirimm sé LamidsviTkjum óhiag- Stæður. Gg er auðvelit að sýna finam á þetta með tölium. Sam- kvæmit upphafleigri áætlum hetf- uir verið gert ráð tfyrir því, að 210 megawatta virkjum við Búr- flell gefi 1720 millj. kw-stuinidir á ári. Sé framlteiðsillutoostmaður oir'touinmar máðaður við 7% vexiti og 40 ára afgtorilft með jöfmium ársgreiðsilum, en 40 ár eru sízt talin otf lamgur aflskritftartími fyrir miainnviriki af þessari teg- uind, verður framieiðsluverð tow- stuindiarimnar’ aðeinis 18,6 aurar. Umisamið ratfoirtouverð til ÍSALS er hámis vegar 26,4 aiuirar á kw- stumdiinia fyrstu 6 áriin, en síðan 22 aiurar kw-stumdki. En 'þegar ortouvieirðið lækkar, hæktoar stoatt urinm af framleiðslummd hjá ál- veriksmáðjumini, som gengur að mieatu í atvinmujiöfnunamsj'óðinn. Nú er hiimis vegar ástæðia til að emdurslkioða þessa Tieifcmimiga, þar sem telja má tfú'llvíst efltir reynéluina, af fyrstu þrernur atfl- véiumum í BúirfleMisvirkjun, að viirfcjiunin mumi sfcila allt að 16% mieiri aflköstum en reifcnað ihiaiflði verið mieð í fiyrri fijárhaigsáætl- unum. Möguleiki á lækkun niður í 16 aura á kwstund Þetta þýðir, að atffl. vkfcjuinar- inmar muin verða 240 miegawött í gtaðinn fyrir 210 megaiwött, en orfciulframieiðslam niær 2000 millj. kw-atumda á ári í gtað 1720 millj. Þegar hægt verður að fuill- nýta þetta afl, mun það læfcfca framleiðlslufcostnað í Búrflelis- viafcjium sjálfri oflan í 10 aiura á kw-Stiumid. Hér er hiin® vagar rétt að toafa í toiuiga, að svo miitoil ársframleiðsla fæst elkki, ruema mieð m.um mieiri miðliumiarmiamm- virfcjum en uipphiafllega var gert xáð fiyrir. Heflur reyndar þegar veirið átoveðið að réðaist í miitolu Stiærri miðlianir, bæði vegma ínetoari stæfctoumar Búrflells'virkj- umar og fyriirtoiuigaðra vkkjama í Tiumignaá. Sé um 500 miiillj. tor. vtarið til viðbótar í slítoar miðl- amir, miumidd það aðeiimis toaelklka framlleiðsliuveirð raifortou frá Búr- flellsvirkjúm úr 10 aurum í rúma 18 aiuna á kw-stuind, Hins vagar væri rétitara að reitona a. m. k. ihetoniinigimm af kiostamði þewwra stóru miðiania sem hfliuta af Stofntoostnaði toinma fyrirtouiguðu várkjama í Tumgnaá, en þær verða við Sigöldu- og Hraun- eyjarfoss. Gasaflsstöðin verður toppstöð Landsvirk j unar Það er rétt að benda á að utan við þessa útreikmimga er stotfn- kostn/aður gasatfissitöðvarinnar, sem Landsv. hetfur látið reisa nálægt Straumsvík, en toún er hiuigsiuð sem varasitöð fyrst í sbað og síðan gem toppstöð fyrir allt raforkiulkiertfi Laindsvinfcjum- ar. Sé toositmaður vegna herunar tekinn inn í þessa ortouivers- reitoniniga til fiufllis, hækkar það kosfniaiðarverð á framleidlda kw- stumid um 1% eyri. Þrátt fyrir það er firamteiðslutoostnaðurimn aðeins 119,5 aurar á towsitumd, en í orkiusölusammingnum við fSAL er söluverðið, eims og áðuæ segir, 26,4 aiurar fyristu 6 árim, en síðan 22 aiuirar á ’kw-stiumd. Er því fjarri öllu iaigi, að hér sé verið að selja undir toostnaðairverði. Óbeinn hagur Á himn bógirnn ex rétt að lleggja á það áberzlu, að það var ailltatf ljóst og viðuirkennt, að söluverð raforku til álibræðslunn ar væri ekki lanigt fyrir ofan kostnaðarverð. Jatfntframt var á það bent, að Landsvirkjun og viðskiptamenn hennar hefðú einnig stórfelldam, óbeinam haig af orfeusölusamnimgnum, þar sem hamn væri grundvöllur þess, að hægt væri að ráðast í svo stóra og haigtovæma virkjun, sem Búrfleltevirkjun er. Án sölu mik ills hluta rafortounnar til stór- iðju var ótouigsandi að ráðast í stórvirkjun, þar sem það mumdi hafa í för með sér stórkosttega toækfcun inmtends raíorkuverðs fyrs'tu árin. fslendinigar heflðu því verið dæmdir til þess að afla sér raforku með byggingu smárra orkuivera, en horfa enn í áraraðir á jökulfljótin bylitast óbeiziuð til S'jávar. Tryggir g j aldey ristek j ur Landsvirk j unar Annar mikilvægur _ kostur raf orkusamnimgsins við ÍSAL er sá, að hann tryggir Landsvirkjun tekjur í erlendMm gjaideyri á móti þeim erlendu liámium, sem taka þarf til virfcjuniarinnar. Er- lend lán, sem saimið hefur verið um til Búrfeilsvirkjunar raema nú 34 millj. dolliara eða svo til 3000 millilj. kr. Hims vegar mumu tiefcjur Landsvirikjunar af orku- sölu til álbræðslunnar nema að mieðaltali tæplega 3 millj. doll- ara á ári næstu 25 árira, en þær tefcjur raægja til þess að greiða 35 millj. dollara lán á þessu tímiabili með 6% vöxtum. Og þegar þetta er attougað, þarf mikinn kjark til þess að halda þvi fram, að þetta sé ótoagstætt fyrir fstendinrga. Þótt eran sé eftir að taka 1.5 millj. dollara að liáni til þess að Ijúka síðari áfaniga virkjunar- ininar auk lána vegraa miðilunar- mannivirkia, er augljóst, að orku sölusam ni n gu rin n stendur undir miegintoliutanum atf ertendum sfculdbindinigum virkj'umiarimmar, enda þótt áibræðslan muni að- eins nota 60% af ratfortou Búr- fellsvirkjunar, fullnýttrar. Hér toetfur hiragað til einigönigu verið fjatlað um orkuisölusamniniginn við ÍSAL og átarif hans á Lamdis- virkjun, en ekki um áilsamning- araa í heild. Sanniteitouirinn er himis vegar sá, að hér er um samninigsheiid að ræða, sem raauðsynitegt er að sfcoða í sam- heragi, e< rétt mynd á að fást. Tekjur í atvinnu- jöfnunarsjóð Raforkuisamnintgur Landsvirkj umar við ÍSAL er vissulega grundvöUur þess, að áltoræðslan var byggð, en hinn þjóðhagstegi baigur þesis fellur elkki eimigöragu Landsvirkjun í Skauit, heldur að miklu lieyti öð'ruim hlutum þjóð- arbúsiras. Það er þesis vegna, sem við fáum miklar tekjur í at- vimmiujöfnuiniarsjóð árleiga til þess að byggja upp atvimmiufyrirtæki víðs vegar um llandið. Hér er fyrs’t og fremist á það að benda, að skattgreiðsla ISALS er að flestu leyti sambæri'teg við raí- orkuverðið. Hér er um beinar tekjur að ræða, sem eru lanigt uimtfram þá þjónustu, sem opin- berir aðilar lát-a ÍSAL í té. Skattgjaldið er ákveðið þaranig, að það er ákveðin fjárhæð á tonn á ári, sem framfei'tt er, en fer þó ört hækkandi, ef verð á áli fer yfir ákveðið mark, eins og núma gerðist í haust. Fór álverð- ið yfir þetta mark nú á s.l. mán- uði, en það veldur því, að fram- ieiðsiiuigjaldið hækkar um 3% dollara á tonn. Eru ytfirteitt tald ar líkuir á því, að álverð fari enn hækkandi á næstu árum. En þótt álverðið lækki, greiðist sama skattgjald af framleiðslu- torani við það. Sé miðað við raú- veramdi verð má reikna mieð því, að skatttekjur af álibræðslunni nœstu 25 árin mumu raemia 50 mililj. dollara eða 4400 mill’j. fer., en tekjur af ratforku'söllu um 74 mailij. dollara eða 6512 millj. kr. Munu hkvar beirau gjaldeyris- tekjur, sem fást atf söliu ratfortou og ska'ttl'agni'ngu álbræðslummiar miæ'gja til þess að endurgreiða öll lán vegna viifcjuiraarinniar mieð 7% vöxtum á 15 árum. Ég e.r hræddur um það, að þirag- maðuirinn hafi efcki aithuigað þessa niðurstöðu, og hatfi hann gert það, en eigi að síður flutt þá ræðu, sem hann fluitti, þá er haran harðgerðari he'ldur en ég hefði haldið, að han.n væri. Líta ber á heildarmyndina Veigraa ákvæðanm.a um hækkun fram.leiðslugja'ldsins í samraemi við hækkanir á markaðs'verði á áli er mjög l'íklegt, að tekjuirnar muini verða í rauin og veru eran, meiiri en. þetta. Ef verð á ál'i hækkar um 1 cerat, sem er samia sem 3.5% hækkun frá því, sam nú er, jafragildir það 11% hækk- un á samamlö'gðiu or'kuverði og ska'ttgja'l'di. Og þegar við erum að tala hér um orkuverð og skattgjald, þá er rétt að upplýsa það, að orkuverð og skaittgjald samanla'gt jafngildir því, að orkuverðið væri 4.1 promil. væri ©niginin stoalttur, heldur að- eins ortousalan. En ortouiverð í Noregi til álíbræðsl'anmia þar er з, 1—3,2 promiil. Em þar er sfcatt- uir mikllu lægri og í allt öðru formi helduir en hér. Þar er sikatt и. rinn ekki atf hverju framfe'iddu tonirai heldur atf nettótefcjum, en a'fs'kriftareglumiar eru mjög rúma>r og nettótekjur álbræðsl- unin.ar eru þess vegma etoki reiton ingslega mi-kla'r. Þess veign-a er það, að orkuisa'mrainigu'rinn ís- ferazki er seninilega hagstæðari heldur en aðrir orkusamininigar þegar tillit er tefcið til þess, hvað skattgjaldið er hátt. En það er þó enn ótalið það, sem e.t.v. skiptir all'ra mestu rnáli, en það er sú atvinma og atvi'nirautekjur, sem virkjuniarframkvæmdir og álíbræðsla skapa. Það er reyndar óþarfi að fjöiyrða um þetta. Svo vel er það öllum almienninigi ‘kuininuigt. Framikvæmdimiar við Búrfell og við Stra-umsvík h-atfa undamtf'arin tvö áx trygigt hunidr- uð mararaa atvinm>u og rekstur ál- bræðslturaraar í framtáðimni ásamt frefcard framkvæmdum tii þesis að raýta raforku íslands og að byggj a upp stóriðju munu hatfa ómetanfega þýðingu fyrir aila aí kiomu þjóðarbúsiras. Undirbúin stærri miðlun við í*órisvatn Gg það er þessi viissa og þessi skilraimgur, sem nú er að verða almeraniari, sem hefur ráðið því, að það er raú þegar farið að und- irbúa stærri miðlun við Þóris- va-tn heldur en áður var fyri-r- huigað og að hefja undirbúniimg að virkjun við Sigöldu og Hraun eyjairfoss. Það er sá skilnámgur, að með því að beizla ísfenzk fall vötn, getum við skapað hér meira atvinnuöryggi og betri lífskjör þjóðirani til ha-nda, sem eru uppi staðan í því, að raú þegar er á- kveðið að halda áfram að virkja og halda átfram að selja raforku, ek'ki undir kostraaðarverði held- ur á fyllilega feostnaðarverði og gera það mögulegt, að íslendirag ar fái ódýrari or'ku he-ldur en ef haldið væri áfram að virkja sm-átt. Dýrari orka smávirk j ana Þingmaðuirinin fullyrti það áð- an, að það væri útilokað annað heldur en álverksmiiðj.an feragi ortoun.a undir kostnaðairverði og að með þessari ráðstöfun væru landsmenn l'átrair borga hærra orkuna heldur en anraars hefði orðið. En það er þó vitað mál og ég hélt, að það væri enginn allþingiiSmaðiUT, sem vildi rengja það, að ef við hefðum virkjað litlia virkjun i Þjórsá, eða aran- ars staðar, þá hefði senn-ilega verið byrjað mieð 35 þús. kw. -stöð og orkan frá þessiari litliu virkjun hetfði orðið yfir 50% dýr a-ri heldur en verðu-r frá virkjun inni við Búrtfell. Þetta liggur töluléga fyrir, og þess vegn-a er engin forsenda fyrir þessum full yrðiinigum sem þimigmiaðiuirimn hetf ur viðhatft. Skatttekjur af álbræðslunni Skattts'kjuimiar atf álver'ksmiðj- unni eru eins og oft hefur verið drepið á í fyrstu aðeins tuigir mil'lfj. árlega, en fara stöðugt hækkandi. Þegar líður á tímia- bilið komast þær upp í 237 imilij. kir. En þetta er vitanfega mjög þýðinigarm'ikið. Þá fær þjóði'W og gjaldeyrisitekjuir fyrir þá vimrau, sem seld er í verksmiðj uruni. í fyrstu 300 mil'lj. kr., era fer svo hækkamdi eftir þvi, sem fólki fjöligar í vecksmiðjiuinirai og aflköstin verða auikin, senraile-ga uipp í 500 milllj. kr. á ári. Eg hield, að með þessu, sem hér hef- 'Ur verið sagt sé það nú hrakið, sem þiragmiaðurinn fullyrti. Að liotoum tafeði þi'ragmiaðurinn unv lánitökuheimild, sem farið var fram á hér í fyrra, 7.5 mil'lj. dolfera. Það át'ti að vera til rök- stuðnirags fyrir því, að virkjum- in hefði farið fram úr áætlun. En sanralle'iikurinn er sé, að það er ekki búið að nota nem-a hluita atf þessu l'áni og hlúiti atf þessu lárai hetfur farið í kostniað við U'ndirbúning að 2. áf'amga við virkjuin við Búrfeil. Ómakleg ummæli Þiragmiaðiurinn fulilyrti, að Jó- hanraes Nordal og Eirílbur Brtem, framikvæmdastjóri Land'svirkjuni ar hefðu falsað ýmisfe'gt í sam- bandi við þær upplýsimgar, sem hér voru getfraar. Þett-a eru stór orð og allfls eitoki viðeigandi. Þær upplýsinigar, sem hatfðar eru etft- ir þessium mönmium eru tetoraar beinit úr bófldhaiMi vertosmiðjuran ar oig bótohaidi Landisvirfcjuiraar. Nú vilfl það svo til, að allir stjórra m'áliatflokfcarnir eiga fluMitrúa í stjórn, Landsvirkjiuraar. Allir flllokíkar eiga aðgarag að þesisu fyrirtæki og ættu að geta flerag- ið réttar upplýsimgar þar. Og ég spurði að því hér, um dagi-nn, þegar við vorum að ræða' þetta, hvort þintgm,aðurinin hetfði flenig- ið u'pplýsiragar hjá fullitrúa Al- þýðulbamda.fegsáns í Landisivirlkj- uniarstjórn'. Það kom fram hér áðan að svo var ekfci. Þinigmiað- uriran segist haía þessair upplýs- inigar úr skýnslu, sem Hassa hafi getfið ú't, en e'kki frá stjórra Lands virkjunar.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.