Morgunblaðið - 04.11.1969, Síða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. NÓVEMBER 1969
— Álbræöslan
Framhald a( bls. 32
sem stjórn Lanidsviiikjiuinar s'endi
íjö Imiðlíun artæikj uim eftir út-
vaTpsuimræðuna um fjárlaga-
frtuimvairpið, sagð-i Maigmús Kjart-
ansson að sá mélflutnfagiur Jó-
hannes'ar Nordal og Eiríks
Biriiem hetfði valdið vonibrigðium,
þar sem þeir hefðlu reynt að
íeila staðireyndir mélsinis mieð al-
mjennum áróðri.
Sem fyrr segir fluitti Irugólifur
.Jónsson yfirgripsmiikla og ítar-
lega rseðiu um mélið og fer meg-
inihluti hieniniar hér á eftir.
í upphafi raeðu sinmiar vék
ráðlberra að því, að hiamm heifði
taJið að þinigmiaðurinm væri bú-
imm að fá naegjamlega viltnesfcj.u
um málið til þess að hamm gæti
látið af taimialblekfcinigu sirnni.
En í stað þess að tafca tilliit til
étaðeymdia, héldi hairun málflutn-
inigi sínum áfram í samia dúr og
áðiur og legði út aif sfcöfckum
forsemdu'm sem fyrr.
Síðiam sagði ráðherra:
„Ég vil leyfa mér að minma á,
aið 1. okt. sl. hótfst sammámigs-
bumdim afhendinig ratforku Búr-
fetlsvirkjumar til áiverfcsmiðj-
ummar í Straiumisvík. Höfðiu 3
fyrstu aiflvélar verið tekmiar í
'miotkun sfkömmiu áður og var þá
svo að segja fuililokið við öll
maminivirfci á staðmium, eif frá er
talinn ýmiiss frágarngur og niður-
setnimig 3 aflvéla til vilðlbóitar, en
fyrirhugað er að byrja á því
verfci á niaesta ári. Það er því alls
ékfki rétt, sem þimigmaðurine
siagði hér áðam, að þaJð vaeri efcki
búið að prófa þessar 3 aiflvélar.
Það herfur verið sield ratflorlka frá
Búríelli síðam 1. ökt. og þesisar
aiflvélar haifa síðan ýmiisit gemg-
ið tvær eða allar. Reynslan er
aif því flenigim. Vegma áfevairðamia
um 'hraðari uippbygigimigu orfcu-
versims var ákveðið að ljúfca öll-
um miammrvirlkijium við Búrfiell
við 1. áfaruga að þessum 3 síð-
ari atflvélum umidiainisfcildium. Hetf-
ur þetta valdið breytimgium á
fcostniaðardkiiptimigiu miilli áfamiga
ifrá því, sem áður var áaetlað.
Samlkvæmit bók.um og uippgjöri
eftirlitsmiamina Lamidsvirlkjumar
niemiur áfal'linm stiotfnfcagtmiaður
himm 1. okt. 3325 millj. tor. Nær
tþessi tal'a tiú alls byggingar-
fcositmiaðar, að mieðtöldium vöxit-
um á bygginigartíma. Umdirþún-
inigsfcostniaði og raminisólkmium em
án vaitosviirfcjiuinar.
Heildarstofn-
kostnaður Búr-
f ells virk j unar
3760 millj. kr.
Samtovæmit áætlum Landsviirkj-
uwar nemiur ótgineiiddiur kostniaður
að viðbættum toostniaði við toaiufp
og uppsetmimgu þeirra 3 aflvéla,
siem eftir eru, samltals 305 miillj.
fcr. Þessi kostmiaður kemur til
gjalda að miesitu leyti á mæsita
áiri. Sé við þetta enmtfremiur bætt
toostmaði við þá miiðlum, sem upp-
íhiafiega var ráðgert að byggja í
Þórisvaltni em hainm merniur á
niúveranidd verðlagi 130 millj.
kr. verður heildiarstotfnlkiogtmaiður
BúrfellsviirlkjiUiniar 3760 millj. M.
tor. Samisvarar það 42, 7 miililj.
Bandarikjado.l'lara, En áætliumin
var áður en byrjað vaæ á verk-
iruu, 42,8 miillj. dioll'arar.
Á samia (háltt var reilkmiuð hin
'upptaalfleg'a áæitlum uim stoifin-
toastnað Búrfiellsvkfcjiuiniar 1840
mállj,. tor. að mieðtöldium vöxtum
á bygginigairtíma, en það sam-
svaraði 42, 8 imiilj. dollara. Það
má því segjia, að bygginigar-
kostnaður virfcijiuiniarinimar reifcn-
Söluskráin
er komin út
TÚNGATA 5, SÍMI 19977.
aður f dolluirum mumá reyniast
svo að siegja adveg hiimm sami og
upphatfleiga var áætlað, enda
þótt sitotfmlkiostnaðuirinn í krón-
um hafii að sjálfsögðu hækikiað.
Það er hins vegar samiainlbiurður-
inm reikmiaðuir í erlerudum gjald-
eyri, sem >hér skiptir íynst og
fremst máli, en þó alveg sér-
statollega, þegar um stofnfcositn-
aðinin er rætt með tilliti till orfcu-
göliuisamiruiinigs við álbræðsUuma,
em þar er verðið átoveðið í d,oil-
urum. Tekjurnar atf orfcusölummi
hæklka í íslenzkium kr. £ sam-
ræmi við hæfckiuin stotfnfeostmað-
er í ísl. kr. af því atð orkusaliam
er reifcmuð í dioMlurum tál ál-
bræðsluinmar. Með þessum stað-
reymdum er í raium og veru
nægilega hrafcin sú fullyrðimig,
að farsemdur orkwgöluisammimigs-
ims séu brostnar vegma stór-
hiæfctoaðs stofntoostniaðar Búr-
felflsvhfcjumar. Það er hinis veg-
ar ástæða til þess að rekja fleiri
Staðreynidir til þess að sýmia,
hver fjarstæða það er, að byglg-
inig Búrfellsvirkjumiar og ál-
bræðglummiar hatfi verið fjáirhaigs-
lega óhagstæð fyrir íslemdimiga.
Raforkuveröið
Verður þá fyrst vikið námar
að raiflortouverðinu. Um það er
vissuQiega ekfci deiit, .að ratfortou-
varðið frá Landsvirkjum til
ÍSALS, er álbræðsiluinini hag-
stætt, endia er hiaigstætt onkuverð
eina ástæðam til þes®, að álhiuigi
var fyrir bygginigu álbræðslu á
íslandi. Hittt er fjaretæða, að ratf-
ortoain sé seld umidSr toostmaðar-
verði, hvað þá að raflartoueamm-
fcuguirimm sé LamidsviTkjum óhiag-
Stæður. Gg er auðvelit að sýna
finam á þetta með tölium. Sam-
kvæmit upphafleigri áætlum hetf-
uir verið gert ráð tfyrir því, að
210 megawatta virkjum við Búr-
flell gefi 1720 millj. kw-stuinidir
á ári. Sé framlteiðsillutoostmaður
oir'touinmar máðaður við 7% vexiti
og 40 ára afgtorilft með jöfmium
ársgreiðsilum, en 40 ár eru sízt
talin otf lamgur aflskritftartími
fyrir miainnviriki af þessari teg-
uind, verður framieiðsluverð tow-
stuindiarimnar’ aðeinis 18,6 aurar.
Umisamið ratfoirtouverð til ÍSALS
er hámis vegar 26,4 aiuirar á kw-
stumdiinia fyrstu 6 áriin, en síðan
22 aiurar kw-stumdki. En 'þegar
ortouvieirðið lækkar, hæktoar stoatt
urinm af framleiðslummd hjá ál-
veriksmáðjumini, som gengur að
mieatu í atvinmujiöfnunamsj'óðinn.
Nú er hiimis vegar ástæðia til að
emdurslkioða þessa Tieifcmimiga, þar
sem telja má tfú'llvíst efltir
reynéluina, af fyrstu þrernur atfl-
véiumum í BúirfleMisvirkjun, að
viirfcjiunin mumi sfcila allt að 16%
mieiri aflköstum en reifcnað ihiaiflði
verið mieð í fiyrri fijárhaigsáætl-
unum.
Möguleiki á
lækkun niður í
16 aura á
kwstund
Þetta þýðir, að atffl. vkfcjuinar-
inmar muin verða 240 miegawött
í gtaðinn fyrir 210 megaiwött, en
orfciulframieiðslam niær 2000 millj.
kw-atumda á ári í gtað 1720
millj. Þegar hægt verður að fuill-
nýta þetta afl, mun það læfcfca
framleiðlslufcostnað í Búrflelis-
viafcjium sjálfri oflan í 10 aiura á
kw-Stiumid. Hér er hiin® vagar rétt
að toafa í toiuiga, að svo miitoil
ársframleiðsla fæst elkki, ruema
mieð m.um mieiri miðliumiarmiamm-
virfcjum en uipphiafllega var gert
xáð fiyrir. Heflur reyndar þegar
veirið átoveðið að réðaist í miitolu
Stiærri miðlianir, bæði vegma
ínetoari stæfctoumar Búrflells'virkj-
umar og fyriirtoiuigaðra vkkjama í
Tiumignaá. Sé um 500 miiillj. tor.
vtarið til viðbótar í slítoar miðl-
amir, miumidd það aðeiimis toaelklka
framlleiðsliuveirð raifortou frá Búr-
flellsvirkjúm úr 10 aurum í rúma
18 aiuna á kw-stuind, Hins vagar
væri rétitara að reitona a. m. k.
ihetoniinigimm af kiostamði þewwra
stóru miðiania sem hfliuta af
Stofntoostnaði toinma fyrirtouiguðu
várkjama í Tumgnaá, en þær
verða við Sigöldu- og Hraun-
eyjarfoss.
Gasaflsstöðin
verður toppstöð
Landsvirk j unar
Það er rétt að benda á að utan
við þessa útreikmimga er stotfn-
kostn/aður gasatfissitöðvarinnar,
sem Landsv. hetfur látið reisa
nálægt Straumsvík, en toún er
hiuigsiuð sem varasitöð fyrst í
sbað og síðan gem toppstöð fyrir
allt raforkiulkiertfi Laindsvinfcjum-
ar. Sé toositmaður vegna herunar
tekinn inn í þessa ortouivers-
reitoniniga til fiufllis, hækkar það
kosfniaiðarverð á framleidlda kw-
stumid um 1% eyri. Þrátt fyrir
það er firamteiðslutoostnaðurimn
aðeins 119,5 aurar á towsitumd, en
í orkiusölusammingnum við fSAL
er söluverðið, eims og áðuæ segir,
26,4 aiurar fyristu 6 árim, en síðan
22 aiuirar á ’kw-stiumd. Er því
fjarri öllu iaigi, að hér sé verið
að selja undir toostnaðairverði.
Óbeinn hagur
Á himn bógirnn ex rétt að
lleggja á það áberzlu, að það var
ailltatf ljóst og viðuirkennt, að
söluverð raforku til álibræðslunn
ar væri ekki lanigt fyrir ofan
kostnaðarverð. Jatfntframt var á
það bent, að Landsvirkjun og
viðskiptamenn hennar hefðú
einnig stórfelldam, óbeinam haig
af orfeusölusamnimgnum, þar
sem hamn væri grundvöllur þess,
að hægt væri að ráðast í svo
stóra og haigtovæma virkjun, sem
Búrfleltevirkjun er. Án sölu mik
ills hluta rafortounnar til stór-
iðju var ótouigsandi að ráðast í
stórvirkjun, þar sem það mumdi
hafa í för með sér stórkosttega
toækfcun inmtends raíorkuverðs
fyrs'tu árin. fslendinigar heflðu
því verið dæmdir til þess að
afla sér raforku með byggingu
smárra orkuivera, en horfa enn
í áraraðir á jökulfljótin bylitast
óbeiziuð til S'jávar.
Tryggir
g j aldey ristek j ur
Landsvirk j unar
Annar mikilvægur _ kostur raf
orkusamnimgsins við ÍSAL er sá,
að hann tryggir Landsvirkjun
tekjur í erlendMm gjaideyri á
móti þeim erlendu liámium, sem
taka þarf til virfcjuniarinnar. Er-
lend lán, sem saimið hefur verið
um til Búrfeilsvirkjunar raema
nú 34 millj. dolliara eða svo til
3000 millilj. kr. Hims vegar mumu
tiefcjur Landsvirikjunar af orku-
sölu til álbræðslunnar nema að
mieðaltali tæplega 3 millj. doll-
ara á ári næstu 25 árira, en þær
tefcjur raægja til þess að greiða
35 millj. dollara lán á þessu
tímiabili með 6% vöxtum. Og
þegar þetta er attougað, þarf
mikinn kjark til þess að halda
þvi fram, að þetta sé ótoagstætt
fyrir fstendinrga.
Þótt eran sé eftir að taka 1.5
millj. dollara að liáni til þess að
Ijúka síðari áfaniga virkjunar-
ininar auk lána vegraa miðilunar-
mannivirkia, er augljóst, að orku
sölusam ni n gu rin n stendur undir
miegintoliutanum atf ertendum
sfculdbindinigum virkj'umiarimmar,
enda þótt áibræðslan muni að-
eins nota 60% af ratfortou Búr-
fellsvirkjunar, fullnýttrar. Hér
toetfur hiragað til einigönigu verið
fjatlað um orkuisölusamniniginn
við ÍSAL og átarif hans á Lamdis-
virkjun, en ekki um áilsamning-
araa í heild. Sanniteitouirinn er
himis vegar sá, að hér er um
samninigsheiid að ræða, sem
raauðsynitegt er að sfcoða í sam-
heragi, e< rétt mynd á að fást.
Tekjur í atvinnu-
jöfnunarsjóð
Raforkuisamnintgur Landsvirkj
umar við ÍSAL er vissulega
grundvöUur þess, að áltoræðslan
var byggð, en hinn þjóðhagstegi
baigur þesis fellur elkki eimigöragu
Landsvirkjun í Skauit, heldur að
miklu lieyti öð'ruim hlutum þjóð-
arbúsiras. Það er þesis vegna, sem
við fáum miklar tekjur í at-
vimmiujöfnuiniarsjóð árleiga til þess
að byggja upp atvimmiufyrirtæki
víðs vegar um llandið. Hér er
fyrs’t og fremist á það að benda,
að skattgreiðsla ISALS er að
flestu leyti sambæri'teg við raí-
orkuverðið. Hér er um beinar
tekjur að ræða, sem eru lanigt
uimtfram þá þjónustu, sem opin-
berir aðilar lát-a ÍSAL í té.
Skattgjaldið er ákveðið þaranig,
að það er ákveðin fjárhæð á tonn
á ári, sem framfei'tt er, en fer
þó ört hækkandi, ef verð á áli
fer yfir ákveðið mark, eins og
núma gerðist í haust. Fór álverð-
ið yfir þetta mark nú á s.l. mán-
uði, en það veldur því, að fram-
ieiðsiiuigjaldið hækkar um 3%
dollara á tonn. Eru ytfirteitt tald
ar líkuir á því, að álverð fari
enn hækkandi á næstu árum. En
þótt álverðið lækki, greiðist
sama skattgjald af framleiðslu-
torani við það. Sé miðað við raú-
veramdi verð má reikna mieð því,
að skatttekjur af álibræðslunni
nœstu 25 árin mumu raemia 50
mililj. dollara eða 4400 mill’j. fer.,
en tekjur af ratforku'söllu um 74
mailij. dollara eða 6512 millj. kr.
Munu hkvar beirau gjaldeyris-
tekjur, sem fást atf söliu ratfortou
og ska'ttl'agni'ngu álbræðslummiar
miæ'gja til þess að endurgreiða
öll lán vegna viifcjuiraarinniar
mieð 7% vöxtum á 15 árum. Ég
e.r hræddur um það, að þirag-
maðuirinn hafi efcki aithuigað
þessa niðurstöðu, og hatfi hann
gert það, en eigi að síður flutt
þá ræðu, sem hann fluitti, þá er
haran harðgerðari he'ldur en ég
hefði haldið, að han.n væri.
Líta ber á
heildarmyndina
Veigraa ákvæðanm.a um hækkun
fram.leiðslugja'ldsins í samraemi
við hækkanir á markaðs'verði á
áli er mjög l'íklegt, að tekjuirnar
muini verða í rauin og veru eran,
meiiri en. þetta. Ef verð á ál'i
hækkar um 1 cerat, sem er samia
sem 3.5% hækkun frá því, sam
nú er, jafragildir það 11% hækk-
un á samamlö'gðiu or'kuverði og
ska'ttgja'l'di. Og þegar við erum
að tala hér um orkuverð og
skattgjald, þá er rétt að upplýsa
það, að orkuverð og skaittgjald
samanla'gt jafngildir því, að
orkuverðið væri 4.1 promil.
væri ©niginin stoalttur, heldur að-
eins ortousalan. En ortouiverð í
Noregi til álíbræðsl'anmia þar er
з, 1—3,2 promiil. Em þar er sfcatt-
uir mikllu lægri og í allt öðru
formi helduir en hér. Þar er sikatt
и. rinn ekki atf hverju framfe'iddu
tonirai heldur atf nettótefcjum,
en a'fs'kriftareglumiar eru mjög
rúma>r og nettótekjur álbræðsl-
unin.ar eru þess vegma etoki reiton
ingslega mi-kla'r. Þess veign-a er
það, að orkuisa'mrainigu'rinn ís-
ferazki er seninilega hagstæðari
heldur en aðrir orkusamininigar
þegar tillit er tefcið til þess, hvað
skattgjaldið er hátt. En það er
þó enn ótalið það, sem e.t.v.
skiptir all'ra mestu rnáli, en það
er sú atvinma og atvi'nirautekjur,
sem virkjuniarframkvæmdir og
álíbræðsla skapa. Það er reyndar
óþarfi að fjöiyrða um þetta. Svo
vel er það öllum almienninigi
‘kuininuigt. Framikvæmdimiar við
Búrfell og við Stra-umsvík h-atfa
undamtf'arin tvö áx trygigt hunidr-
uð mararaa atvinm>u og rekstur ál-
bræðslturaraar í framtáðimni ásamt
frefcard framkvæmdum tii þesis
að raýta raforku íslands og að
byggj a upp stóriðju munu hatfa
ómetanfega þýðingu fyrir aila aí
kiomu þjóðarbúsiras.
Undirbúin
stærri miðlun
við í*órisvatn
Gg það er þessi viissa og þessi
skilraimgur, sem nú er að verða
almeraniari, sem hefur ráðið því,
að það er raú þegar farið að und-
irbúa stærri miðlun við Þóris-
va-tn heldur en áður var fyri-r-
huigað og að hefja undirbúniimg
að virkjun við Sigöldu og Hraun
eyjairfoss. Það er sá skilnámgur,
að með því að beizla ísfenzk fall
vötn, getum við skapað hér meira
atvinnuöryggi og betri lífskjör
þjóðirani til ha-nda, sem eru uppi
staðan í því, að raú þegar er á-
kveðið að halda áfram að virkja
og halda átfram að selja raforku,
ek'ki undir kostraaðarverði held-
ur á fyllilega feostnaðarverði og
gera það mögulegt, að íslendirag
ar fái ódýrari or'ku he-ldur en ef
haldið væri áfram að virkja
sm-átt.
Dýrari orka
smávirk j ana
Þingmaðuirinin fullyrti það áð-
an, að það væri útilokað annað
heldur en álverksmiiðj.an feragi
ortoun.a undir kostnaðairverði og
að með þessari ráðstöfun væru
landsmenn l'átrair borga hærra
orkuna heldur en anraars hefði
orðið. En það er þó vitað mál
og ég hélt, að það væri enginn
allþingiiSmaðiUT, sem vildi rengja
það, að ef við hefðum virkjað
litlia virkjun i Þjórsá, eða aran-
ars staðar, þá hefði senn-ilega
verið byrjað mieð 35 þús. kw.
-stöð og orkan frá þessiari litliu
virkjun hetfði orðið yfir 50% dýr
a-ri heldur en verðu-r frá virkjun
inni við Búrtfell. Þetta liggur
töluléga fyrir, og þess vegn-a er
engin forsenda fyrir þessum full
yrðiinigum sem þimigmiaðiuirimn hetf
ur viðhatft.
Skatttekjur af
álbræðslunni
Skattts'kjuimiar atf álver'ksmiðj-
unni eru eins og oft hefur verið
drepið á í fyrstu aðeins tuigir
mil'lfj. árlega, en fara stöðugt
hækkandi. Þegar líður á tímia-
bilið komast þær upp í 237
imilij. kir. En þetta er vitanfega
mjög þýðinigarm'ikið. Þá fær
þjóði'W og gjaldeyrisitekjuir fyrir
þá vimrau, sem seld er í verksmiðj
uruni. í fyrstu 300 mil'lj. kr., era
fer svo hækkamdi eftir þvi, sem
fólki fjöligar í vecksmiðjiuinirai og
aflköstin verða auikin, senraile-ga
uipp í 500 milllj. kr. á ári. Eg
hield, að með þessu, sem hér hef-
'Ur verið sagt sé það nú hrakið,
sem þiragmiaðurinn fullyrti. Að
liotoum tafeði þi'ragmiaðurinn unv
lánitökuheimild, sem farið var
fram á hér í fyrra, 7.5 mil'lj.
dolfera. Það át'ti að vera til rök-
stuðnirags fyrir því, að virkjum-
in hefði farið fram úr áætlun.
En sanralle'iikurinn er sé, að það
er ekki búið að nota nem-a hluita
atf þessu l'áni og hlúiti atf þessu
lárai hetfur farið í kostniað við
U'ndirbúning að 2. áf'amga við
virkjuin við Búrfeil.
Ómakleg
ummæli
Þiragmiaðiurinn fulilyrti, að Jó-
hanraes Nordal og Eirílbur Brtem,
framikvæmdastjóri Land'svirkjuni
ar hefðu falsað ýmisfe'gt í sam-
bandi við þær upplýsimgar, sem
hér voru getfraar. Þett-a eru stór
orð og allfls eitoki viðeigandi. Þær
upplýsinigar, sem hatfðar eru etft-
ir þessium mönmium eru tetoraar
beinit úr bófldhaiMi vertosmiðjuran
ar oig bótohaidi Landisvirfcjuiraar.
Nú vilfl það svo til, að allir stjórra
m'áliatflokfcarnir eiga fluMitrúa í
stjórn, Landsvirkjiuraar. Allir
flllokíkar eiga aðgarag að þesisu
fyrirtæki og ættu að geta flerag-
ið réttar upplýsimgar þar. Og ég
spurði að því hér, um dagi-nn,
þegar við vorum að ræða' þetta,
hvort þintgm,aðurinin hetfði flenig-
ið u'pplýsiragar hjá fullitrúa Al-
þýðulbamda.fegsáns í Landisivirlkj-
uniarstjórn'. Það kom fram hér
áðan að svo var ekfci. Þinigmiað-
uriran segist haía þessair upplýs-
inigar úr skýnslu, sem Hassa hafi
getfið ú't, en e'kki frá stjórra Lands
virkjunar.