Morgunblaðið - 15.11.1969, Page 16

16
MOKjGU NIBLAÐIÐ, LAUGARD AGUR 16. NÖVEMIBER 1069

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald kr. 165 00
1 lausasölu
H.f. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Arni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Srmi 10-100.
Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
á mánuði innanlands.
kr. .10.00 eintakið.
STYRKIR TIL FLOKKA OG BLAÐA
'C’nn eru komntr á dagskrá
styrkir til stjómmála-
flokka og blaða. Að þessu
sinmi hóf menmtamálaráð-
herra umræðumar í afmælis-
blaði Alþýðublaðsins og er
líklegt, að um þetta mál
verði talsvert fjallað á næst-
unni.
Morgunblaðið hefur áðux
lýst þeirri skoðun sinni, að
•það telji aUa styrki til stjórn-
málaflokka og blaða mjög
ógeðfellda. Styrkir til stjórn-
málaflokka, sem síðan yrðu
notaðir til blaðaútgáfu,
mundu efla mjög hið svo-
kallaða flokksræði og gera
blöðin háðari flokkunum en
nú er. Þannig væri stöðvuð
sú þróun, sem verið hefur að
undanfömu, þar sem stefnt
hefur verið í frjálslyndisátt
og hjólinu væri snúið við.
Styrkir til dagblaðanna eru
einnig annmörkum háðir og
auðvitað fráleitt að styrkja
fyrst og frernst flokksblöð,
því að einmig það mundi þýða
afturhvarf til gamla tímans,
þegar flokkavaldið var nær
algjört.
Fyrir nokkrum ámm byrj-
aði ríkisvaldið að greiða blöð
unum fyrir þjónustu, sem
þau höfðu áður veitt án end-
urgjalds. Blöðin munaði nokk
uð um þessar greiðslur, eink
um minni blöðin, þótt það
virðist ekki nægja til að
rekstur þeirra sé sæmilega
tryggður. Hins vegar hafa
blöðin ætíð mótmælt því, að
hér hafi verið um að ræða
styrki til dagblaðanna, þvert
á móti telja þau, að ríkið hafi
einiungis greitt þjónustu, sem
blöðin hafa látið af hendi —
og þó ekki nema að hluta.
Sjálfsagt er, að ríkisvaldið
greiði fullu verði þjónustu,
sem blöðin láta því í té, eins
og aðrir verða að gera, og
borgi fyrir öll þau blöð, sem
ríkiisstofnanir fá, gagnstætt
Halldór
¥slenzka þjóðin hefur alltaf
litið sérstökum augum á
skláld sín og bókmenntir.
Hlutur bókmennta í menn-
ingu og sögu þjóðarinnar er
með þeirn hætti, að einstætt
er. Skáldin og verk þeirra
hafa aMtaf verið kvikan í ís-
lenzku þjóðlífi. Tengslin milli
þjóðarinnar og skáldanna
hafa aldrei rofnað og raunar
aldrei verið sterkari en nú á
dögum.
Á 50 ára rithöfxmdarafmæli
Halldórs Laxness, oddvita
gamallar og gróinnar bók-
menmingar þjóðarinnar, verð-
ur þessi staðreynd efst í
huga. Má telja ólíklegt, að
nokkurt stórskáld hafi haft
þvi sem var, þegar fátæk blöð
gáfu hundruð einfaka dag
hvem til ríkisins. Það eru
ekki blaðstyrkir, heldur sjálf
sögð og eðlileg greiðsla, og
sjálfsagt af blöðunum að
krefjast þess, að öll slík þjón-
usta verði greidd að fullu, en
ekki aðeins að hluta.
En það er anmað mál, sem
einnig má í þessu sambandi
vekja athygli á, það er óeðli-
leg samkeppni ríkisins um
auglýsingar. En þannig er því
máli háttað, að sjónvarpið
hefur, frá því það hóf starf-
serni sína, lækkað auglýsinga
verð úr 12.000,— krónum á
mínútu í 9.000,— krónur, á
sarna tíma sem blöðin hafa
orðið að hækka auglýsinga-
verð sitt úr 12.000 kr. á síðu
í 20.000,— kr. Samhliða hef-
ur sjónvarpið lengt auglýs-
imgatíma sinn, og virðist þar
ekkert lát ætla á að verða.
Auðvitað væri nær, að
stjómarvöld huguðu að þess-
ari óeðlilegu samkeppni við
dagblöðin, áður en gripið
yrði til styrkja við. stjóm-
málaflokka eða blöð. í því
sambandi er þess að gæta, að
auglýsingar eru algjörlega
bannaðar í ríkisstjónvörpum
á Norðurlöndum, og er það
fyrst og fremst rökstutt með
því, að ríkisfyrirtæki eigi
ekki að stefna að því að koma
dagblöðunum á kné.
En það er líka önnur alvar-
leg hlið á þessu máli. Aug-
lýsingaverð sjónvarps hefur
í erlendri mynt lækkað úr
tæpum 300 dollurum á mín-
útu í rúma 100 dollara. Þetta
hafa framleiðendur erlends
iðnaðarvamings notfært sér í
ríkum mæli, og íslenzkir
framleiðendur hafa ekki bol-
magn til að keppa við þá um
sjónvarpsauglýsingamar. —
Slíkar aðfarir af hálfu ríkis-
fyrirtækis em vægast sagt
varhugaverðar. .
Laxness
jafn náið samband við þjóð
sína og hann. í senn aðhalds-
maður og gagnrýnandi, að-
dáandi hennar og elskhugi.
íslenzka þjóðin hefur ekki
sízt horfið á vit skálda sinna
til að sækja nýjan eld, nýjan
þrótt. Hún hefur ekki aðeins
átt bágt í skáldum sínum,
heldur hefur hún einnig leit-
að til þeirra, þegar hún hef-
ur þurft að sianna sér hlut-
verk sitt og tilverurétt.
í skáld sín hefur hún í senn
sótt stolt sitt og samúð, ekki
sízt til Halldórs Laxness.
Skáldverk hans eru orðin
óafmáanlegur þáttur í ís-
lenzku menningarlífi og ekki
sízt; þennan þátt hafa aðnar
þjóðir talið sér verðmætan.
Matthías Johannessen:
Vinnan er
Guðs dýrð
Á fimmtíu ára
rithöfundarafmæli
Halldórs Laxness
í NÝLEGUM formála síðari út-
gáfu æSkuver'ks Halldórs Lax-
ness, Barns náttúrunnar, segir
skáldið m.a. að nákoaninn vin-
uir, sem hann tekur mark á,
hafi sagt við sig, „aið Bam nátt
úrunnar, fyrsta bó(k min, sam-
in 1918, væri í senn útdráttur,
niðurstaða og þvensumma af
öliu sem ég hetfi sterifað síðan;
að síðari bæikur mínar væru alí
ar eintóm greinargerð fyrir
þeim niðurstöðum, sem komist
er að í Barni náttúrunnar“.
Bklki er það auðveldasta verk
efni sem til er, að dkýra hver er
niðurstaðan eða þversumman
af ritverkum Halldórs Laxness.
En samt hlýtur maður að
staldra við þessi ummæli, gefa
þeim gaum, þótt ekki sé hægt
að skýra þau í fljótu bragði.
í Barni náttúrunnair blandast
saman meðvitað og ómeðvitað
dkálddkapur og veruledki, eins
og oft annars í verteum Hall-
dórs Laxness og fleiiri höfunda.
Þar er þjóðfélagslegt ívaf, þar
er tekin siðiferðilleg afstaða
enda eru aðalátötk bókarinnar
um „siðferðilegan grundvöll
mannlífisinis“, náttúram er í senn
takmark og umgjönð og Jofcs er
guð svo nálægur, án þess hon-
um séu ger'ð sérstök sfcil, alð vel
mætti komast svo að orði að
hann sé aðalpersóna sögunnar.
Leitin að honum er leiðsöguistef
bókarinnar.
Randver Ólafsson, önnur að-
alsögupensónan, kemur heirn til
íslands frá Vesturheimii, þar
sem hann hefur notið alla sem
auður getur veitt — alls nema
friðar í sál sinni. Hann kemur
úr eins konar helvíti til að
hreinsast og frelsast í nýju
Jandi. Hreinsunareldurinn er ís
lenzk sveit, hann ætlar að
verða bóndi. Og guð er alls
staðar nálægur í náttúru landis-
ins. Hún er sú bláa og tæra
linid, seim streymir um sál
mannsáns og akollar soranum
burt. Einis ikonar rousseauismi.
Heiðarleg vinni í slkaiurti íslenzkr
ar náttúru er boðdkapur bótear-
innar. „Sá sem býr fyrir ofan-
heiðblámainn hefur vakið okk-
ur. Hann hefur vísiað slkamm-
deginu á bug með alla ljótu
drauimana og gefið oiklkur atftur
vor ástarinnar — hið eilifa vor.
Þökkum honuim. Og áður en
við byrjum á vinnu öklkar í dag
skulum við snúa dkikur til hans
í þöklk og bæn, bg segja:
Himnestei faðir!“
Það hlýtur að vekja til um-
hugsunar að í Skáldverki Hall
dórs Laxnesis, Kristnihaldi uind
ir Jölkli, segir á einum stað:
„Vinnan er guðs dýrð“, sagði
amma mín“. Og seinustu orð
Jóns Frímusar við Umba í
þeirri sömu bók eru: „Sá sem
eteiki lifir í skáldákap lilfir etetei
atf hér á jörðinni“. Þau orð
minna á ljóðið í Barni náttúr-
unnar:
Dáið er alltf án drauma
og dapur er heimiurinn.
Niðurstöðu fiimmtíu ára Skáld
ferils Halldóris Laxness má
þannig finna í fyrstu bók hains.
Þótt elklki nema fyrir þær sak-
ir hlýtur hún að teljast merlk
tímamót í sögu íslenzkra bók-
mennta. Og þrátt fyrir óþroste-
ann og augljósa galla er hún
ótrúlega þnoslkað veirk, þegar
aldur höfundar er hatfður í
huga. Það er efcki otft sem 16
ára drengiir skrifa skáldverk á
borð við Barn náttúruminar. Það
er eklki að sjá af bókinni að
höfundurinn hafi genigið annan
dynrtinn á stuttbuxum, en samt
höfum við orð hans sjáJtfs fyrir
því. Gagnrýnendum hefði veir-
iið vorkunnlaust að gera sér
grein fyrir því íyrirheiti sem
bóikin gaf, en einn þeirra lætur
sér jatfnvel nægja að atfgreiða
hama með svofelMuim orðum:
„Síkáldeðlið sýnist vera taik-
marteað". En það var eimmitt
skáldeðlið, sem var með ólík-
imduim, hvorki bamaslkapuirinn,
ókostirnir né hátíðleilkinn.
„Viið erum eiini3 og pödduir
sem breytaist úr einu formi í
annað á þróunarferli sínjum. Og
sumar breytast með því að fara
í gegnuma önnur dýr“, sagði
Halldór við mig, þegar ég hitti
han nýlega að máli .
f Bami náttúrunnar er al-
mennur teriisrtillegur amdi, sem
Halldiór Laxntess var bundinm,
þegar hann var að alast upp.
Síðan les hann allt sem hann
kemst yfir um austurlenzk trú
arbrögð, elklki sázt Bókina um
veginn, em hylllist svo til ka-
þóliskrar trúar slkömmu eftir að
hann slkirifar Barn náttúrunn-
ar, og enn ber hann mikla virð
ingu fyrir kaþólskri kirkju sem
trúarlegri stofnun, þótt hann
gagnrýni haina og hafni mörg-
um kemminguim hennar. Þá verð
uir hann upptekinn af flreud-
isrna, sem er ekteli eíður heims-
slkoðun en teristindómur og að
hyllist lldks marxisma, ,,sem
er lolkaður rétttrúnaður eins og
freudisimi og kaþólslka", eins og
hann kemst nú að orði. „í aug-
um lærðra mairxista var ég fell-
ow traveller, þ.e. samtferð'amað
ur án þess þó að ég liti á mig
sem „nytsaiman sa(kleysingja“.
Það er hægt að vera samferða-
maður kenningar án þess að
vera nytsamur asni!“
Halldór Laxness hetfiur ekki
síðuir en við hiin breytzt úr einu
formi í annað. Hann hefur til-
einkað sér margar kenningar
og sikoðanir og aðlhýlllzt mörg
heimisteerfi sem hann svo hetf-
ur misst áhuga á og vairpað fyr-
ir borð. Nú heldur hann upp á
fimmtíu ára ritlhöfundaraflmæli
sitt með orð ömmunnar um
vinnuna og guðsdýrð hið nsésta
hjairta sdnu. Kannstei þaið verði
ómeðvitað taó móðurömmunn-
ar Guðnýjar Klængsdótbur,
sem ber sigurorð af öllum
heimslkerlfuim í lífi Halldórs
Laxness. Af því mætti draga
noteJkurn læirdám.
Halldór Laxness segir, að
hann hatfi fundáð mjög stertea
trúarlega tilhneigingu í Barni
náttúrunnar, þegar hann las
hana aftur fyrix notelkrtum ár-
um. .jÞessarar tilihneigingar
verður lítið vart í sumum
seinni bóka minina. En í mér
hefur allrt'af verið einlhver
grundvöUur bundinn trúarlegiri
háspeki".
—x—x—
í báðuim útgáfuim Bams nátt
úrunnar hefur sagan undirtitil
inn: Ástarsaga. Skáldið hefur
eiktei séð áisrtæðu til alð fella
C S 3 g