Morgunblaðið - 04.12.1969, Blaðsíða 11

MOBGU'NBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 1969
11
Guðmundur G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
„Það þarf meira en duglegan
asna í góðan sjómann“
Siguirjón á Garðari. Endur-
minningar Sigurjóns Einarsson-
ar skipstjóra. Skuggsjá Hafnar-
firði 1969. Hersteinn Páisson
bjó til prentunar.
Jafnan hefur verið svo rfkt í
mér sjómannsblóðið, að ég hef
yfirleitt fylgzt allvel með því,
sem gerzt hefur athyglisvert í
sjósókn, veiðiaðferðum, afla-
brögðum og útvegsmálum, og
svo hef ég þá auðvitað fest mér
í minni nöfn þeirra manna og
afrek, sem fnam úr hafa skarað
á einn eða annan hátt. Um Sig-
urjón Einarsson varð mér Það
snemma ljóst, að þar mundi stýra
knetrri ekki aðeins glöggur og
vel fær sjómaður og aflakló,
heldur engu síður maður mikill-
air gerðar og góðra gáfna. Ég
tók og eftir því, að hann var
með ágætum ritfær, einarður,
rökvís og gæddur ríkri ábyrgð-
artilfinningu gagnvart stétt
sinni, atvinnuvegi og þjóðinni
allri, og þótti mér mikils um það
vert, hvort sem ég var ávallt
sammála því, er hann hélt fram
— eða hafði sitthvað við það að
athuga. Og þá er fundum okkar
bar saman, leizt mér maðurinn
mjög í samræmi yið þær hug-
imyndir, sem ég hafði gert mér
um htanm af verkum hans og
skrifum.
Nú er hann allur, og að hon-
um látnum þótti mér miður að
hafa ekki haft af honum meiri
kynni en þau er fylgdu tveim-
ur samfundum, og varð ég því
bæði ieginn og farvitinn, þegar
ég frétti, að hann hefði skrifað
endurminningar sínar, þá er
hann hafði að fullu dregið
„nökkvann í naust“ — ag að
þeirra mundi von á þessu hausti
á bókamarkaðinn.
Og ég varð sannarlega ekki
fyrir vonbrigðum við lestur bók
arinnar. Hún er vel rituð og
rökvíslega, og virðist mér höf-
undurinn koma þar hvarvetna
firam eins og hann var klædd-
ur.
Hann segir í ekki ýkja löngu
máli frá bernskuárum sínum í
Hafnarfirði, en dregur upp
skýra mynd af heimili og högum
foreldra sinna og einnig af þeim
sjálfum, en þau hafa auðsjáan
lega bæði verið raunsæ og mik-
ilhæf, þótt ekki væri hjá þeim
mikil salakynni eða auður í
garrði fireksar en hjá öðru al
þýðufólki, sem bjó við svipuð
atvinnuskilyrði. Þá er lýst af
hressilegri glettni og endur-
•minningargleði leikjum hans og
annarra hafnfirzkra drengia, en
þeir leikir voru áreiðanlega
heppilegur skóli verðandi sjó-
mönnum, þjálfuðu kjark þeirra
og karlmennsku, þroskuðu at-
hyglisgáfu þeirra og veittu þeim
raunar takmarkaða, en samt sem
áðutr hagnýta lífsreynslu. Hygg
ég, að ekki væri úr vegi að hafa
hliðsjón af árangri slíks
bemskulífs, þegar leitað er
lausna á uppeldisvandamálum
þessara tíma.
Sigurjón fór aðeims níu ára
á sjóinn, fór á skútu, sem faðir
hans var stýrimaður á, og síð-
am stundaði hann sjó, unz hann
tók við farstjórastairfi á Hrafn-
istu. Hann var og einungis sex-
tán ára, þegar hann fékk ráðið
sig á þýzka togararan Albert,
sem gerður var um skeið út frá
Hafmarfirði, og minnist ég sér-
staklega á þetta sakir þess, að
hann stegir á blaðsíðu 232 í sögu
sinni, að þegar þeir hittust tveir
„gamlir togarakarlar", hafi xifj-
ast upp fyrir sér sigling á A1
bert í rysjuveðri fyrir Stafnes.
Þá stóð hamn, strákurinn, yfir
sig hrifinn af því, hve skipið
velti vel af sér sjóunum, en tog
ari, sem var samferða, tók á sig
hinar rismiklu bárur og missti
út margar lifrartunmur. Þetta
varð honum eftirminnilegt, og
dró hann síðar af því raunhæf-
ar ályktanir um sjóhæfni skipa,
en það var honum svo að segja
frá fyrstu gerð og allt til ævi-
loka brennandi áhugamál, ekki
aðeins vegna sín og sinna
marana, að komast að ötruggri
raun um, hvemnig skip þyrfti að
vera lagað og búið, hvort sem
það væri lítið eða stóirt, til þess
að það veitti seim allra mest ör-
yggi, — og ennfremur, hvemig
unnt væri að bæta úr göllum á
skipi eða að minnsta kosti var-
ast, að þeiir yrðu áhöfn að f jöcr-
tjóni. Honum urðu og hvers kon
ar slysavarnir mikið kappsmál,
og lagði hann þeim í hvívetna
lið. Og þó að hann væri flestum
fremur gæfumaður — sem kall-
að er — bæði í eirakalífi sínu og
stöirfum, mun honum hafa þótt
það eitt sitt mesta lán, hve oft
honum tókst að bjarga lífi
manna — og að aldrei fóirst mað-
ur af áhöfnum hans.
Skipstjómarsaga Sigurjóns er
bæði firóðleg og yfirleitt skemmti-
leg, einkum frá árunum á Sur-
prise og Garðari. Þar eins og
raunar víðar í bókinni nýtur sín
anraað veifið hið glögga skop-
skyn höfundar, sem bregður oft
sfeemmtilegu Ijósi yfir frásögn-
ina, en eftirminnilegust verður
athyglisgáfa hans og sú sívök-
ula ábyrgðartilfinning, sem hún
magnar ár frá ári, en raunar hef
ur verið honum eðlislæg frá upp
hafi vega. Hann hefur eftir föð
ur sínum, sem var stýrimaður á
seglskútum á blómaskeiði ævi
sinnar og afburða sjómaður:
„Það þarf meira en duglegan
asna í góðan sjómann," þessi orð
urðu honum ærið hugstæð, og
hann hefði getað bætt við af eig
in raun: og í mikinn og að sama
skapi hagsýnan og ábyrgan afla
mann. Honum varð það lióst í
ríkaira mæli en mörgum sinna
stéttarbræðra, að svo bezt fengi
útgerð borið sig, að beitt væri
hagsýni I meðferð veiðarfæra og
jafnvel skips og gætt fyllstu
saimvizkusemi um alla meðferð
aflans, og fáir aðrir skipstjórar
— og ég þari að segja útgerðar-
menn — gerðu sér jafn-
snemma og hann grein fyrir því,
að hinn mikli og dýrmæti auður
íslenzkra fiskimiða vair siður en
svo óþrotlegur og að fslending-
ar gætu því aðeins gert kröfur
til annarra þjóða um friðun
miða eða takmörkun veiða á
ungviði, að þeir sýndu sjálfir —
ekki aðeins í orð,i heldur og á
barði, að þeim væri ljóst, hvað í
húfi væri fyrir framtíð þeirra
sjálfna sem sjálfstæðrar þjóðar,
ef ekki væri spyrnt við fótum.
Þetta og öryggismál sjómamna-
stéttarinnar túlkar Sigurjón af
slíferi rökvísi og þeim sannfær-
ingarkjrafti, að ég man ekki til,
að ég hafi séð það gert á áhrifa-
meiri hátt, enda þarna víðast
tengt ljóslifandi dæmum úr eig-
in reynslu höfundar. Þá verður
og víða ljóst í þessari bók, hve
illa honum finnst til takast, þeg-
ar íslenzki sjómaðurinn, sem
veiðir sjö fiska, þar sem hinn
erlendi veiðir einungis einn, ber
skairðan hlut frá borði og hlýt-
ur jafnvel sinn skammtaða skerf
með eftirtölum. Hann mátti
djarft úr flokki tala. Þar sem
hans naut við, var framlagið á
matborð þjóðarinnar ærið ríku-
legt og siður en svo, að þar væiri
upp á boðið neitt ómetL
Ekki gætiir jafnmikillar frá
sagnargleði í þeim hluta bókar-
iranar, sem segir firá sjósókn Sig-
urjóns, eftir að hið glæsta heilla
skip hans, Garðar, var „horfið í
hafið“ sakir ásiglingar erlends
farkosts, en Garðar var sem lif-
andi vera í vitund Sigurjóns,
vinur hans og óviðjafnanlegur
félagi í sókn og vömn á hinu
heillandi og viðsjála hafi — og
það úrvala lið, sem á honum var
árum saman, var Sigurjórai tengt
böndum langrar sámvinnu og
traustrar vináttu, — og með
Garðari hlaut það að sundrast,
þó að einungis þrír menn færust
í ásiglingunni. En þótt auðsætt sé
og auðfundið, að Sigurjón hefur
ekki verið samur og jafn eftir
þetta áfall, eru þeir kaflar, sem
segja frá sjósókn haras á öðrum
skipum og síðri, vissulega áhuga
verðir og þair margt eftirminni-
legt
Mikils sársauka kennir í frá-
sögn Sigurjóns af þeim árásum,
sem þau hjón sættu út af nokfcr-
um vandhæfum vistmönnum á
Hrafinistu. Er auðfundið, að hon
um hefur einkum sviðið sárt
vegna konu sinnair, en hún var í
hálfrar áldar eamfýlgd heilladís
hans og ástfólginn vinur og fé-
lagi. Þau sár, sem sæhetjan aldna
hlaut í þessum árásum, munu
hafa verið vandgrædd, vafasamt
að ekki hafi í þau tekið til
hinztu stundar, þrátt fyrir
barnalán og óverajulega heimilis
hamingju. Samt lýkur hann bók
simini þannig:
„Mér eir unnt að segja, þegar
ég stend upp frá handritinu, að
sá ágreiningur, sem uppi var, er
horfinn. Mínir fornu banda-
menn hafa af dnenglund rétt
mér vinarhönd, er ég hef heils
hugar tekið í mót. Sverðin hafa
verið slíðruð. Með þeim hætti er
gott að skilja við þessar emdur-
minningar."
Þóroddur Guðmundsson skáld
hefuir skrifað fallegan farmála
fyrir þessari bók. Hann skýrir
þar frá þvi, að Sigurjón hafi
orðið bráðkvaddur i hófi, þar
sem hann „hélt snjalla ræðu fyr
ir minni sj óimann skonunnair. “ Þó
að hairan hafi þair talað heils hug
ar til allra þeirra kvenna, sem
eiga ástvini sína á hafinu, mundi
hitt vist, að orð hans hafa ver-
ið yljuð þeirri glóð, er sú koraa
tendraði honum í brjósti, sem í
tilhugalífinu lét sig ekki muna
um að bregða sér til fundaa- við
Sigurjón Einarsson
hann sunnan af Miðnesi til Hafn
arfjarðar, tólf tíma göngu hvora
leið í allt að tuttugu stiga frosti
og stóð síðan tryggan vörð um
þeinra heimilisvé. Og úr því að
hann hné ekki örendur við
stjónravölinn, mundi hann þá
hafa getað hlotið verðuigri dauð
daga en að hverfa af þessum
heimi með lof á tungu um sjó-
mannskonuna?
Guðmundur Gíslason Hagalín.
Lengi má frjóan akur erja
Finnbogi Bemódusson:
Sögur og sggnir úr Bolungavík
Skuggsjá, Hafnarfirði
Þeir, sem eru lesendur Dýra-
vemdarans, munu ef til vill
minnast þess, að á undanföm-
um áirum hafa við og við birzt í
honum frásagnir, sem ritað hef-
uir Finnbogi Bemódusson í Bol
ungavík. Allar þessar frásagnir
vitna um skýra hugsun og góða
frásagnargáfu, en auk þess og
jafravel fyrst og firemst eru þær
athyglisverðar og eftirminnileg-
ar fyrir þær sakir, að þær eru
ljós vottur slíkrar liknsemi og
nærfænni Finnboga og félaga
hans á sjónum gagnvart sjúk-
uim fuglum og selkópum, að auð
sætt er, að þeir hafa hvorki
sparað tíma né fyrirhöfn,
jafnvel önnum kafnir við veiðar,
til að hlynna að slíkum dýrum.
Nú er komin út bók eftir
Finnboga Bemódusson, og heit-
ir hún Sögur og sagnir úr Bol-
ungavík. Og nú munu einhverj-
ir spyrja? Hver er þessi Finn-
bogi Bemódusson, dýravinur og
sagnamaður?
Finnbogi er fæddur í Þemu-
vík í Ögurhreppi 26. júlí 1892,
og er því sjötíu og sjö ána að
aldri. Foreldrar hans voru
Bernódus Ömólfsson og Guð-
rún Jensdóttir, bæði af vest-
firzkum stofnum. Þau fluttust til
Bolungavíkur, þegar Finnbogi
var fjöguirtra áira, og þar hefur
haran átt heima síðan. Hann nam
ungur allt, sem laut að sjó-
mennsku og hirðingu veiðarfæraa
og fiskifangs, en annars naut
hainn að vonum lítillar fræðslu.
En snemma var hann eftirtektar-
samur á allt, sem hann sá og
heyrði, og Bolungavík var í
miklum blóma sem verstöð
manna víðs vegar að allt þang-
að til hann var orðinn fullveðja
maður. Þar gerðist jafnan sitt-
hvað, sem vert var að leggja á
minnið, og þar vom í tugum
verbúða sagðar söguir í landleg-
um, gamlar og nýjar, og Finn-
bogi hafði og hefur alltaf haft
furðu glöggt og gott minni, jafnt
á atburaðarás, mannanöfn og orð
færi, og sraemma las hann allt,
sem hann á náðL og þá er hann
var orðinn fullþroska maður,
tók hann að sfcrifa dagbækur
og síðan að sfcrá sögur ogsemja
frásagnir af mönnum, sem hon-
um þótti öðrum fremur athyglis-
verðir. Annars hafði hann svo
seim öðru að sinna en lestri og
sfcriftum. Níu ára gamall var
hann, þegar hann fékk fyrst að
fljóta með og ireyna fiskni sína
á færi, og fjórtán ára varð hann
háseti á vetrarvertíð, og til
skamms tíma hefur hann sótt sjó
inn, enda þess fyllsta þörf, því
að fjarari væri það sanni að
segja, að hann hafi verið ein-
hleypur eða laus við ómegð.
Hann kvæntist tvítugur nitján
áira stúlku, Ingibjörgu Guð-
mundsdóttur frá Hrauni í Hóls-
hreppi, og þau eignuðust
þrettán böm, og af þeim lifa
einin sonur og átta dætur.
Lúðvík fræðimaðuir og rithöf-
undur skrifar formála bókarinn
Finnbogi Bemódusson
ar og hefur séð um útgáfuna,
meðal annars ritað smáleturs-
greinar til skýringar og fylling-
ar, þar sem honum hefur þótt
slíkt til bóta, og honum ber að
þakka og svo bókaútigáfunni
Skuggsjá, að bók þessi kemur
fyrir sjónir almennings. Lúðvík
var sem sé á það bent, þegar
haran fór vestur til að leita fróð-
leiks í hið mikla rit sitt um
sögu íslenzks útvegs fyrr og síð
air, að hann skyldi hitta Finn-
boga, það væri góðuir maður. Sú
mun Lúðvík hafa þótt reyndin,
því að hann kveður Finnboga
hafa reynzt sér öruggan heim-
ildamann um sitthvað, sem hann
hefði e kki haft spumir af áður,
og tiltæk reyndust honum orð
úr hinu gamla íslenzka sjómanna
máli. Þar kom og, að Finnbogi
sýndi honum dagbækur sínar og
sagnakompur, og þá er Lúðvík
hafði athugað þessi plögg, lagði
hiann að Fimmboga um að fá að
sjá um útgáfu á þvi efnb sem
er í þessari bók, en Finnbogi
hafði ekki látið sér detta í hug,
að koma þvi fyrir sjónir al-
mennings, heldur ritað hvað-
eina til fullnægingar inmri þörf.
Bókin er enginn pésaskömm,
helduir 212 leturdrjúgar síður.
Fyrst er rækilegt efnisyfirlit,
síðan skilríkur formáli Lúðvíks
og svo sagnir og þættir, sem
skiptast í fjóra heildiarhluta. Er
þar fyrst Frá ýmsum mönnum
og atburðum og síðam Dulræn
fyrirbrigði og sjávarfurður, Jón
skrifari á Hóli og fomeskjusög-
ur — og loks Getið nokkurra
Bolungavíkurformanna. Þá e r
aftan við þetta efni skrá yfir
mannanöfn, bæjainöfn, örnefni
— og heiti á enn fleira, sem
nefint eir eða við sögur kemur.
Er firágangur á bókinni allur
státlaus, en vandaður.
Allar hinar mörgu sagnir og
þættiir í þessari bók eru á lipru
og eðlilegu máli, sums staðar með
vestfirzkum sérkennum. Yfirleitt
folllur frásagnaraháttur inn vel að
efninu og oft tekst höfundi að
draga upp mjög skýrar mynd-
ir atburða og atvika og gefa
aliiglllögga hiugmynd um gerð
þeinra manna, karla og kvenna,
sem eitthvað verulega koma við
sögu, og virðist honum jafn vel
að lýsa atburðum og örlögum og
því, sem yfir er glæsibragur
dáðraa afreka og lífsláns, ag ekki
skortir hann heldur skopskyn.
í fyrsta hluta bókairinnar eru
þrettám þættir og frásagnir, og
eru flestir þeirra þannig að efni
og frásagnarhætti, að þeir verða
hiverjum þeim lesanda minnis-
stæðir, sem hefur áhuga á öðru
en tízkutildri í efinisvali og formi
og vill kynnast þvi lífi, sem hér
var lifað á liðnum tímum, þegar
lífsbaráttan var svo hörð, að
margur hné að velli á
blómaskeiði, en aðrir urðu gaml-
ir fyrir aldur fram. Óvíða í bók-
inni kemur það betur í ljós en í
fyrsta þætti þessa hluta, hverj-
um náttúruhæfileikum höfund-
urinn hefur verið búinn sem
mannlýsandi og rithöfundur. Sá
þáttur heitir Sigurður í MiðdáL
Þar lýsir höfundur fyrst Sig-
urði sem ungum, f rábærlega
fræknum, en hóglátum afreks-
manni — og sigri hans í lengi
munaðri glímu við fiman, tröll-
sterkan og draembinn utanhéraðs
mann, en síðan leiðir höfundur
hann fram fyrir lesandann sem
örisnauðan og ellihruman öld-
ung, er drengirnir í þorpinu
vorkenraa og vilja hjálpa, þeggr
að horaum ræðst ungur og óbil-
Framhald á bls. 21