Morgunblaðið - 06.12.1969, Blaðsíða 12

► 12
MORGUNBL.AÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. DESBMflBBR 1!>©9
Tankvæðingin
stærsta fram-
farasporið
Mjólkurbú Flóamanna 40 ára
Gamli og nýi tíminn í skyrgerðinni. Maðurinn stendur við vél-
ina, sem vélpakkar skyrið en a ð baki hans hanga skyrpokar,
sem mysan er að síga úr.
Hinn 5. desember voru liðin
40 ár frá því fynst var lögð inn
mjólk hjá Mjólkurbúi Flóa-
mannia og fyrirtaeki það hóf
starfsemi sina. Undirbúningur
hafði að sjálfsögðu verið tals-
vert mikiilll áður en hægt var
að hefja starfið, en sjálf starfs-
árin ©ru orðin 40.
Á fundi, er stjóm og tram-
kvæmdastjóri Mjólkurbúsins
hafði með fréttamönnum I tilefni
þessara tímamóta, sagði stjórn-
arformaður Sigurgrímur Jóns-
son bóndi í Holti, að bakhjarl
Mjólkurbús Flóamanna hefðu
verið rjómabúin gömlu sem
stofnuð voru um Suðurland upp
úr aldamótunum og byggðu fyrst
og fremst á útflutningi. Þessi
rjómabú lögðust að mestu nið-
ur á fymri stríðsámmum, þegar
markaðimir lokuðust. Þótt
sennilega hefði mátt hefja þessa
starfsemi að nýju eftir fyrra
stríðið var það ekki gert.
Sigungrímur sagðist vænta
skilnings almennings á því að í
Mjólkurbúi Flóamanna væri
unnið þjóðþrifastarf bæði fyrir
bændur í landinu og neytend-
ur. Eins og sjá mætti af hinum
miklu byggingum og stóra véla-
kosti, hlyti vinnslu- og dreifing-
arkostnaður ávallt að vera tals-
verður. Þetta skildist mönnum
þeim mun betuir, sem þeir kynnt
ust starfseminni nánar. Frum
verkefni Mjólkurbúsins er að
tryggja neytendum hollar og
góðar vörur. Kvaðst hann vona
að það mætti takast.
Fréttamenn skoðuðu hinar
miklu byggingar búsins, allt frá
móttöku til ostakjallara. Sér-
staka athygli vöktu nýjurugar
eins og skyrskilvindan nýja, sem
gerir það að verkum að nú þarf
mannshöndin hvergi að koma
nærri vinnslu eða pökkun skyrs
ins. Þá er móttakan þar sem
tankbílairnir eru tæmdir og
hreinsaðir mjög athyglisverð.
Við fengum þær upplýsingar
að þótt ekki sé liðinn heill ára-
tuigur frá því að endurbyggingu
Mjólkurbúsins var lokið árið
1960, en framkvæmdir þessair
Ikosituiðlu 69 mililjónir, þá nerni
skuldirnar ekki nema um 20
milljónum í dag. Nokkur athvgl-
isverð atriði er fróðlegt að
drepa á. T.d. hefir mesta inn-
vegið mjólkurmagn á einum
degi numið 143.600 lítrum, en
það var í júlí 1965. Nú um 10
ána skeið hefir verið leitazt við
að kanna hve mikið miólkur-
magn kemur að meðaltali á
hverja kú innleggjenda. Svo
telst til að 1963 hafi verið 2.631
líter á kú, 1967 2.762 lít.rar og
árið 1968 reiknast það 2.730 lítr
ar. Þessi lækkun stafar að sjálf
sögðu af því hve heybrestur hef
ir orðið alvarlegur nú ár eftir
ár. Tap bænda af þessum sök-
um er gífurlegt eins og sjá má
af því að 1967 ©r meðalinnlegg
yfir árið á hvern firamleiðanda
36.105 lítrar. Og veirði sama inn-
legg nú í des. eins og var í
fyrira er reiknað með að meðal-
framleiðandinn hafi tapað sem
svarar 4.729 lítrum eða hartnær
50 þúsundum króna. Fles'ir hafa
framleiðendumir orðið árið
1960 þá 1115 taiteinis. Heita má að
flutningar til mjólkurbúsins séu
verðjafnaðir og gerir þetta
bændum austan af Síðu fært að
vera félagsmenm í búinu. Lítils-
háttar svæðagjöld eru þó preidd.
Hér skal svo að lokum drepið
á nokkur atriði um undirhúning
að stofnun Mjólkurbús Flóa-
manna og sögu.
Flóaáveitan var beinn undan-
fairi Mjólkurbús Flóamanna og
stofnun þess undirbúin og
skipulögð af Flóaáveitufélaginu.
Til áveituframkvæmda í Fló-
anum var stofnað á grundvelli
laga nr. 68, 14. nóv. 1917. Áveitu
framkvæmdimar hófust vorið
1922 og stóðu yfir í fknim ár.
Þegar líða tók á þessar fram-
kvæmdir fóm leiðandi menn að
velta því fyrir sér, hvernig
happadrýgst yrði að hagnýta
áveituna.
Árið 1925 skipuðu stjórn
áveitufélagsins þeir: sr. Gísli
Skúlason, Stóra-Hrauni, formað-
ur, Eggert Benediktsson, Laug-
ardælum og Júníus Páisson,
Syðra-Seli.
Á aðalfundi Flóaáveitufélags-
ins 6. febrúar 1925 var sam-
þykkt svofelld tillaga:
„Fundurinn kýs fjögurra
manna nefnd, sem búsettir séu
og jarðeigendur á áveitusvæð-
inu en stjórn áveitufélags-
ins himn 5. úr súintum hópi. Ska'l
nefnd þessi taka til gaumgæfi-
legrar athugunar, hvernig áveit
an, er til kemur, megi koma að
sem beztum notum, og geri þeir
síðan tillögur til áveitufunda og
annarra er henta þykir, um það
sem þörf er að gera. Er nefnd
þessari meðal annars ætlað að
athuga í sambandi við áveituna,
samgöngubætur, nýbýlamögu-
leika, fjárhagsmál áveitusvæðis-
bænda og anmað, er lýtur að að-
stöðu þeirra til áveitunnar, þeg-
ar verkið er komið í kring.“
í nofndiina voru kosndr: Eirík-
ur Einarsson, útibússtjóri; Dag-
ur Brynjúlfsson, Gaulverjabæ;
Gísli Jónsson, Stóm-Reykjum;
Bjarni Eggertsson, Eyrarbakka.
Stjóm Flóaáveitufélagsins kaus
í nefndina úr sínum hópi Eggert
Benediktsson í Laugardrelum.
Formaður nefndarinnar var
Eiríkur Einarsson. Nefnd þessi
var ýmist kölluð „Flóaáveitu-
nefndin“ eða „framkvæmda-
nefndin".
Á fyrsta fundi nefndarinnar,
hinn 19. júlí 1925 kemui- fyrst
orðið: MJÓLKURBÚ. Á þeim
fundi markar nefndin strax
ákveðna stefnu, sem hún skuli
vinna eftir:
1. Að bæta samgöngurnar á
áveitusvæðinu.
2. Að Flóaáveitufélagið und-
irbúi og láti reisa mjólkur-
bú á svæðinu.
Þann 7. nóvember 1925 skrifar
nefndin ríkisstjórninni .viðvíkj-
andi væntanlegu mjólkurbúi".
í áirsbyrjun 1926 var stjórn
Flóaáveitufélagsins ásamt Degi
Brynjúlfssyni, kvödd á fund
ríkisstjómarinnar til viðræðna
út af erindum nefndarinnar um
framkvæmdir í Flóanum. Var þar
Skilningi og velvild að mæta.
Grétar Símonarson,
mjólkurbússtjóri.
Fjármálairáðhetnriann, Jón Þor-
láksson, hafði áður unnið mikið
að undirbúningi áveitunnar, og
verið framkvæmdastjóri hennar
fyrstu tvö árin. Hann gjörþekl-ti
þar allar aðstæður og skildi, að
fleiri ráðstafank- þurfti að gera,
ef áveituframkvæmdirnar ættu
að vera héraðinu sú lyftistöng,
sem til var ætlazt. Má telja full-
víst að fylgi hans við málið hafi
r'áðið úrslitum um þær undir-
tektir sem málið fékk hjá ríkis-
stjórn og Alþingi. Varð sam-
Stjóm og framkvæmdastjóm Mjólkurbús Flóamanna: Frá vinstri: Þorsteinn Sigurffsson, Sig-
urgrímur Jónsson formaffur stjómar, Grétar Símonarson framkvæmdastjóri, Eggert Ólafsson
og Jón Egilsson. Myndimar tók Ól. K. M.
komulag um að landsstjómin
legði fyrir næsta þing breyting-
ar á Flóaáveitulögunum þess
efnis: „Að telja megi til stofn-
kostnaðar Flóaáveitunnar fjár-
veitingar til þeirra framkvæmda
á áveitusvæðinu, sem lands-
stjómin, í samráði við stjóm
Flóaáveitunnar, telur nauðsyn-
legar.“
Ánangur samkomulags þessa
urðu lög nir. 10 frá 15. júní 1926.
Fyrsta gnein laga þessara hljóð-
ar svo: „Landsstjórninni heimil-
ast að láta gera mannvirki þau á
Flóaáveitusvæðinu, auk skurffa
og garffa sem nauðsynleg ’ærða
að teljast, til þess að áveitan
komi að fullum notum, og greið-
ist kostnaður af framkvæmdum
þessum á þann hátt, sem um
semst, milli landsstjórnarinnar
og íbúa áveitusvæðisins, enda
nemi tillag ríkissjóðs til vega-
gerða aildrei mieiru en helimingi
kostnaðar, og ekki yfir 14 kostn-
aðar til annairra framkvæmda."
Hér var lagður grundvöllur
sá, er unnið var á, að fram-
kvæmdum til að hagnýta árang-
ur áveitunnar.
Á grundvelli þessara laga
skipaði atvinnu- og samgöngu-
málaráðunieytið þriggja manna
nefnd, hinn 6. nóvember 1926,
„til þess að gera tillögur um,
hveir mannvirki skuli gera á Flóa-
áveitusvæðinu." Þessir menn
voru skipaðir í nefndina: Geir G.
Zoéga, vegamálastjóri, og var
hann foimaður nefndarinnar;
Valtýir Stefánsson, ritstjóri og
Magnús Þorláksson, bóndi á
Blikastöðum. Nefnd þes3i hélt
fyrsta fund sinn 8. nóv. 1926.
Upp firá því hafði hún mikla
samvinnu við austannefndina.
Fyrsta sameiginlega fundinn
héldu nefndirnar 15. nóv. 1926.
Nefnd þessi skilaði áliti 8 nóv-
ember 1927, og lagði til, að lands
stjómin notaði heiimild viðauka-
laganna við Flóaáveitulögin frá
15. júní 1926. Þar leggur nefnd-
in til að reist verði mjólkurbú
við Ölfusárbrú, er geti tekið á
móti um 3 milljónum lítra á ári.
Hafði nefndin stuðzt við t.jllög-
ur og áætlanir frá dönskum
verkfræðingi, J. Diedriksen, sem
ríkisstjórnin fékk hingað sumar
ið 1926 og svo álit Jónasar Kirist
jánssonar samlagsstjóra á Akur
eyri.
Samhliða þessu vinnur stjórn
Flóaáveitufélagsins og Fram-
kvæmdaniefndin að framgangi
málsins, og 17. nóv. 1927 er gefið
út svohljóðandi fundarboð:
„Undirrituð Flóaáveitunefnd,
er á aukafundi Flóaáveitufélags-
ins 11. þ. m. var falið að boða til
stofnfundair fyrir væntanlegt
mjólkuirbú áveitufélagsins, kveð-
ur hér með búendur á Flóa-
áveitusvæðinu, leiguliða jafnt
sem sjálfseignarbændur, alla er
kýr eiga, til fundar í fundair-
húsi Hraungerðishrepps að
Skeggjastöðum, laugardagírm 10.
des. kl. 1 e.h., þar sem frumvarp
til samþykktar fytrir mjólkurbú
Flóaáveitufélagsins verður borið
upp til umræðu og atkvæða
fiundanmaininia, saimkv. 4. gr. laiga
nr. 36, 1921 um samvinnufélög.
Það ber að athuga, að auk þess
seim leiitað ver'ður samþykkis á
nefndu firumvarpi til samþykkt-
ar á fundi þessum, verður og
fengin bein ákvörðun fundar-
manna um hluttöku þeirra i
mjólkurbúinu, ef svo mairgir fé-
lagar fást að gjörlegt byki að
reisa búið, minnst eigendur 600
kúa ...“
Á stofnfundinum var félags-
stofnunin samþykkt með 69 at-
kvæðuim, 52 mienn skiulldtoinida sig
þá þagair, og éittiu þeir 324 kýr.
Á þessum fundi voru kosnir í
bráðabirgðastjóm hins fyrirhug
aða mjólkurbús þeir Eirikur Ein