Morgunblaðið - 11.12.1969, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - 11.12.1969, Blaðsíða 17
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11, DESBMBER 1009 17 Rætt við Jón Þórarinsson, tónskáld, um ævi og starf Sveinbjörns Sveinbjörnssonar, um manninn sem gerði tónlistina að ævistarfi fyrstur íslend- inga, eitt afkastamesta íslenzka tónskáldið og höfund þjóðsöngsins bosfca völ, og eðliiliegit, að leiðin laegi í Presifcaigkiólainin. I>ar laiuk hann prótfii tveiirruur ánum siiðlar, en ekikert ''bemidir þió til þess a® hiuigiur Ihiairus toalfi sta/ðið til prests- Stainfa. Tónilligtin áíttl ihiuig ibainis álllain.“ „Hvaða ár beldiuir Sveinibjörn svo últ til ná ms?“ • HVER var Sveinbjörn Sveinbjörnsson? Flestir íslend- ingar, sem komnir eru til vits og ára, gætu svarað þvi til, að hann væri höfundur íslenzka þjóðsöngsins. Fyrir það, framar öllu öðru, hefur nafn hans lifað með þjóðinni, og mun svo verða um ókomin ár. En hvað vitum við meira um Sveinbjörn Svein- björnsson? Harla lítið. Og hafi einihver fram til þessa haft álhuga á að afla sér frekari vitneskju um ævi hans og starf, hefur hann brátt komizt að raun um, að upplýsinga er ekki auð- aflað. Að sjálfsögðu má fá ævi- feril hans í alstærstu dráttum í ýmsum íslenzkum mannfræði- ritum, en í sumum þeirra hefur raunar tekizt svo óhönduglega til, að farið er ónákvaamlega með ýmis atriði — jafnvel dán- arár hans. • Það er ekki fyrr en nú, að úr þessu heimildaleysi hefur verið bætt og minningu Svein- björns sýndur tiihlýðilegur sómi. að miinminigiu ’Sveintoj'öinnis yr@ti sóimii sýnidiuir og bainin kynmibur, vair elkiki einiuinigis sú, aíð bann er böfuiniduir þjóðsönlgg okíkiair, beldiur eininig að banin er fyrsti íislenidinlgurinn, sem iglerir tón- listina að ævisitairfi síruu. Á þeim tímia vonu aiðstæðiur bér- liemdiis svo frumstæ@!ar, að enlglin votn var tifl. þesis, aið bainin gæti framifleytt sér á tónlistinrai eininli. Pví dlvaidistt hiaon miestan starifs- aldiur sinin erlemdlis, og var til- tölullega óþeikikltuir mieðiafl lainida sinna meðan hanm var á bezta aldri. En baran var mieðafl aif- kaisitamestu tóniskálda ís’Ienzkira, og velþekkitur og miikilsmetinin fyrir tónsmíðar síniar í Skiot- lanidi, en þar var banin lemgsit 'búsettur." Jón segir, að eflaust haifi það átt sitóran þátt í því bversu lítt htróiðiur Sveinibjiönnis barst tál ís- lainids, alð á Skortlamidisiáruim bans samidti banin einigönigu sönigHög við enslkia texrta og hfljióöffæna- gefin ú't í Ediinborg, og guart í fleiri en einmi útgáfu, og má ráða aif því, a0 verk bans vow leikin í talsverðium miæli.“ KONUNGSKANTATAN „Kom Sveintojörn aldrei beim til Manidls á þeasiu tímatoillii? “ „Niei, ekiki ffyrr en árið 1907, og þá aðleins sem gestur. Það áir beimisóttii Flriðirik VIII. íslamd, og var þá farið tfiram á það við Sveintojörn, að bamn aemdi rtón- list við bátíðarljóð Þorsrtleins Gíslasomar. Þá varð Komumgis’- kanitatan til, viðamesta tómverk, sem samið hiafði verið atf ísfflenid- Inigi fraim til þess tímia>, og í til- efmi atf fluitmimgi beramar kom Sveintojöm til laimdsims. Þama tökust kymni mleð þeim Svein- þirná og Þorsiteini Gísfliaisyni, og binn síðarmeflmdli þýdldii texta við nolkkiur Sönlgllög Sveintajörinis, og niáðiu sum þeirra ifljótlegia vin- sældlum bér á lamidi. Eklki verð- ur sagt, tánlistiarlifið bafi verið tfjölskrúiðuigt 1100 þetta ieiyti, en þó áttum við nolklkra ágæta sönigmenn og kóra. Þegair þeir kynintust Sveinibirni, fengu þeir ábuga á verklum blams, og næstiu ár var eflnlt til tómlieilka bér, þar sam voru edinigöngu á söngskrá verk eftir Sveimbjörn,“ TÓNLISTARHIKUN t ÆSKU „Bf Við víkjium niú alð flyrsitu kynnium Sveinlbjiötnnis aif tónllist’ ininá. Var taún miilkið iðlkiu® á taeimiiiM bams?“ „Árið 1808 og fór þá mieð litfflu saglslkipi. Ýimiiisllegt er á buldiu urn þetta ferðalaig hans, en skip- ið lenrti í máklum bratoninigum., og barst vestur uindir strendrur Ameriiku. Eftir 5 vikina útivisit leitaiði það balflniar í Skotflandli, endla iaskað orðið. Þar flór Svein- björn í lanid, og divialdást þar um Ihríð, áður en bamm bélt áflram flerðinmá. í Kauiprmamima- höfn lagði banin stumd á tó'náist- arnám í 1 og Vz ár, <en béit þá aftur ti'l Edánbomgar. Þar átti bann síðan beimia að rnestu í mær bálfla öld og stumdaði a/ðall- lega kennolu í píanóieilk. Saifln- aðist bonium brátt flé, og «m árabil var hann vel stæður mað- mr.“ ÞJÓÐSÖNGURINN „Hvað er að sagijia af saim- Sveinbjöm Sveinbjömsson á yngri ámm. HEIMKOMA SVEINBJÖRNS OG LÁT „Sveimbjörn átti eftir að fllytj ast til íslandis í elái sámmi?" „Já. Eftir aldaimótin fór að losna um hanm í Edimborg. Fjár hagur hans var tekinn að þrengjast, enda haffði hanm lagt fjármumd í vafaiS'aimt fyrirtæki og tapaði miiklu. Um tíma hafði hanm huig á því að fl’ytjast til 1 þessu húsi — Lomdon Street nr. 15 í Edinborg — varð þjóð- söngurinn til. Jón Þórarinsson, tónskáld, hefur ráffizt í það stórvirki að rita ít- arlega ævisöpu hans, og er hún fyrir skemmstu komin út hjá Al- menna bókafélaginu. 1 tilefni af útkomu bókarinnar hitti Morg- unblaðið Jón að máli, og ræddi við hann um samningu bókar- innar og manninn Sveinþjörn Sveinbjörnsson. Jón tjáðá ókkur, iað banin hlefðd lenigi baflt ábuiga á Sveinbirni, rumniið til rtitfja ihiversu lítt þelkktiur bamin vair miefflal fslsnid- iinga, og sárnað það tómlíæti, Sem mímm.imgiu banis befuir verið sýnlt bór á lainidi. „Almemináinigur beflur Jlírfciið >um SVeiinlbjlörn vátað, Og ibaimildlir bafla verið dreifð- <air og ótriaiustair. Ég bóif þvlí flyrir állmöingum árurn að taaldia tll baiga þeiiim flnóðieik, sam vainð á vegi >mínuim“. MIKILSMETINN í SKOTLANDI „Asitæðian fyrir því,“ heldluir Jón áfram, „að mér þótti harif 3, Vark, siem lítiifll veguir vair að flytjia bérlarudíis, vagnia slkomts á hæfluim tónilistainmiöninium. „Á þesisum ánuim — þ. e. tíma- biMnu frá 1874 og fnam að alda- rruótum — voinu mlöng verlkia bains „J'á, óhætt er <að sleigja þaið. Affleims >5—15 ána að aldri vair baran flaininm að ieikia á gírtair, sem var þá miikið tízlkulhllljóðlfiæri, liklt og mlú. Árið 1666 festá flaðár bamis svo kauip á píamiói, >oig vair það eiltt hið fyrsta., srem himigað kom til lanidisáins. Fafflir Sveim- bjömnis, Þórðmir Sveinib'jörnissom, dlómstjóri, var sviffii Pétuins GiUð- jónssonlar, en batnin v®r einrn belzti Aoiriuistiumlaffluir þeirmar tóm- listarvakninigar, sam bér átti sér stað á isiíifflani hliuitla 1'9. >alldlar. Mikill samigamigur var á miMi þetssiama beimiiia og möing böirm í fjölslkyldiuinium, sem öffll vomu músiikölSk og böffflu tómliSt í bá- vegum,. Sveimlbjöirn Varð smlemma flonuistuimiafflur þeárma. Á flieiri heimilum var fjöinugt 'tómliistar- líf, t. d. á beimáM Hilm>ars Fin- sen, >an ikania bainis, flrú Oluifla, var imíikil táralistarikoinia olg þar hleflur Sveinbljömn vierið tífflur gastur.“ PRESTSNÁM OG UTANFÖR „En Sveimlbjiömn srtuinldiaðá nlám í Pnesrtaiskólamum áðlur em taarun hélt 'urtan tál tóinlii!sitarmlámls?“ „Já. Hainin vianð Stúidlemit 1<9 ára að aldiri. Mó>ðir bans var þá orffl- in elklkja, og átti tvlo symi viffl báSkólianlám í Kaiupemialniraaböifln. Hún taatfffli elklki úr miiíklllu að spila, þó affl éklki igæti búini talizit illa stæð fjárbagsleiga. Sweim- bj'öinn beflur þvá eklki átt miarigna Sveinbjöm og kona hans, Eleanor, með fyrst,a dótturbam sitt. Myndin er tekin 1922. slkiptum þeiinra Marttbíasar Sveinbjiönnis?" og „Samisitarfliffl þeima á mfflli var affleins varðandi þjóðteöniginn. Matthías var á flarið í Sikotlanidli ánið 1'873', og kom þá um baiustiffl til Sveinlbjlönns. Þeir voinu igaimil- ir skólabræðluir úr Lærðla- Skólainium, en vart beflur rtekizt viniflenigi á mliffi þðtana þar, þvi að Matltlhíais var máklu ettdri, og lonðiimin flúlllþmoislka muafflur, er baran bóf þar miám. En þeir höfðlu einmig verið sairaam í KvöHdlflólagimiu, því merlkilega leyraiflélaigi íslen>zikria menntæ marana, og 1000 ána aflmæli ís- landisbyggðar var þar mjö>g á dagskná. Þykiist ég fær>a sömmiur á þaffl í bókimmi, affl í því flé- lagi hafli fynstu huigmyndinmar Um bátífflaihöldin fnam komiffl. Um hauistið', þegar Martthíais dvel ur hjá Sveirabimni, ynkir hanm fyrsta vetns þjóðlsönigisinis, og um veturinn eða vonið semiur Svein björm avo lagið efltir talsverðia eftirgangsmfumii af hiáMu Martt- híasar." Séð niður Túngötu um 1846. Til vinstri er æskuheimUi Sveinbjöms (útihús nær) Kauipmamnialhafn.ar, en þaffl varð úr, að banm íliuttist ti-1 Kamada árið 1919 og setrtist affl í Winmi- peg. Þremiuir ánum síSar útivog- ufflu V—'íglendinigar homium heiffl urslaum héðan, og varð þaffl tiá þesis að hann ffHuttist biragaið heim 1922, þá 75 ára affl aldri Hanm var þá komiram með ól'ættnra andi sjúkdóm — raum>ar oftast þaniværaam — kraibbaimein í brjiósti. Ekki lét hamm það þó aftra sér en steypti sér af eM- móðá inm í tónil'istaæiMtfið þessi tvö ár, sam hamm. bjó hér. Haiust ið 1924 ffór bamm> tál Kaiuipmamnia haifn.ar til að leilta sér lækraimiga, en átti ekki atfturikvæmt og lézt úr hjartabilun sraemima árs 1927.“ HEIMILDIR VÍÐA FENGNAR Viffl spurfflum Jón> með hvaðia hætti hanm hefði helzt viðað að sér effni og beimaldum uim lítf og starf Sveimlbjörinis. „Fyrist og fremist á söfnuim bér, í Kaiupmanmaihöfn og í Ed- imborg. Þá hefiur dóttir tóm- Skáldsinis, sam búsetlt er í Kan- ada, látiffl mér í té mikið eflni. tiil affl myrad.a er uim helmiragur Til að mynda er um heHmiragur myndanna í bókin.ni frá hienirai upp fyrir mig miinnimigar uim flöffl uir simm og æs'kuheimili, og einm ig léð mér úrd.rátt úr dagbók mófflur sim.nar. Væri bókin eklki raemia svipur hjá sjóra, befði étg ekki niotið velviija heniraar og lifflsinmiiis. Enm heflur hún Ián>að mér drög að bernsikum.inniiniguan Sveinbjörns ajálfls, og tal'svert af bnéfium, bæffli frá honum og korau hams til dóttur simmar. Margir aðrir hatfa liðisinmt métr með ýmisum hætti. Sjál'fuir sá ég Sveimbjörn aldrei, en> hanm hef- ur orðið mér því bugþekkari oig kærari sem ég starfaði lenguir að þessu verki og kynm.tiist hom- um betur." Jón kveðlst hafa leitazt viffl I Framhald á bls. 20 Tónlistin átti hug hans allan

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.