Morgunblaðið - 11.12.1969, Blaðsíða 17
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11, DESBMBER 1009
17
Rætt við Jón Þórarinsson, tónskáld, um ævi og
starf Sveinbjörns Sveinbjörnssonar, um manninn
sem gerði tónlistina að ævistarfi fyrstur íslend-
inga, eitt afkastamesta íslenzka tónskáldið
og höfund þjóðsöngsins
bosfca völ, og eðliiliegit, að leiðin
laegi í Presifcaigkiólainin. I>ar laiuk
hann prótfii tveiirruur ánum siiðlar,
en ekikert ''bemidir þió til þess a®
hiuigiur Ihiairus toalfi sta/ðið til prests-
Stainfa. Tónilligtin áíttl ihiuig ibainis
álllain.“
„Hvaða ár beldiuir Sveinibjörn
svo últ til ná ms?“
• HVER var Sveinbjörn
Sveinbjörnsson? Flestir íslend-
ingar, sem komnir eru til vits
og ára, gætu svarað þvi til, að
hann væri höfundur íslenzka
þjóðsöngsins. Fyrir það, framar
öllu öðru, hefur nafn hans lifað
með þjóðinni, og mun svo verða
um ókomin ár. En hvað vitum við
meira um Sveinbjörn Svein-
björnsson? Harla lítið. Og hafi
einihver fram til þessa haft
álhuga á að afla sér frekari
vitneskju um ævi hans og starf,
hefur hann brátt komizt að raun
um, að upplýsinga er ekki auð-
aflað. Að sjálfsögðu má fá ævi-
feril hans í alstærstu dráttum í
ýmsum íslenzkum mannfræði-
ritum, en í sumum þeirra hefur
raunar tekizt svo óhönduglega
til, að farið er ónákvaamlega
með ýmis atriði — jafnvel dán-
arár hans.
• Það er ekki fyrr en nú,
að úr þessu heimildaleysi hefur
verið bætt og minningu Svein-
björns sýndur tiihlýðilegur sómi.
að miinminigiu ’Sveintoj'öinnis yr@ti
sóimii sýnidiuir og bainin kynmibur,
vair elkiki einiuinigis sú, aíð bann
er böfuiniduir þjóðsönlgg okíkiair,
beldiur eininig að banin er fyrsti
íislenidinlgurinn, sem iglerir tón-
listina að ævisitairfi síruu. Á
þeim tímia vonu aiðstæðiur bér-
liemdiis svo frumstæ@!ar, að enlglin
votn var tifl. þesis, aið bainin gæti
framifleytt sér á tónlistinrai eininli.
Pví dlvaidistt hiaon miestan starifs-
aldiur sinin erlemdlis, og var til-
tölullega óþeikikltuir mieðiafl lainida
sinna meðan hanm var á bezta
aldri. En baran var mieðafl aif-
kaisitamestu tóniskálda ís’Ienzkira,
og velþekkitur og miikilsmetinin
fyrir tónsmíðar síniar í Skiot-
lanidi, en þar var banin lemgsit
'búsettur."
Jón segir, að eflaust haifi það
átt sitóran þátt í því bversu lítt
htróiðiur Sveinibjiönnis barst tál ís-
lainids, alð á Skortlamidisiáruim bans
samidti banin einigönigu sönigHög
við enslkia texrta og hfljióöffæna-
gefin ú't í Ediinborg, og guart í
fleiri en einmi útgáfu, og má
ráða aif því, a0 verk bans vow
leikin í talsverðium miæli.“
KONUNGSKANTATAN
„Kom Sveintojörn aldrei beim
til Manidls á þeasiu tímatoillii? “
„Niei, ekiki ffyrr en árið 1907,
og þá aðleins sem gestur. Það áir
beimisóttii Flriðirik VIII. íslamd,
og var þá farið tfiram á það við
Sveintojörn, að bamn aemdi rtón-
list við bátíðarljóð Þorsrtleins
Gíslasomar. Þá varð Komumgis’-
kanitatan til, viðamesta tómverk,
sem samið hiafði verið atf ísfflenid-
Inigi fraim til þess tímia>, og í til-
efmi atf fluitmimgi beramar kom
Sveintojöm til laimdsims. Þama
tökust kymni mleð þeim Svein-
þirná og Þorsiteini Gísfliaisyni, og
binn síðarmeflmdli þýdldii texta við
nolkkiur Sönlgllög Sveintajörinis, og
niáðiu sum þeirra ifljótlegia vin-
sældlum bér á lamidi. Eklki verð-
ur sagt, tánlistiarlifið bafi
verið tfjölskrúiðuigt 1100 þetta
ieiyti, en þó áttum við nolklkra
ágæta sönigmenn og kóra. Þegair
þeir kynintust Sveinibirni, fengu
þeir ábuga á verklum blams, og
næstiu ár var eflnlt til tómlieilka
bér, þar sam voru edinigöngu á
söngskrá verk eftir Sveimbjörn,“
TÓNLISTARHIKUN t ÆSKU
„Bf Við víkjium niú alð flyrsitu
kynnium Sveinlbjiötnnis aif tónllist’
ininá. Var taún miilkið iðlkiu® á
taeimiiiM bams?“
„Árið 1808 og fór þá mieð litfflu
saglslkipi. Ýimiiisllegt er á buldiu
urn þetta ferðalaig hans, en skip-
ið lenrti í máklum bratoninigum.,
og barst vestur uindir strendrur
Ameriiku. Eftir 5 vikina útivisit
leitaiði það balflniar í Skotflandli,
endla iaskað orðið. Þar flór Svein-
björn í lanid, og divialdást þar
um Ihríð, áður en bamm bélt
áflram flerðinmá. í Kauiprmamima-
höfn lagði banin stumd á tó'náist-
arnám í 1 og Vz ár, <en béit þá
aftur ti'l Edánbomgar. Þar átti
bann síðan beimia að rnestu í
mær bálfla öld og stumdaði a/ðall-
lega kennolu í píanóieilk. Saifln-
aðist bonium brátt flé, og «m
árabil var hann vel stæður mað-
mr.“
ÞJÓÐSÖNGURINN
„Hvað er að sagijia af saim-
Sveinbjöm Sveinbjömsson á
yngri ámm.
HEIMKOMA SVEINBJÖRNS
OG LÁT
„Sveimbjörn átti eftir að fllytj
ast til íslandis í elái sámmi?"
„Já. Eftir aldaimótin fór að
losna um hanm í Edimborg. Fjár
hagur hans var tekinn að
þrengjast, enda haffði hanm lagt
fjármumd í vafaiS'aimt fyrirtæki
og tapaði miiklu. Um tíma hafði
hanm huig á því að fl’ytjast til
1 þessu húsi — Lomdon Street nr. 15 í Edinborg — varð þjóð-
söngurinn til.
Jón Þórarinsson, tónskáld, hefur
ráffizt í það stórvirki að rita ít-
arlega ævisöpu hans, og er hún
fyrir skemmstu komin út hjá Al-
menna bókafélaginu. 1 tilefni af
útkomu bókarinnar hitti Morg-
unblaðið Jón að máli, og ræddi
við hann um samningu bókar-
innar og manninn Sveinþjörn
Sveinbjörnsson.
Jón tjáðá ókkur, iað banin hlefðd
lenigi baflt ábuiga á Sveinbirni,
rumniið til rtitfja ihiversu lítt
þelkktiur bamin vair miefflal fslsnid-
iinga, og sárnað það tómlíæti,
Sem mímm.imgiu banis befuir verið
sýnlt bór á lainidi. „Almemináinigur
beflur Jlírfciið >um SVeiinlbjlörn vátað,
Og ibaimildlir bafla verið dreifð-
<air og ótriaiustair. Ég bóif þvlí flyrir
állmöingum árurn að taaldia tll
baiga þeiiim flnóðieik, sam vainð á
vegi >mínuim“.
MIKILSMETINN
í SKOTLANDI
„Asitæðian fyrir því,“ heldluir
Jón áfram, „að mér þótti harif 3,
Vark, siem lítiifll veguir vair að
flytjia bérlarudíis, vagnia slkomts á
hæfluim tónilistainmiöninium.
„Á þesisum ánuim — þ. e. tíma-
biMnu frá 1874 og fnam að alda-
rruótum — voinu mlöng verlkia bains
„J'á, óhætt er <að sleigja þaið.
Affleims >5—15 ána að aldri vair
baran flaininm að ieikia á gírtair, sem
var þá miikið tízlkulhllljóðlfiæri,
liklt og mlú. Árið 1666 festá flaðár
bamis svo kauip á píamiói, >oig vair
það eiltt hið fyrsta., srem himigað
kom til lanidisáins. Fafflir Sveim-
bjömnis, Þórðmir Sveinib'jörnissom,
dlómstjóri, var sviffii Pétuins GiUð-
jónssonlar, en batnin v®r einrn
belzti Aoiriuistiumlaffluir þeirmar tóm-
listarvakninigar, sam bér átti
sér stað á isiíifflani hliuitla 1'9. >alldlar.
Mikill samigamigur var á miMi
þetssiama beimiiia og möing böirm
í fjölslkyldiuinium, sem öffll vomu
músiikölSk og böffflu tómliSt í bá-
vegum,. Sveimlbjöirn Varð smlemma
flonuistuimiafflur þeárma. Á flieiri
heimilum var fjöinugt 'tómliistar-
líf, t. d. á beimáM Hilm>ars Fin-
sen, >an ikania bainis, flrú Oluifla,
var imíikil táralistarikoinia olg þar
hleflur Sveinbljömn vierið tífflur
gastur.“
PRESTSNÁM OG UTANFÖR
„En Sveimlbjiömn srtuinldiaðá nlám
í Pnesrtaiskólamum áðlur em taarun
hélt 'urtan tál tóinlii!sitarmlámls?“
„Já. Hainin vianð Stúidlemit 1<9 ára
að aldiri. Mó>ðir bans var þá orffl-
in elklkja, og átti tvlo symi viffl
báSkólianlám í Kaiupemialniraaböifln.
Hún taatfffli elklki úr miiíklllu að
spila, þó affl éklki igæti búini talizit
illa stæð fjárbagsleiga. Sweim-
bj'öinn beflur þvá eklki átt miarigna
Sveinbjöm og kona hans, Eleanor, með fyrst,a dótturbam sitt.
Myndin er tekin 1922.
slkiptum þeiinra Marttbíasar
Sveinbjiönnis?"
og
„Samisitarfliffl þeima á mfflli var
affleins varðandi þjóðteöniginn.
Matthías var á flarið í Sikotlanidli
ánið 1'873', og kom þá um baiustiffl
til Sveinlbjlönns. Þeir voinu igaimil-
ir skólabræðluir úr Lærðla-
Skólainium, en vart beflur rtekizt
viniflenigi á mliffi þðtana þar, þvi
að Matltlhíais var máklu ettdri, og
lonðiimin flúlllþmoislka muafflur, er
baran bóf þar miám. En þeir
höfðlu einmig verið sairaam í
KvöHdlflólagimiu, því merlkilega
leyraiflélaigi íslen>zikria menntæ
marana, og 1000 ána aflmæli ís-
landisbyggðar var þar mjö>g á
dagskná. Þykiist ég fær>a sömmiur
á þaffl í bókimmi, affl í því flé-
lagi hafli fynstu huigmyndinmar
Um bátífflaihöldin fnam komiffl.
Um hauistið', þegar Martthíais dvel
ur hjá Sveirabimni, ynkir hanm
fyrsta vetns þjóðlsönigisinis, og um
veturinn eða vonið semiur Svein
björm avo lagið efltir talsverðia
eftirgangsmfumii af hiáMu Martt-
híasar."
Séð niður Túngötu um 1846. Til vinstri er æskuheimUi Sveinbjöms (útihús nær)
Kauipmamnialhafn.ar, en þaffl varð
úr, að banm íliuttist ti-1 Kamada
árið 1919 og setrtist affl í Winmi-
peg. Þremiuir ánum síSar útivog-
ufflu V—'íglendinigar homium heiffl
urslaum héðan, og varð þaffl tiá
þesis að hann ffHuttist biragaið
heim 1922, þá 75 ára affl aldri
Hanm var þá komiram með ól'ættnra
andi sjúkdóm — raum>ar oftast
þaniværaam — kraibbaimein í
brjiósti. Ekki lét hamm það þó
aftra sér en steypti sér af eM-
móðá inm í tónil'istaæiMtfið þessi
tvö ár, sam hamm. bjó hér. Haiust
ið 1924 ffór bamm> tál Kaiuipmamnia
haifn.ar til að leilta sér lækraimiga,
en átti ekki atfturikvæmt og lézt
úr hjartabilun sraemima árs
1927.“
HEIMILDIR VÍÐA FENGNAR
Viffl spurfflum Jón> með hvaðia
hætti hanm hefði helzt viðað að
sér effni og beimaldum uim lítf og
starf Sveimlbjörinis.
„Fyrist og fremist á söfnuim
bér, í Kaiupmanmaihöfn og í Ed-
imborg. Þá hefiur dóttir tóm-
Skáldsinis, sam búsetlt er í Kan-
ada, látiffl mér í té mikið eflni.
tiil affl myrad.a er uim helmiragur
Til að mynda er um heHmiragur
myndanna í bókin.ni frá hienirai
upp fyrir mig miinnimigar uim flöffl
uir simm og æs'kuheimili, og einm
ig léð mér úrd.rátt úr dagbók
mófflur sim.nar. Væri bókin eklki
raemia svipur hjá sjóra, befði étg
ekki niotið velviija heniraar og
lifflsinmiiis. Enm heflur hún Ián>að
mér drög að bernsikum.inniiniguan
Sveinbjörns ajálfls, og tal'svert
af bnéfium, bæffli frá honum og
korau hams til dóttur simmar.
Margir aðrir hatfa liðisinmt métr
með ýmisum hætti. Sjál'fuir sá ég
Sveimbjörn aldrei, en> hanm hef-
ur orðið mér því bugþekkari oig
kærari sem ég starfaði lenguir
að þessu verki og kynm.tiist hom-
um betur."
Jón kveðlst hafa leitazt viffl I
Framhald á bls. 20
Tónlistin átti hug hans allan