Morgunblaðið - 10.01.1970, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. JAJSPÚAR 11970
17
Elías Bjarnason fyrr-
vera ndi yfirkennari
Bene vixit, qui benie latuit, var
eitt af spakmælum Stóuspeking-
anna fornu, sá lifði vel, sem
leyradligt vtetl Ftnaimiam atf savi
fannst mér lítil speki í þessum
orðum, en eftir því, sem árin
hafa færzt yfir, finnst mér ég
skilj a betur vizku þeirtra. Hvem
ig manni lánast líf sitt, er ekki
ikomið undiir sýndarmenns ih né
miklum umsvitfum í ásýnd fjöld-
ains, heldutr því, að ávaxta það
pund, sem manni er í hendur
fengið, jafnvel þótt fæstir veiti
því athygli.
Þetta verður mér sérstaklega
fast í hu.ga, þegar ég mimnisit B1
íasar Bjairnasonar, elzta góðvin-
ar míns í tvennum skilningi.
Hann vair komimn á tíunda ára-
tug alduirs síns, og ég man ekki
fynr eftir mér, en ég man eftir
honum sem næsta nágranna, sem
lék á orgelið í Prestsbakka-
kirkju, samstarfsmaður og vin-
ur föður mínis og fjölskyldu, á
þá vináttu hefur aldirei borið
skugga.
Elías var af bezta fólki kom-
inn, sonur Bjarna hreppstj'>ra í
Hörgsdal Bjamasonar, og seinni
konu hans Helgu Pálsdóttnr pró
fasts sama staðar, eirt.it af fimm
itán börnium þeirra hjóna. Br ekiki
þörf að rekja þær ættir nánar
hér. Hann fæddist í Hörgsdal 17.
júní 1879, en lézt hér í Lands-
spítalanum 4. þ.m. Verður úrfö'r
hans gerð í dag.
Rúmlega tvítugur lærði Elías
orgelleik hjá Jóni Pálssyni á
Eyrarbak'ka, og var onganleik-
ari við Prestsbakkakirkju lengst
um eftir það, meðan hann var
eystra. Jafnframt hafði hann á
hendi bamaktenmislu um Síðu og
Landbnot, einkum í Kirkjubæj-
a/rhreppi, en kennaraprófi lauk
hann 1909.
Bliíais kvæntiist 8. maí 1904 eft-
irlifandi konu sinni Pálínu Elías
dóttur bónda á Steinsmýri Giss
urarsonar. Árið 1906 hófu þau
búskap í Frestsbakkakoti, en
fluttust þaðan að Hunkubökk-
um 1911, og bjuggu þar til 1919,
er Elías gerðist kennairi við Mið
bæjarskólann í Reykjavík. Hélt
hann því starfi til 1945, og var
yfirkennari síðustu 7 árin. Hann
stundaði einnig hljóðfærasölu
um langt skeið, og lagfærði hljóð
færi, eins og hann komst að orði
af lítillæti sínu, en smiður var
hann ágætur, eins og hann átti
kyn til, og aflaði sér mikillair
færni í þessari iðn.
Barnákennari var Eláas a-f lífi
og sál, varð ógleymanlegur niem
endum sínum. Eftir að hann kom
til Reykjavikur, lagði hann sér-
staklega stund á reiknings-
kennslu, og gaf út neiknings-
bindum, sem síðan hefur veirið
mjög lengi notuð um land allt.
[Þótt Elíais fllytltiist í hötfluðstað-
inn, missti hamm ekki snerting-
una við náttúruna, sem ég hygg
hatfi verið honum lífsnauðsyn.
Um allmörg ár var hann að sumr
inu veiðivörður við Elliðaárnar,
og dvaldist þá með konu sinni
í litla vairðmannshúsinu milli
ánina við ósinn, en vakti bjart-
ar nætumar og fylgdist með öllu
Síðar eiignaðist hann sumarbú-
stað á Alviðru við Sogið, og
undi þar löngum í sumarleyfum
og ella, eir færi gafst. En um bæ-
inn gerði hamn ekki víðreist.
Hann undi sér við smíðar sínar
í verkstæðinu bak við húsið
sitt á Laufásvegi 18, og ég held
að það hafi verið fyrst á efstu
árum, eftir að hann var hættur
handverkinu, sem hann tók sér
göngu suður Laufásveginn til
bressingair.
Eimis og áður heflur verið vik-
ið að, var Elías ekki maður yfir-
lætis né ytri sýndar. Ef til vill
befur hann verið of hlédrægur,
því að gáfur hans og mannkost-
ir voru langt firam yfir það, sem
fjöldann óraði fyrir. >ó held ég
að það hafi ekki bagað hann.
Hann lifði hamingjusömu lífi,
með ástríkri eiginkonu og virt-
uir og elskaður af öllum, sem
þekktu hann, en ekki sízt þeirra
ágætu börtnum, sem urðu fjögur:
Helgi, firæðslumálastjóri, kvænt-
ur Hólmflríði Davíðsdóttur, Helga
Jóna, kennari, gift Óla P. Möll-
er, ketnmara, Jónína Ingibjörg,
skrifari hjá fræðslumálastjóra,
gift Davíð Ásimundssyni, og
Gissur, ihljóðfærasmiður, kvænt
ur Ragnheiði Magnúsdóttur
öfjötrðs. Hann stundaði startf,
sem hann var gæddur til sér-
stakri náðargáfu, og létti með
kennslubók sinni um áratugi öll
um þotnra íslenzkra batrna erfitt
neikningsnám. Hanin iðkaði hina
fögru list hamoníumleiks sjálfum
sér til ánægju og Guði til veg-
semdar, og átti þátt í að koma
mörgum áleiðis í þeirtri list.
Hann vann sér til afþreying-
ar frá kennslustörfum vanda-
samt og sérhæft handverk, þar
sem hann gait notið sinna högiu
handa og næmrar veirklagni. Og
tryggðin við vini hans var órjúf
anleg og traust, hjálpsemin og
greiðviknin brugðust ekki. Það
get ég borið um á margan hátt,
en þakkariskuldina er erfiðara
að gjalda.
En nú veit ég, að vini mínum
þykir nóg koimið, og er þó fæst
sagt af því, sem ég hefði viljað.
En látum hann hverfa oss sjón-
um í friði. Lifandi vildi hann
leynast, og látnum gefst honum
flrama. Hér opnaðist nýr heim-
ur, og dáleiddur starði ég á þess-
ar snillings hendur, sem seitt
gátu fram þessa töfira. Ég sá og
skildi, að slíkar hendur voru
ekki venjulegar. Oft leit ég á
mínar eigin, ef verða mætti að
þær tækju á sig þann sama svip,
svo að óskir mínar og vonir
gætu orðið að veruleika. Alla
tíð síðan þótti mér unun að
heyná og sjá Elías leika á orgel.
Hann fór um það höndum sem
lifandi veru, enda þekkti hann
það flestum betur, unni þessu
hljóðfæri og batt við það órofa-
tryggð.
Enn mam ég þennan sumar-
dag, þegar við bræðumir vorum
sóttir út á tún, því að Elías ætl-
, aði að kenna okkur á orgel. Og
inn veitir^ honum, og ástvinum £g (þá 9 ána) yrði svo
hans bið^ ég blessunar og hugg- óheppinn að leggjast í rúmið,
þegar búið var að fara yfir að-
umar góðra minninga, unz kem-
ur að endurfundum.
Bjöm Magnússon.
bók fyrir bamaskóla í tveim ró. Það veit ég algóður drott-
Fáein þakkarorð
til Elíasar Bjamasonar
Það var gott að eiga bernsku
sína og vaxtarár á þriðja tug
þessarair aldar. Vorlhugur og
bjartsýni gagntóku hugimanna,
enda voru þá Sumrin sólrík og
hlý, svo að börn léku sér ber-
fætt um tún og engi. Draumar
stórhuga manna urðu að veru-
leika, einn af öðrum. Fullveld-
ið gaf þjóðinni fyrirheit um
bjairta framtíð, en benti á ótal
verkefni, sem biðu djarfbugia
manna á ókunnum slóðum. At-
vinnulíf og þjóðmenning fann
sér nýja farvegu.
Það var eitt þessara fögru
sumra, er frændi minn, Elías
Bjarnason, dvaldi um skeið hjá
foneldrum mínum og vann að
gerð nýnrar námsbókar í reikn-
inigi. Hann var þá fyrir nokkr-
um árum fluttur af búi sínu á
Síðunni og til höfuðborgarinnar
til kennslustartfa.
Það var ætíð merkur viðburð-
ur, er höfuðstaðairbúi kom í
sveitina. Eigi sízt átti slíkt við
um mann sem Elías. Bar margt
til, að hann vakti hjá mér aðdá-
un og lotning: Svipur hans og
framkoma öll einkenndust af
virðuleik, ró og festu, — mér
var eðlilegt að telja kennara-
stairfið gott og göfugt, enda hlyti
kennarinn að vita flesta hluti
öðrum mönnum flremur. — Þá
vissi ég og staðreyndi, að Elías
var afburða skytta, sem handlék
byssu sína af nærgætni og hlý-
hug, svo að byssuleikir okkar
bræðranna fengu þar eftir ann-
an tilgang en áður. — Hand-
lagni hans við hvers konar smíði
varð og undrunarefni þá og síð-
ar. Þar þekktist ekkert klamb-
ur heldur nostursleg vandviirkni
og nákvæmni, svo að hið bezta
var aldnei of gott. — En mest
þótti mér þó vert af öllu, er
Elías settist við litla orgelið og
húsið fylltist nýjum ólýsanleg-
um unaði. Þá urðu til stærstu
draumar mínir um frægð og
eins 10 fyrstu æfingarnar í orgel
skólanum, þá hefur mér enzt sú
undirstaða betur en flestar aðr-
ar námsstundir, þótt draumarnir
um frægð og finama neyndust að-
eins órar einir. Elías var mikill
kennari, enda um allt vel til þess
göfuga starfs fallinn. Það varð
aðal ævistarf hans, en honum
annað og miklu meira en akta-
startf og brauðstrit. Frá 1902 til
1918 kenndi hann í Kirkjubæj-
arhreppi, en síðan til ársins 1945
við BarnaSkóla Reykjavíkur
(Miðbæjairskólann), en þar
gegndi hann yfirkennarastarfi
síðustu 7 árin.
En jafnhliða því, að hann
sinnti þessum störfum af skyldu
rækni, reglusemi og alúð, þá
fékkst hann um áratuga skeið
við innflutning, viðgerðir og
jafnvel smíði á hljóðfærum og
þó aðallega heimilis- og kirkju-
orgelum (harmonium). Eigi veit
ég tölu þeirra hljóðfæra, sem
hann snerti þann veg, en lík
lega má finna í skjölum hans
nafn og númer hvers einasta
Þar kom enn til sú einstaka
reglusemi, sem einkenmdi Elías.
Svo sem staður var fyrir hvern
hlut, hversu smár sem hann var,
þá var allt skjalfest af sömu
vandvirkninni. Það var hollur
skóli, hverjum sem kynntist, að
koma á hljóðfænaverkstæði Elí-
asar eða inn í stofuna hans, sem
var í senn skrifstofa, setustofa
og hljómleikasalur, enda oftast
þar til staðar minnst. tvö
harmonium. Þarna var unaður
að dvelja, hvort sem var til
rabbs um hugðarefni og daglegt
líf, eða til að fara höndum um
hljóðfærin og hlýða á boðskap
þeinra. Þessi staður varð mér
helgur og hver stund þair
ógleymanleg og ómetanleg.
Það var Elíasi mikið lán að
eignast slíka konu sem Pálínu
Elíasdóttur frá Steinsmýri. Sam
stilltara hjónaband mun vand-
fundið, gagnkvæmt traust, virð-
ing og aðdáun einkenndi heim-
ilislíf þeirra, en fátæt snyrti-
mennska og reglusemi gerði
garð þeirra frægan í 65 ár hvort
sem var austur á Hunkubökk-
um, vestur á Sólvöllum' eða á
Laufásvegi 18.
Ég kom fyrst inn á beimili
þeirtra hér í Reykjavík fyrir
tæpum fjórum áratugum, dvaldi
þar síðair samfellt heiian vetur
og naut önnunar, alúðar og holl
ráða sem í föðurhúsum væri.
Ætíð síðan þótti mér ég koma
heim, er ég kom á heimili þeirra.
Friður, feguirð og vinátta hafa
verið aðalsmerki þar, svo að ég
hefi ætíð komið þaðan bjart-
sýnn, hvíldur og glaður.
Allt þetta — og svo ótal margt
fleira —■' vildi ég þakka með
þessum kveðjuorðum. f stað þess
að skrá helztu æviþætti Elíasar
Bjaimasonar frá Hörgsdal, röska
niu áratugi, þá kýs ég að drepa
nokkra minningaþætti, sem
kenndu mér að meta, dá og virða
móðurbróður minn flestum eða
öllum mönnum fremur. Ótal sam
verustundiir okkar í stofunni
hanis verða hvorki nú né í ann-
an tíma skráðar, enda nú aðeins
einn til frásagnar, en áhrif þess-
ara stunda munu endast mér til
loka. Og kannski töluðu þá tón-
arnir skýrustu máli _ og túlkuðu
hug okkar beggja. Ég er naiun-
ar viss, að svo verður enn, þótt
nú virðist leiðir skildar. Mér er
nœr að halda, að nú berist þér
kveðju- og þakkarhljómar firá
hverju því hljóðfæri, sem þú
hefur handleikið. Þú varst ekki
málskrafsmaður né framhleyp-
inn, og hávaðasamir mannfund-
ir voru þér lítt að skapi. En í
hafi orgelhljómanna undir þú vel.
Þar var og varð allt hreint og
sem af æðri heimi. Ég hygg, að
þar hafir þú komizt í snerting
við það himnairíki, sem okkur er
boðað — og sem allir þrá og
þarfnast.
Fyrir tæpum tveimur árum sat
ég enn sem oft áður inni hjá þér
og naut stundarinnar. Þú sagð-
iir mér þá flrá, hversu þú stæðiir
nú ferðbúinn til síðustu reisunn
air, lýstir hve öllu væri ráðstaf-
að af þinni hálfu og skil gerð
við innlenda og erlenda við-
skiptavini. Það var hvorki
hiryggð né kvíði í orðum þínum.
Sama ró, innri gleði og öryggi
einkenndi þessa stund sem allar
hinar fyrri. Þá skildi ég fyrst,
að Hallgrímur Pétursson hefði
getað mælt þessi orð með sanni:
Dauði, eg óttast eigi,
afl þitt né valdið gilt.
í Kristí krafti eg segi:
Kom þú sæll, þá þú vilt.
Þess . vegna á ekki við að
syrgja í dag helduir sakna,
þakka og gleðjast. Það er gleði
að hafa átt samfylgd með Elíasi
Bjarnasyni. Það er og gleðiefni,
hversu ævikvöldið varð honum
milt allt til enda.
Lofið Guð, sem gaf,
þakkið hjálp og hlíf.
Tæmt er húmsins haf,
allt er Ijós Og líf.
Helgi Þorláksson.
=TJ.
Framhald af bls. 1S
Guiðmunduir: Má elkki bjóðia ykk-
ur í metfið? (andvairpar). Nú hiatfa all-
ir verið sietitiir á högigistokkinn:, niema
hvísilairinin í Þjöðlfc'ilkhíiisiiiniu. Næst
verður hann tekinn atf liíifi. Það er
erfitt að hvísflia á ítöisku (klapp).
Jón M ú'li: Næst?
Stefláin firéttamiaðiur: Það veirður
eklkert niæst. Þeitta er einis og í
Hamfliet: allir daiuðir.
Guðrún Á. Símomar: (keimur inn
miað piflisiaiþyt). Sæflár strábar! Þetta
er guðdómleguir gl'eðileikiur (synguir):
Foscia: Piú non siva,
se priaz non moi'de
Amimie sianibe, >1 flooo: entratie
in esBO,
Ed al cantar di liá
non siate sordie.
Jónias: (hriekkur við) Sæl, Guð-
rún miíin. Þú ert á tioppinium, segja
aflllir. Af hverju ert þú ekki í Brúð-
kaupsvedziLuininji ?
Guörún Á.: Eg etr í ofgóðu stuði.
Jóniais: Já, auðvitað. Það má ekki
stuða meinm. En hvaið vairstu að
synigja.
Guðrún Á.: Það vair Dante. Og út-
leggist að ekhiirinin eigi að bíta yfck-
ur. Að miaðuir veirði að vaða eLd til
a)ð fá iranigöinigu inm í jiairðmiesika paira-
dís. En hér er þeitta missikilið eiinis og
alllit aniniað: hér hallda menm að nóg
sé að vaða eLg. En þið verðið að af-
saka, piLtar, ég korrust ekki fynr. Eg
sá þjóðLedklbússtjóra hémia fraimmi á
gamginiuim áðan, hamin tók mér opnum
örmium, bauð mér dús. Það varð
l’amior dwinie við fyristu sýn. Nú
dúsum vifð saimam. En hainm er eitt-
hvað miðuir siím, — þið vitið: otf an
komia úr fjöliunuim (hlær á ævin-
týralegiuim tónskaLa). Það var eikki
sjón að sjá hanm. Hanm segiiist bara
ekkert slki'lja í þassutm látum. En við
hvafð á maðuir að vera hræddur?
(Gífuirflieg fagmiaðanlæti, hún veifiar
til maininifjöldianis).
Stefám fréttamaður: Maður á ekki
að vera hræddur við nieitt — niema
spagiliinm siinm. Eg er ekíká einu sirnmi
hrædduir vi’ð Viirgiimíu ÚH.
Guðrún Á.: Ég kvað upp dauiða-
dóm yfir sjáltfri mér, þagar ég Skrif-
aði í Allþýðuibliaðið. Það hafa fLeiri
gert. Að synigja, það er að kveða upp
dauðadóm — yfir sjállfum sér, eins
og María KailLas saigði. Húm veiit hvað
hún synlgur. Þaið vita eklki alfliir. Guð-
lauigur iotfaði að fuLLniægja dómmium.
Jú, sjáið þið til, strákar. Ég gerði
C-sammiimg við h&mm og samíkvæmt
honium hef ég Lofað að synigja aldrei í
ÞjóðLeiíkhúsiiniu — nema þegjanidi hás.
Stefán fréttamiaður: (aiLvarliegur).
Og hverj.ar eru forsienidiur þessa
saminimgs?
Guðrún Á.: Þetta er C-sammiogur.
Fjallar um það að maðuir megi ekki
kamia náLægt háa c-irnu og maður c
alltatf þegjiandi bás til að skyggja
ekki á aðra. Og nú er ég að huigsa
um að fllytjaist til Amerífcu. Ég vil
hverigi frekiar búa. Þar er eflakiert
Guðliedktxiús. Og þar gerugur emginm á
kúskiminissikóm. Ég skil hanm dioctor
Kordier eftir, þið getið ek'ki án hams
verið. Og þó að bann sé þetta frið-
lauisa dýr, la bestia senza pacie, er
hainm naesti m/einflieysiimigi. En hanm er
aWtatf gfliorlhiunigrað'ur, La bestia . . .
(Gemgur symgjamdi út, mjúk í hreyf-
imgum).
Guðmuimdur: (amguirvær). í Vestur-'
bæmum sikúruðu komurmiar gólfin sím
í garnia daga án þess að segjia orð.
Og emgiin hljóp frá uppvaskimu eða
þvoflitabalamuirn till áð syngja La
travíata í Komumgliega ieiklhúsimu í
Höfln, svo að vitað sé.
Jón Múflii: Þeir hefðu 4tt að fresta
jóluimum. Kastró er miimm maður
(frumisýnimgairkiapp). Hamm veit hvað
hamn symglur.
Mózart (gemgur imm og hmieigir sig):
Herrar miimir og frúr. Nú mundi ég
hlæja, ef ég væri ekki dauiður.
TJALDIÐ.