Morgunblaðið - 20.02.1970, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 20. FEBRÚAR lid70
13
f síðustu vikiu voru liðin 25
ár, frá því að Franklin D.
Roosevelt, forseti Bandaríkj-
anna, Winsfon Churchill, for-
sætisráðherra Bretlands og
Josef Stalin, æðsti maður Sov
étríkjanna komu saman á
átta daga ráðstefnu. Fór fund
ur þeirra fram með leynd dag
ana 4. til 11. febrúar í
Livadiya rétt við Yalta við
Svarta haf og hefur jafnan
síðan verið nefnd Yattaráð-
stefnan. Á þessum dögum
héldu leiðtogarnir þrír með
sér marga fundi, en suma
Á ráðstefnunni á Yalta. — Sitjandi fremst á myndinni eru leiðtogarnir þrír taldir frá vinstri:
Winston Churchiil, Franklin D. Roosevelt og Josef Stalín.
Yaltaráðstefnan
— tuttugu og fimm árum síðar
Álit nokkurra háttsettra núlif-
andi þátttakenda í ráðstefnunni
þeirra sátu þeir Roosevelt
og Stalin þó einir ^ án þátt-
töku Churchills. Á þessari
ráðstefnu í Yalta voru tekn-
ar þrenns konar ákvarðanir,
sem allar áttu eftir að hafa
mikil áhrif að styrjöldinni
lokinni. Þessar ákvarðanir
fólu í sér skiptingu Þýzka-
lands í fjögur hernámssvæði
og örlög Austur-Evrópu,
stofnun Sameinuðu þjóðanna
og loks skipan mála í Austur-
Asíu.
Tveir af helztu bandarísku
þátttakendunum í Yaltaráð-
stefnunni, sem enn eru á lífi,
þeir Averell Harriman, nú
78 ára að aldri og Charles E.
Bohlen, nú 65 ára, telja báð
ir, að ráðstefnan hafi verið
mjög mikilvægur atburður í
utanríkismálasögu Bandaríkj
anna þrátt fyrir þá gagn-
rýni, sem fram hefur komið
síðar gegn þeim ákvörðunum,
sem þar voru teknar. í blaða
viðtali, sem átt var við þá
fyrir skömmu, halda þeir því
báðir fram, að Roosevelt hafi
ekki átt neinn annan kost
betri en að fara á ráðstefn-
una og undirrita þá samn-
inga, sem þar voru gerðir.
Að því er Evrópu snertir,
fólu Yaltasamningarnir í sér,
að Þýzkalandi skyldi skipt í
fjögur hernámssvæði, sem að
framan greinir. Þá skyldi
komið á fót ríkisstjórn í Pól
landi, sem væri m.a. skipuð
ráðherrum, er ekki væru
kommúnistar, úr pólsku út-
lagastjórninni í London. Að
því er Sameinuðu þjóðirnar
varðaði, náðist samkomulag
um neitunarvald í Öryggisráð
inu og að tveimur Sovétlýð-
veldum, Úkraínu og Byeloruss
íu, yrði veitt aðild sér að
sarmtökunum.
STRÍD GEGN JAPAN
Hvað Austur-Asíu snertir,
hétu Sovétríkin því að hefja
þátttöku í styrjöldinni gegn
Japan þremur mánuðum, eft-
ir að Þýzkaland gæfist upp.
í staðinn skyldu þau hljóta
Suður-Sakalhlin, Kurileyjar,
hernámssvæði í Norður-
Kóreu og flotastöð í Port
Arthur í Manschuriu. Banda
ríkin og Bretland féllust enn
fremur á að viðurkenna Y'tri
Mongólíu sem sjálfstætt ríki.
Vegna styrjaldarinnar voru
þessir samningar gerðir með
leynd. Þeir voru ekki kunn-
gerðir opinberlega fyrr en
1947.
Harriman og Bohlen
byggja báðir niðurstöður sín
ar varðandi ráðstefnuna á
því, að á þessum tíma í síð-
lairi Iheiimisstyiljöld'iinini vair
Japan enn veldi á Kyrrahafi,
tilraunir höfðu ekki enn far-
ið fram með kjarnorku-
sprengjuna og herir Sovét-
ríkjanna brunuðu inn í Aust
ur- og Mið-Evrópu.
Harriman, sem var einn af
helztu ráðgjöfum Roosevelts
sem sendiherra Bandarikj-
anna í Moskvu og Bohlen,
sem var túlkur, eru báðir
sannfærðir um, að sá hnekk-
ir, sem Vesturveldin urðu
fyrir í Austur-Evrópu og
Austur-Asíu, eigi einungis
rætur sínar að rekja til þess,
að Stalin stóð ekki við orð
sín. Halda þeir því fram, að
það sé tilbúningur einn, að
á Yalta hafi átt sér stað „af-
hending” eða að það hafi ver
ið ósveigjanleiki Bandaríkj-
anna eftir á, sem komið hafi
kalda stríðinu af stað.
„Ýmsir hafa reynt að end-
urskrifa söguna”, segir Harri
man, „en það skiptir ekki
máli. Staðreyndin er sú, að
þessir samningar voru gerðir
og sannleikurinn er sá, að
að samningar sem þessir eru
ekki framkvæmanlegir nama
með hervaldi. Kjarni málsins
er, að Roosevelt og Churchill
lögðu sig alla fram um að
komast að samkomulagi” við
Stalin um lausn heimsmála
mála eftir styrjöldina, en að
Stalin „sveik” fljótlega
skuldbindingar sínar.
Bohlen, sem lauk störfum
sínum í þágu utanríkisþjón-
ustunnar, er hann baðst
lausnar sem sendiherra
Bandaríkjanna í Frakklandi
1967, heldur þeirri skoðun
fram, að Evrópukortið myndi
líta nákvæmlega eins út niú,
hefði Yaltaráðistefnan ekki
verið haldin.
BEIZKUR
RAUNVERULEIKINN
Bohlen vinnur nú að því
að skrifa endurminningar
sínar, þar á meðal um þann
þátt, sem hann átti í viðræð-
unum í Yalta, þar sem hann
starfaði sem tengiliður milli
Roosevelts forseta og utan-
ríkisráðuneytisins auk þess
að vera túlkur forsetans.
Uppástungan um fund leið
toganna þriggja í því skyni
að leysa þau vandamál, sem
upp kynnu að koma eftir
stríðið, kom fram á fundi
þeirra í Teheran í íran í
nóvember 1943. Kveðst Bohl-
en muna það, að upphaflega
hafi ætlunin verið að halda
ráðstefnu í nóvember 1944
strax eftir forsetakosningarn
ar í Bandaríkjunum.
Undirbúningur byrjaði, er
Stalin sendi Roosevelit skeyti
19. júlí 1944 — eftir land-
göngu Bandamanna ' í
Normandí, sem varð 6. júní
og eftir að Sovétríkin í sam-
ræmi við Teheran-samkomu-
lagið hófu sókn á austur-
víglínunni til þess að koma
í veg fyrir, að Þjóðverjar
gætu sent herlið þaðan á
vesturvígstöðvarnar. Er haft
eftir Harriman í viðtalinu að
þetta hafi verið eina loforð-
ið, sem Stalin gaf í styrjöld-
inni og sem hann stóð við.
Þá er það ennfremur hafit eft
ir Harriman, að eftir Yalta-
ráðstefnuna hafi Pólland orð
ið tiðræddasta umræðuefnið
á mörgum fundum hans og
Stalins.
„VINSAMLEGIR
NÁGRANNAR“
Harriman staðhæfir, að
Stalin hafi haldið þvi fram,
að Sovétríkin yrðu að eiga
„vinsamlega nágranna”. Fyr-
ir Stalin, segir Harriman,
þýddi „vinsamleg ríkis-
stjórn” ríkisstjórn, sem Sov-
étríkin réðu algjörlega yfir.
„En”, segir Harriman, „það
er auðvelt nú að gagnrýna
Roosevelt og Churchill fyrir
að hafa fallizt á skilmála,
sem við síðar komumst að
raun um, að höfðu allt aðra
merkingu fyrir Rússa”.
Harriman bæitti því við, að
•hann heifði verið „elkki eine
bjartaýnin" og Rooeeivelt uim,
að samkomulagið um Evrópu
yrði haldið af Sovétstjórn-
inni. „En ef við hefðum ekki
haldið ráðsbefnuna í Yalta”,
segir hann í viðtalinu, „hefði
allri skuldinni af deilum, sem
upp komu eftir stríðið, verið
skellt á okkur”.
DEILT UM TILSLAKANIR
Vladimir N. Pavlov, sem
var í mörg ár túlkur Stalins
og var í sovézku sendinefnd-
inni á Yalta, lét svo um mælt
í blaðaviðtali fyrir nokkru í
Moskvu, að Roosevelt, sem
var vanheill, hafi gert sitt
bezta „sem dómari og sátta-
semjari” til þess að draga úr
spennunni milli Stalins og
Churchills, á Yaltaráðstefn-
unni.
í blaðaviðtalinu, þar sem
Pavlov las frásögn sína að
Pavlov er nú 54 ára gam-
all. Hann hefur sagt, að
hann hafi ekki verið þjálf-
aður sem túlkur að atvinnu,
heldur hafi hann starfað sem
starfsmaður utanríkisráðu-
neytisins á skrifstofu Molo-
tovs þáverandi utanríkisráð-
herra og verið túlkur fyrir
þá báða, Stalin og Molotov.
í viðtalinu við Pavlov kem
yfirmaður þeirrar deildar
sovézka utanríkisráðuneytis-
ins, sem fjallaði um brezk
málefni, en síðar hafi hann
orðið starfsmaður hjá mið-
stjórn kommúnistaflokksins.
En eins og svo margir aðrir,
sem voru í nánum tengslum
við Stalin, hvarf hann af
stjórnmálasviðinu eftir dauða
Stalins 1953. Frá 1954 hefur
Pavlov verið yfirmaður út-
gáfustofnunar, sem annast
þýðingar sovézkra bóka a
önnur tungumál.
í viðtalinu takmarkar hann
lýsingu sína á Stalin við að-
eins fáeinsir setningar og seg
ir: „Skoðun sú, sem ég fékk
á Stalin, var, að hann væri
Averell Harriman.
mestu beint af handskrifuð-
um blöðum, sagði hann, að
Ohurchill og Stalin hefðu oft
rifizt að öðrum viðsböddum
t.d. á sameiginlegum fundum
allra sendinefndanna og í við
hafnarboðum allan tímann,
sem ráðstefnan stóð yfir.
„Stundum, þegar tilfinn-
ingaspennan milli þessara
tveggja manna varð alveg
heiftarleg, var Roosevelt for
seti vanur að koma fram með
athugasemdir, sem ekki virt-
ust skipta máli eða vera í
tengslum við umræðuefnið
eða þá að hann sagði ein-
hvern brandara og andrúms-
loftið á fundinum varð létt-
ara”, segir Pavlov í framan-
greindu viðtali.
„Það virtist vera meiri
skilningur fyrir hendi milli
Roosevelts og Stalins”, segir
Pavlov ennfremur, en hann
neitar þvi, að Stalin hafi
fengið óréttmætar tilslakanir
frá Roosevelt, sem lézt tveim
ur mánuðum eftir ráðstefn-
una.
Charles E. Bohlen.
maður, sem hefði góða kímni
gáfu, en maður fékk líka hug
boð um vald og miskunnar-
leysi hans við hliðina á
kímninni. Stundum var hann
jafnvel ruddalegur í fram-
komu”.
Hvað Molotov snertir, en
hann hefur nú dregið sig í '
hlé, frá því að hann lét af [
völdum á valdatíma Krúsjeffs,
segir Pavlov einungis, að
hann væri „hæfur” og væri
maður, sem hefði verið mjög
náinn ráðgjafi Stalins á
Yaltaráðstefnunni og á öðr-
um ráðstefnum.
„ROOSEVELT VIRTIST
SJÚKUR“
„Ég hafði talað við Roose-
velt 1942”, segir Pavlov enn
fremur í viðtalinu, „þegar
Molotov fór til Washington
til þess að ræða við forset-
ann. En að þessu sinni tók
ég eftir því, hve sjúkur hann
virtist, þegar hann kom til
Sovétríkjanna. Hann var lát
inn síga í lyftu niður til jarð
ar úr flugvélinni og síðan
komið fyrir í jeppa og var
heilsað þannig, þar sem hann
sat í jeppanum, af heiðurs-
verðinum”.
En Pavlov bætir við: „En
það fór ekki fram hjá manni
af hvílíku hugrekki og þol-
gæði hann bar sjúkdóm sinn.
Þrátt fyrir veikindi hans,
var hugur hans fullkomlega
skýr og minni hans var ekki ,
unnt að setja nieitt út á”.
Þýitt úr Tlhla New York Tknes.