Morgunblaðið - 03.04.1970, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. APRÍL 11970
17
Svavar Sigmundsson skrlfar frá Helsingfors;
Úrslitin í finnsku
kosningunum valda
erfiðleikum
á stjórnarmyndun
Helsingfors, 26. marz.
f gær voru birt lokaúrslit
finnsku kosninganna, og eru þau
á þessa leið:
Landsbyggðaflokkur
Sænskx þjóðarfloklkurinn
FrjáMyndi flokkurinn
Kristilegir
Símonístar
Úrslitin urðu að því leyti
óvænt, að tap sósíalísku flokk-
anna og Miðflokksins varð miklu
meira en búizt hafði verið við,
en sigur íhaldsmanna varð mun
meiri en menn höfðu gert ráð
fyrir. Borgaraflokkarnir fengu
112 þingsæti, meðan sósíalísbu
fiokkarnir fengu 88 (í stað
103:97 á síðasta þingi,
sósíalistum í hag). Hin geysilega
fylgisaukning Landsbyggðar-
flokksins er líka einsdæmi í
finnskri stjórnmálasögu, en
flokkurinn fékk 18 menn kosna
og bætti við sig 17 frá síðustu
kosningum. Búizt hafði verið við
álitiegum sigri fyrir flokkinn,
en engan veginn þeim yfirburða
sigri, sem hann hlaut. Kosning-
arnar til bæja- og sveitastjórna
1968 gáfu vissulega til kynna,
hvert stefndi, en menn höfðu
ekki gert ráð fyrir, að straum-
urinn lægi svo sterkt til þessara
itveggja flokka eins og kosning-
arnar hafa nú sýnt.
!>að sem einnig kom talsvert á
óvart í úrslitunum, er hversu
mjög Miðflokkurinn tapaði, eða
13 þingsætum, en í þeim kjör-
dæmum, sem tap hans er mest,
hefur Vennamo haft mestan sig-
ur. Þá er það einnig talsvert
óvænt, að heill flokkur, símonít-
ar, sem varð klofningsflokkur
úr flokki sósíaldemókrata og til
vinstri við þá, hefur þurrkazt
út af þingi, en hann hafði þar
7 menn. Tap fólkdemókrata
(kommúnista) varð nokkru
meira en búizt hafði verið við,
en þeir misstu 5 menn og hafa
nú 36. Meðal þeirra sem féllu úr
þeirra liði, var formaður Komm-
únistaflokksins, Arne Saarinen,
en flokkur hans er aðili að banda
lagi fólkdemókratanna.
Af sósíalísku flokkunum (og
stjórnarflokkunum) hafa sósíal-
demókratar sterkasta stöðu eft-
ir kosningamar. Þeir hafa að-
eins tapað 3 þingsætum og hafa
nú 52 þingmenn, og eru þrátt
fyrir tapið enn langstærsti
flokkurinn á þingi. Næstur er
íhaldsflokkurinn með 37 þing-
menn, en Miðflokkurinn ogfólk
demókratar eru jafnir með 36
hvor. Eini flokkurinn, sem stend
ur í stað í kosningunum, er
Sænski þjóðarflokkurinn, sem
hélt sínum 12 mönnum, Frjáls-
lyndi flokkurinn tapaði 1 sæti
og fékk nú 8. Þrátt fyrir hvarf
símoníta af þingi, verða flokkar
áfram 8, því að Kristilegir fengu
1 mann kjörinn.
MIKLAR BREYTINGAR
Þessar kosningar eru um
margt óvenjulegar, miðað við
fyrri kosningar, og hafa orðið
við þær meiri breytingar í
finnskri pólitík en lengi hefur
orðið. Ekki aðeins er sá vilji
kjósenda mjög skýr, að þeir mót
mæla þeirri stjórn, sem setið
hefur, án þess þó að sá flokk-
ur, sem mesta ábyrgð ber á
henni, sósíaldemókratar, hafi far
ið illa út úr kosningunum. End-
urnýjun í þingmannaliðinu er
geysimikil, þannig að af 200
þingmönnum eru 87 nýir, og ýms
Fjöldi þingsæta
52 (4-3 )
8 (-4-1 )
1 (+ 1 )
0 (-4-7 )
ir þekktir þingmenn, m.a. 3 ráð-
herrar, féllu. Við kosningar þess
ar fjölgaði konum á þingi úr 33
í 44. Það sem líka vekur athygli,
er að mikil ynging hefur átt sér
stað í flokkunum og að margt
ungt fólk hefur hlotið mikið
fylgi innan þeirra. (Kosn-
ingu er þannig hagað 1 Finn-
landi, að kosinn er einn ákveð-
inn maður á lista, ekki listinn
í heild, svo að auðvelt er að sjá
fylgi einstakra frambjóðenda.)
Ihaldsflokkurinn, sem átti nú svo
miklu fylgi að fagna, á ekki sízt
áð þakka það ungum formanni,
Juha Rihtniemi, sem hefur mót-
að stefnu flokksins síðasta ára-
tuginn og gert hana mun nútíma
legri en gerist um stefnu íhalds-
flokka.
ASTÆÐUR FYRIR TAPI
STJÓRNARFLOKKANNA
Það sem helzt verður séð, að
valdið hafi tapi fólkdemókrata,
er óeining sú, sem ríkt hefur í
röðum þeirra undanfarin misseri,
og hefur samþykktin á flokks-
þingi þeirra fyrr í vetur um ein-
ingu flokksins ekki megnað að
halda fylginu saman. Atburðirn-
ir í Tékkóslóvakíu hafa haft
mikil áhrif á flokkinn, og einn-
ig hefur verið óeining varðandi
samstarfið við sósíaldemókrata.
Talið er, að margir af eldrikyn-
slóð kommúnista hafi nú setið
heima, og megi ekki sízt rekja
tapið til þess. Róttæka æskan
hefur ekki komið til liðs við
fólkdemókrata, heldur hefur
hún snúið sér fremur að sósíal-
demókrötum, eftir að þeir tóku
upp vinstra samstarfið, og má
það vera skýring á því, hversu
lítið tapið er hjá þeim, miðað
við hina sósíalísku flokkana.
Hlvarf s'monita af þingi er skilj-
anlegt. Þeir hafa orðið á milli
hinna vinstri flokkanna, og hef-
ur trúlega meirihluti þeirra far-
ið aftur yfir á sósíaldemókrata.
Tap Miðflokksins verður tæp
ast rakið til sundrungar í flokkn
um, þó að innan hans ríki skipt
ar skoðanir um fráhvarfið frá
hinni hreinu bændapólitík, sem
hann áður rak. Hin nýja mið-
flokksstefna ásamt nafnbreyt-
ingu (úr Bændaflokki) hefur
orðið örlagarík fyrir flokkinn.
Bændur og skógarhöggsmenn á
vanþróuðu svæðunum í Norð-
austur-Finnlandi hafa snúið við
honum baki, um leið og hann
flutti á mölina, ef svo má segja.
Pólitík Vennamos hefur sópað
atkvæðum frá flokknum á þess-
um slóðum. Hins vegar hefurinn
rás Miðflokksins í þéttbýlið ekki
tekizt. Talsmenn flokksins telja
eina af ástæðunum fyrir tapinu
vera hina róttæku stefnu sjón-
varps og útvarps síðustu miss-
erin, og þá einkum stefnu út-
varpsstjóra, Eino Repo, sem upp
haflega var skipaður til þess emb
ættis sem miðflokksmaður, en
hefur gerzt mun róttækari síðan.
Telja þeir, að fólk hafi viljað
mótmæla þeirri þjóðfélagsgagn-
rýni, sem einkennt hefur dag-
skrár fjölmiðlunartækjanna að
undanförnu. Fyrir kosningarnar
áttu miðflokksmenn í erfiðleik-
um með hið nýja frumvarp að
háskólalögunum, sem Johannes
Virolainen, menntamálaráðherra
og formaður flokksins, bar fram
fyrir stjórnarinnar hönd. Flokks
mönnum mörgum þótti frumvarp-
ið of róttækt og fannst þeim að
verið væri að ýta undir stefnu
Uhro Kekkonen.
stjórnleysingja í hópi stúdentá
með því. Flokkurinn reyndi á síð
ustu stundu að bjarga andlitinu
með málamiðlunartillögu, sem
verkaði ekki sannfærandi á kjós-
endur. íhaldsmenn, frjálslyndir
og þingmenn sænska flokksins
unnu mjög á þeim maraþonræðu
höldum, sem þeir settu af stað í
þinginu dagana fyrir kosningar
og tókst að hindra framgang
málsins með.
VENNAMO — FASISTI
EÐA RÓTTÆKUR?
Þetta los, sem komizt hefur á
fylgi Miðflokksins, hefur
Vennamo notað sér, og þá eink-
um þá kjósendur í Norðaustur-
hluta landsins, sem nú eru
óánægðir með landbúnaðar-
stefnu stjórnarinnar. Áður fyrr
beitti Miðflokkurinn sér fyrir
nýbýlastefnu í finnskum land-
búnaði, lögð var áherzla á
aukna ræktun og styrkir veitt-
ir til ýmissa framkvæmda. Nú
hefur framleiðslan verið svo
mikil að undanförnu, að smjör-
g kornfjöll hafa myndazt og vald
ið stjórninni áhyggjum. Þess
vegna hefur nú verið gripið til
þess að greiða bændum fyrir þá
akra, sem þeir leggja í tröð, og
jafnframt eru greidd há sláitur-
laun fyrir hverja þá kú, sem af-
lífuð er.
Bændum okkar hefur gramizt
þetta, og þykir þeim Miðflokk-
urinn ekki hafa beitt sér sem
skyldi í þessu efni. En það er
ekki bara fólk úr Miðflokknum,
sem leitað hefur til Vennamos.
Hann hefur dregið til sín þá kjós
endur, sem óónægðir eru með
flokka sína og flokkavaldið i
landinu. Hann beitir mjög aðferð-
um lýðskrumsins í málflutningi
sínum, lofar gulli og grænum
skógum, lækkuðum sköttum og
aukinni lánastarfsemi til þeirra
héraða, sem snauðust eru að fé
til framkvæmda. Hann segist
geta ráðið bót á atvinnuleysinu
á 3 mánuðum. Þeir kjósendur,
sem þannig hafa flykkzt um
Vennamo, eru fyrst og fremst úr
stéttum, sem hafa orðið illa úti
við þá gagngeru breytingu, sem
orðið hefur síðasta áratuginn í
landinu, þegar þjóðfélagið hef-
ur snögglega breytzt úr bænda-
þjóðfélagi í iðnaðar- og þjón-
ustuþjóðfélag. Það eru smá-
bændur í norðausturhluta
landsins og þeir sem lifa á ým-
iss konar smáiðnaði í Mið- og
Suður-Finnlandi. Fólk sem er að
missa atvinnuna eða hefur þegar
misst hana og býr við kröpp kjör
og ótrygga framtíð. Vennamo
hefur bæði beitt mjög hægrisinn-
uðum áróðri og róttækum slag-
orðum í stjórnmálabaráttunni,
og hefur hvort tveggja haft
veruleg áhrif á kjósendur, sem
hafa lifað í þessu pólitísku rót-
leysi. Vennamo á mjög auðvelt
með að tala til fólks, og hefur
framkoma hans í sjónvarpi haft
mikið að segja fyrir framgang
hans í kosningunum.
HORFUR Á
STJÓRNARMYNDUN
Þegar Koivisto-stjórnin legg-
ur inn lausnarbeiðni sína til
Kekkonens í byrjun næsta mán-
aðar, munu fljótlega hefjast til-
raunir til stjórnarmyndun-
ar, sem kunna að dragast veru-
lega á langinn vegna hinna
miklu breytinga á stjórnmála-
‘stöðunni. Forystumenn flokk-
anna hafa verið varkárir í yfir-
lýsingum sínum um möguleika á
Stjórnarstarfi. En nú síðustu
dagana hafa verið haldnir fund
ir í flokksstjórnum og yfirlýs-
ingar birtar um sjónarmið
þeirra varðandi grundvöll nýju
stjórnarinnar. Fyrstur varð Mið-
flokkurinn til að gefa yfirlýs-
ingu, þess efnis, að flokkurinn
myndi ekki bera ábyrgð á nýrri
stjórnarmyndun, og hann hefur
einnig látið í það skína, að hann
teldi álitlegast að verða í stjórn
arandstöðu. Það sé hins vegar
ljóst, að sigurvegarar kosning-
anna, íhaldsmenn og Lands-
byggðarflokkur, verði að axla þá
ábyrgð að mynda nýja stjórn.
Sósíaldemókratar hafa einnig
lýst yfir, að það sé hlutverk
hins borgaralega meirihluta að
eiga frumkvæði að stjórnar-
myndun, en flokkurinn telur
það einnig vel hugsanlegt, að nú
verandi stjórnarsamstarf geti
haldið áfram, ef hægri flokkarn
ir geti ekki myndað starfhæfa
stjórn. Fólkdemókratar vonast
til að vinstra samstarfið haldi
áfram, því að nauðsynlegt sé að
hindra myndun hægri stjórnar.
Vennamo hefur lýst sig reiðubú-
ÖNUNDUR Ásgeirisson, cand.
jur. & oecon, hefur þ. 1. og 2.
þ.m. skrifað í Morgunblaðið
tvær langar greinar um stað-
greiðslukerfi skatta. Vegna nokk
urra, að okkar dómi, mjög vill-
andi umsagna um störf og starfs-
hætti nefndar þeirrar, er kjörin
var á Alþingi fyrir tæpuim þrem-
ur áruim til þess að fjalla uim
staðgreiðslulkerfið, viljum við
undirritaðir, sem gegndum for-
manns- og ritarastörfuim í um-
ræddri nefnd, biðja Mbl. fyrir
eftirfarandi leiðlréttángu.
Það hefur óneitanlega vakið
milkla furðu okkar, að Önundur
skýrir frá því, að nefndin hafi
jafnhliða því að skila tillögum
sínuim flutt á Alþingi þingsálýkt
unartillögu, þar sern hún lýsi
ánægju yfir verkum sínum og
geri jafnfraimt tillögur um með
ferð málsins í næstu framtíð. Nú
var nefndin að meirihluta Skipuð
mönnum, sem ekki eiga sæti á
Alþingi og gat þegar af þeirri
ástæðu enga slíka tillögu flutt.
Umrædd þingsályiktunartilllaga
var flutt af rikisstjórninni og auð
vitað algerlega á hennar ábyrgð.
Hins vegar er nefndin vitanlega
þakklát fyrir þau viðurkenning
arorð í hennar garð, sem fram
koimu í greinargerð fyrir tillög-
unni.
Þá furðar okkur á því, að Ön-
undi slkuli finnast að hann
þurfi að þvo hendur sinar af
inn að fara í stjórn, ef málefna-
samningur sá, sem boðið yrði
upp á, yrði aðgengilegur, og að
í því sambandi yrði enginn
flokkur útilokaður. Frjálslyndir
telja, að sigurvegarar kosning-
anna geti ekki einir myndað
stjórn, og verði því einhver af
núverandi stjórnarflokkum að
bera hluta af ábyrgðinni.
Sænski þjóðarflokkurinn telur
borgaralega stjórn eðlilega, en
þó með þátttöku sósíaldemó-
krata, og íhaldsmenn telja, að
mynda beri stjórn á breiðum
grundvelli í samræmi við úrslit
kosninganna, þ.e. borgaralega
stjórn.
Það sem virðist liggja nokk-
uð ljóst fyrir, er að sósíaldemó-
kratar vilja heldur halda áfram
samstarfi til vinstri heldur en
taka upp samvinnu við íhalds-
menn, sem þeir hafa bitra
reynslu af frá fyrri tíð. Fjár-
málapólitík sósíaldemókrata
hafa kjósendur heldur ekki
hafnað, og því er margt sem mæl
ir með, að flokkurinn verði
kjarni þeirrar samsteypu, sem
mynduð verður. Sú skoðun hef-
ur komið fram í blaði sósíal-
demókrata, að hyggilegt væri að
fá Landsbyggðarflokk með í
vinstra samstarf, fylgi hans sé
vinstra fylgi, sem eigi samleið
með sósíalísku flokkunum frem-
ur en nokkrum öðrum. En þeir
flokkar þrír hefðu of nauman
meirihluta, aðeins 106 þingsæti,
svo að fjórða flokkinn þyrfti til.
Er þá tæpast um aðra að ræða
en Miðflokkinn og Sænska þjóð
arflokkinn. óvíst er, að Mið-
flokkurinn vilji fara aftur í
stjórn með vinstri flokkunum;
hann vill fá að sleikja sár sín
í friði í stjórnarandstöðu, og
auk þess er alls óvíst, að sam-
komulag tækist milli Landsbyggð •
arflokksins og hans um sameig-
inlegan málefnasamning, þó að
báðir fiski á sömu miðum. En
hugmyndin um hreina hægri
stjórn er næsta fjarlæg, þrátt
fyrir sigur íhaldsmanna. Til þess
er verkalýðshreyfingin of sterk,
sérstaklega eftir sameiningu
hennar, sem varð í vetur og er
fyrst og fremst að þakka sam-
vinnu sósíalísku flokkanna. Það
eru því trúlega langar og flókn-
ar málaleitanir, sem Kekkonen
mun hefja í næsta mánuði, en
það byggist ekki sízt á klókind-
um hans, hvernig stjórnarmynd-
un tekst.
allri ábyrgð á nefndarálitinu
vegna þess að hans er getið eins
og allra annarra, sem þátt tóku
í viðræðum við nefndina, sem
fulltrúar eða varafulltrúar hinna
ýmisu hagsmunasamta'ka, sem
nefndin átti að hafa samráð við.
Auðvitað hefir nefndinni aldrei
dottið í hug að gera noklkurn
þessara manna á neinn hátt á-
byrgan fyrir áliti og tillöguim
nefndarinnar. Taldi hún slíkt
svo sjálfsagðan hlut, að óþarft
væri að tafca það fram sérstak-
lega.
Þá byggist hneykslun Önund-
ar á fyrirvara einstalkra nefndar
manna um tæknileg framkvæmd
aratriði varðandi staðgreiðsluna
að okkar áliti á óikunnugleika á
hlutveriki nefndarinnar. En í
þingsályktun þeirri, er ákvarðaði
hlutverk nefndarinnar, var bein
línis tekið fraim, að henni væri
efcki ætlað að gera endanlegar til
lögur um framlkvæmd stað-
greið=lulkerfisins. Slíkt skyldi
vera hlutverk ríkisstjórnarinnar
í samráði við Alþingi, að fengnu
áliti nefndarinnar, ef það leiddi
til niðurstöðu. sem nánar var
kveðið á um í þingsályktuninni.
Skoðanir þær, sem að öðru
leyti koroa fram í greinuim Ön-
undar, sjáum við hins vegar efcki
ástæðu til að ræða að svo stöddu.
Með þökk fyrir birtinguma.
Ólafur Björnsson.
Guttormur Sigurbjörnsson.
Sósíaldemókratar
Sameiningarflokkur (íhaldsmenn)
Fólkdemökratar (kommúnistar)
Miðflokfcur
37 (+ 11)
36 (-4-5 )
36 ( + 13)
18 (+ 17)
12 (4-6 )
Athugasemd