Morgunblaðið - 12.05.1970, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. MAÍ 1970
19
939 millj. kr. varið til bókakaupa
fyrir almenningsbókasöfn á þrem árum
segir í grein eftir Ivar Eskelancl í Eimreiðinni
„11. desember 1964 er merkis-
dagur í norsku menningarlífl.
Þá samþykkti Stórþingið að setja
á stofn Norska menningarsjóð-
inn — og Norska menningarráð-
ið með 11 meðlimum, sem hefur
á hendi stjórn sjóðsins. Tildrög
sjóðsstofnunarinnar má rekjig til
þeirrar bráðu hættu, sem norsk
menning var stödd í. í norskum
bókmenntum var ástandið sér-
lega ógnvænlegt. Hægt var að
fóéra sönnur á — og var raunar
sannað — að ef fram héldi sem
þá hafði gert um skeið, mundi
ekki líða nema einn eða tveir ára
tugir þangað til öll útgáfa
á norskum fagurbókmenntum —
þ.e.a.s. líkáldskap — væri úr sög
unni — tilheyrði fortíðinni."
Þannig kemst Ivar Eskeland
forstjóri Norræna hússins að
orði í athyglisverðri ritgerð í ný
útkomnu hefti af Eimreiðinni,
þar sem hann ræðdr um stuðning
norska ríkisins við bókmenntir,
og þá einkum þann þátt er varð-
ar kaup Norska menningarsjóðs
ins á bókum norskra höfunda
fyrir almenningsbókasöfnin.
Er þarna vikið að málefni, sem
mjög hefur verið á dagskrá hér
á landi undanfarna mánuði, en
eins og kunnugt er setti rithöf-
undaþingið í haust fram þá kröfu
að ríkið og sveitarfélög kaupi
500 eintök af hverju íslenzku
skáldverki og úrvalsþýðingum
til dreifingar meðal bókasafna 1
landinu. Hefur tillaga þessi hlot
ið misjafnar undirtektir, og ýms-
ir annmarkar hafa verið taldir á
þessu fyrirkomulagi.
í ritgerð Ivars Eskefflands í Ekn
reiðinni, kemur það fram, að þeg-
ar bókakaup norska ríkisins fyr-
ir söfnin þar í landd hófust 1964,
voru þar einnig uppi miklar efa-
Isemdir um það, hvort þar væri
stefnt inn á rétta braut, en sá
efi er nú með öllu horfinn, og
fremur áformað að auka bóka-
kaupin en draga úr þeim. En sem
dæmi um það hver stuðningur
þetta hefur orðið norskum höf-
undum og bókaútgáfu í landinu
má geta þess að á þriggja ára
tímabili, 1965—67, vaxði Norski
menningarsj óðurinn 939 milljón-
um króna til bókakaupa.
Morgunblaðið hefur fengið
leyfi ritstjóra Eimreiðarinnar,
Ingólfs Kristj ánssonar, til þess
að birta kafla úr ritgerð Ivars
Eskeland um þetta efni, og fer
hann hér á eftir:
HVERNIG ER ÞESSI STUÐN-
INGUR RÖKSTUDDUR?
f ályktuninni um Norska menn
ingarsjóðinn frá 1964 segir:
„Annars vegar er nauðsynlegt
að skapa rithöfundum lrfvænleg-
ar aðstæður og fullnægj-
andi starfsskilyrði, hins vegar að
stuðla að því að bækurnar nái
til lesenda.
„Það eru ekki bara norsk-
ar fagurbókmenntir sem verða að
komast út, heldur verða einnig
eldri norskar bókmenntir jafnan
að vera tilkvæmar lesendum, að
minns'ta koisti í bókasöfnuim." Seg
ir í greinargerð ráðuneytisins.
HVERNIG A AÐ VEITA
STYRKI?
Ráðuneytið lagði til, að styrk-
ir yrðu veittir til útgáfu á sér-
stökum flokki sígildra norskra
bókmennta,
til tímarita sem fjalla um bók-
menntir, listir og menningar-
verðmæti,
til útgáfu norskra ritgerðasafna,
einnig bréfasafna, og ævisagna
(en að sjálfsögðu ekki sjálf-
krafa!),
til tilraunastarfsemi sem miði að
því að kynna og breiða út
norskar bókmenntir erlendis,
til bókmenntastofnunar sem hafi
á hendi tilraunastarfsemi með
það fyrir augum að veita rit-
höfundum framhaldsmenntun,
til stuðnings við nýjar norskar
leikbókmenntir,
til bókmenntaverðlauna,
til upplýsingastarfsemi um norsk
ar bókmenntir og eflingar
bókadreifingu í strjálbýlum
héruðum, þar með taldir bóka-
bátar og bókabílar,
til sérstaks stuðnings við ný
norskar bótemenntir,
til bókmennta á máli Sama, full-
komins fj árstuðnings bæði til
frumbókmennta á þessu máli
og þýðinga á það,
til leshringastarfsemi og nám-
skeiða um bókmenntir.
TILLAGA UM KAUP A
KYNNINGAREINTÖKUM
En fyrst og fremst var það til-
laga um kaup á kynningarein-
tökum til bókasafna, sem vakti
athygli. Látnar voru í ljós mikl-
ar efasemdir varðandi þessa til-
lögu úr ýmsum áttum. Einkan-
lega báru menn kvíðboga fyrir
því, að slík tilhögun kynni að
leiða af sér slakari og ógagn-
rýnni afstöðu hjá bókaútgefend
um. Forleggjararnir sjálfir voru
ekki sízt haldnir efasemdum —
og það er þeim út af fyrir sig til
sóma. Ednn af fremstu og dug-
mestu bókaútgefendum okkar,
Henrik Groth forstjóri Cappel-
ens Forlag, lét svo ummælt, að ef
(þáverandi) menntamálaráð-
herra, Helge Sivertsen, ætlaði í
raunirini að gera alvöru úr
þeirri tillögu sinni að kaupa eitt
eintak af hverri einustu bók
skáldskaparkyns sem út kæmi á
hverju einasta ári handa hverju
einasta bókasafni okkar (þau
voru þá kringum 850 talsins), þá
mundi hann (Henrik Groth) fyr-
ir sitt leyti taka til rækilegrar
yfirvegunar, hvort hann ætti að
tina fram úr skúffum og geymsl-
um úrva'l sinnar eigin æsku — og
jafnvel bernskuljóða og gefa þau
út hjá eigin forlagi — undir dul-
nefninu Helge Sivertsen!
TILHÖGUNIN HEFUR í
STÓRUM DRÁTTUM
REYNZT PRÝÐILEGA
Groth gerði ekki alvöru úr
ægilegri ógnun sinni, kannski
vegna þess að tilhögunin hefur í
stórum dráttum reynzt prýðilega.
Hún er í stuttu máli fólgin í því
sem að ofan greinir, að Norska
menningarráðið kaupi árlega
(minnst eitt eintak handa
hverju bókasafni af öllum norsk
um skáldverkum, sem komið
hafa út hjá forlögum sem eiga
aðild að Norska útgefendafélag-
inu eða Norska útgefendasam-
bandinu eða eru samin af með-
limum Norska rithöfundafélags-
ins. I öðrum tilvikum verður að
leggj a fram sérstaka umsókn.
I reyndinni er það efnið eða
innihaldið sem keypt er af útgef
endum. Bækurhar eru síðan
bundnar inn og þeim dreift af
þjónustustofnuninni Bókamiðstöð
inni, sem fær árlega eða á hálfs-
árs fresti uppgjör frá Norska
menningarsjóðnum.
Afráðið var að kaupa 1000 ein
tök af hverri bók. Þau 150 ein-
tök eða þar um bil, sem afgangs
urðu, skyldi síðan geyma til ,að
fullnægja eftirspurn í framtíð-
inni.
Sérstakt skiLyrði þessarar til-
högunar er það, að fyrir bækurn
ar, sem um er að ræða, greiði for
lögin eteki 15% eins og áðuir,
heldur 20% í ritlaun til höfunda
fyriir allar þaar bækur eem sellj-
ast. Helmingur ritlaunanna er
svo endurgreiddur af Norska
menningarsjóðnum í næstu um-
ferð.
Tilhögunin var í öndverðu
hugsuð sem tilraun, en nú hefur
verið ákveðið að halda henni á-
fram, þar sem reynslan hefur ná
lega einvörðungu orðið jákvæð.
Framhaldið verður þó með nokkr
um minniháttar breytingum, sem
m.a. felast í því, að nú á að
kaupa fleiri eintök en gert var
ráð fyrir, ef til vill 1200 eintök,
því að það kom á daginn
að 1000 eintök nægðu ekki, þrátt
fyrir almennar efaaemdir og tals
verða andstöðu af hálfu bóka-
varða. Nú vilja þeir fá meira.
Þeir fá hreinlega ekki nóg.
Sú upphaflega regla, að ein-
ungis skyldi kaupa -eina hók eft-
ir hvern höfund árlega, hefur
einnig verið numin burt.
Tilhögunin hefur leitt af sér
verulegar framfarir, enda var
ástandið í sannleika sagt orðið
uggvænlegt: A tveggja ára
skeiðinu 1951—52 voru að með-
altali gefin út 310 skáldverk eft
ir norska höfunda. Á tveggja
ára tímabilinu 1961—62 var með
altalið komið niður í 230 bæk-
ur, og nam minnkunin 25,8% á
einum áratug. Samdrátturinn á
áratugnum 1954—64 nam um
20% þegar bókaútgáfan er tek-
in í heild. Árleg sala norskra
skáldverka nam varla meira en
rúmum 100 milljónum íslenzkra
króna, þ.e.a.s. 5—7% af heildar-
bókasölu í Noregi.
Markimiðinu með rikisfeaupatil
höguninni hefur verið náð: hún
Ivar Eskeland
hefur stóraukið tekjur rithöf-
unda af bókum sínum og þann-
ig án efia hvatt fleiri einstakl-
inga til að leggja fyrir sig rit-
störf; hún hefur leitt til þess að
verð á bókum hefur í raun
lækkað (í Noregi er enginn
söluskattur á bókum,) Þannig að
norskar bækur urðu samkeppn-
ishæfari en áður að því er varð
aði verðlag (norskar bækur eru
á tiltölulega sanngjörnu verði);
hún hefur veitt norskum útgef-
endum meira öryggi gagnvart
áhættu með því að tryggja þeim
ákveðna lágmarkssölu bóka,
einkanlega ljóðabóka og leik
rita, sem erfitt er að selja.
Mikilvægast er þó það, að til-
högunin hefur án efa aukið lest
ur nýrra norskra skáldverka og
stuðlað að því, að bækurnar
hafa komizt til lesenda.
Á þremur árum hafa rithöf-
undamir, sem eru samtals 282,
fengið greidd ritlaun sem nema
um 20 milljónum íslenzkra króna
frá Norska menningarsjóðnum
og sömu upphæð frá útgefend-
um, og eru þá undanskilin bók-
menntaverðlaun og starfsstyrk-
ir.
Án þessa stuðnings væru þeir
12 eða kannski 20 milljónum
króna fátækari en þeir eru. Það
merkilega eða, eftirtektarverða
er, að afleiðingin hefur ekki
orðið sú gagnrýnislausa bókaút
gáfa af hálfu forleggjara, sem
margir höfðu óttazt. Aukningin
á skáldsögum t)g smásögum hef-
ur ekki orðið meiri en svo, að
fjöldi bókatitla er nú um það
bil sá sami og árið 1938! Eins
og Menningarráðið segir: Tek-
izt hefur að breyta straumnum,
en það hefur ekki orðið flóð.
Fyrst og fremst hefur verið
vakin ný bjartsýni.
HVAÐ KOSTAR ÞAÐ?
Samtals var á árunum 1965—
67 varið 192 milljónum íslenzkra
króna til ritlauna, 552 milljón-
um króna til kaupa á bókum og
195 milljónum króna til bók-
bands, afgreiðslu og flutninga,
eða samtals 939 milljónum ís-
lenzkra króna á þremur árum.
Á þessum árum hafa komið til
sögunnar margir ungir og snjall
ir höfundar, en það er flestum
íslendingum ókunnugt um enn
sem komið er; andlegt samband
milli íslands og Noregs er minna
en milli nokkurra annarra norr-
ænna þjóða, þeiss verður mað-
ur fljótt var; það er ekki spurn
ing hvort íslendingar vita ekki
enn minna um nýjar norsk-
ar bókmenntir en Norðmenn um
nýjar íslenzkar bókmenntir.
Ekki skal því haldið fram hér,
að það sé stuðningi Norska
menningarsjóðsins að þakka, að
svo margir ungir hæfileikamenn
hafa komið fram í röðum
norskra rithöfunda. En eitt er
víst — það hefði reynzt mikl-
um mun erfiðara fyrir þessa
hæfileikamenn að láta til sín
taka án þessarar hjálpar og upp
örvunar.
Að sjálf.sögðu er árlega veitt-
ur stuðningur fjölda bóka, sem
hvert einstakt okkar — allt eft-
ir smekk og mismunandi ströngu
gæðamati — mundi helzt kjósa
að ekki hlytu stuðning skatt-
greiðenda. En við höfum ráð á
því. Við erum vel aflögufær. Aft
ur á móti höfum við ekki ráð á
að láta það ógert,. því yið þörfn
umst þess bezta úr þessum bók-
menntum, og við viljum ekki
taka upp neins konar valstefnu,
sem leitt gæti til ritskoðunar,
Þá sóum við heldur nokkrum
hundruðum þúsunda í bækur
sem ekki ná máli.“
Afgreiðsl ustúlka
Vön afgreiðslustúlka óskast nú þegar til starfa í kjörbúð.
Yngri en 23ja ára kemur ekki til greina.
Ennfremur óskast aðstoðarstúlka til eldhússtarfa.
Upplýsingar í síma 12112 aðeins milli kl. 6—7.
Nauöungaruppboö
sem auglýst var I 28., 30. og 31. tbl. Lögbirtingablaðsins 1969
á Kirkjuvegi 41 efri hæð Keflavík eign Antons Pálssonar, fer
fram á eigninni sjálfri fimmtudaginn 14. mal 1970 kl. 14.00.
Uppboðsbeiðendur eru: Hdl. Tómas Tómasson, hdl. Hákon J.
Kristjónsson, Iðnaðarbanki íslands, hdl. Jón Einar Jakobsson,
hdl. Jón Eysteinsson, hdl. Jón E. Ragnarsson og hdl. Bjarni
Beinteinsson.
Bæjarfógetinn í Keflavík.
Sætaúklæði og mottur
í uUu bílu
Litla bíla — stóra bíla (
Gamla bíla — nýja bíla.
Útvegum með mjög stuttum fyrirvara sæta-
áklæði og mottur í allar teg. bifreiða.
Góð þjónusta, vönduð vinna,
heimsþekkt gæðavara.
niiiKnBúmn
FRAKKASTIG 7 SIMI 22677