Morgunblaðið - 16.05.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. MAÍ 1970
17
Ungnr Reykvíkingur ihvílir sig á bolianum sínum. Ljósm. Mbl. Ól. K. M.
| Reykjavíkurbréf j
Föstudagur 15. maí ---
Ekki eins langt
og virðist
Á meðal gesta á 30. afmælis-
degi Reykvíkingafélagsins s.l.
sunnudag voru ekkjur tveggja
fyrstu borgarstjóra Reykjavík-
ur, frú Sigríður Einarsson og
frú Anmia Zimsen. Frú IngáJbjörg
Cl. Þorláiksaon, elkikja hiinis þriðja
borgarstjóra í röðinni, gat hins
vegar ekki komið sökum las-
leika. Borgarstjóri var fyrst
kosinn í Reykjarvík á árinu 1908.
Hið aukna sjálfstæði bæjar-
ins, er í þessu lýsti sér, var í
nánum tengslum við aukið sjálf-
stæði þjóðarheildarinnar, sem
hafði fengið heimastjórn einung-
is fjórum árum áður. Allir þess
ir atburðir virðast nú, einkum
að mati ungs fólks, vera í óra-
langri fjarlægð. En miðað við líf
kynslóðanna er tímabilið sem sé
ekki lengra en svo, að ekkja
hins fyrsta borgarstjóra er enn
okkar á meðal í góðu gengi.
Ótrúlega miklu hefur verið
áorkað á þessum árum.
Þegar hinn fyrsti borgarstjóri
var kjörinn, var hér enn flest
með harla frumstæðum hætti.
Engin vatnsveita né holræsi, eng
in sameiginlegur hita- né ljós-
gjafi og höfnin opin, eins og
hún hafði verið frá öndverðu.
Nokkuð lengi hafði raunar ver-
iíð rætt oim ýmislegar fraim-
kvæmdir. Einstaka voru þegar
undirbúnar en ekki framkvæmd
ar fyrr en undir leiðsögn borg-
arstjóra. Síían hefur látlaust
verið haldið áfram í sömu stefnu
með þeim árangri, sem allir
mega nú sjá.
Jafnvægi þeirra
haggaðist ekki
Á fyrstu árum aldarinnar
voru íbúar bæjarins taldir í
þúsundum, síðar í tug þúsunda,
þar á eftir í tugum þúsunda, og
nú eru þeir kominiir á síð-
alsita fjóðiuiniginn til að
fylla eiltt hunidrað þúsiumd.
Þessi mikla fjölgun hefur haft
í för með sér þörf á öðrum
framkvæmdum en einnig gert
mögulegt ýmislegt, sem áður var
ófraimikvœmanlegt. Byggð bæjar-
ims nær niú yfir stærra flæimii oig
er miaxigbreytílagri en mienn létu
sér til hugar koma fyrir jcifnvel
20—30 árum. Ný tækni, síbreyti-
legir atvinnuhættir, tvennar
heimsstyrjaldir, allt þetta og
ótal margt fleira hefur markað
sögu borgarinnar, en ekki
breytt meginstefnunni. Fastmót-
að jafnvægi hinna þroskaðri
borgarbúa má glöggt meta af
stofnun Reykvíkingafélagsins.
Til hennar hafði verið boðað
hinn 10. maí 1940, að kvöldi.
Hins vegar bar svo við, að árla
þess sama dags var Reykjavík
hernumin af Bretum. Áhuga-
menn um félagsstofnunina létu
það ekki á sig fá. Þeir komu til
hennar eins og ekkert hefði í
skorist. Sá, er þetta ritar, minn-
lilst þess, að harnn var þá um
kvöldið niður við höfn að horfa
á hervirki Breta. Mátti þá að
afloknum stofnfundinum sjá
ýmsa gamla Reykvíkinga leggja
leið sína þangað niður eftir til
að athuga hvað eiginlega vær>
um að vera.
Fölsuð
afmælishátíð
Nú er því haldið fram, að frá
10. maí 1940 hafi hernám lands-
ins haldist i 30 ár. Nokkur hóp-
ur manna mintist þrjátíu ára
aldurs þess með gönguför á
sunnudagskvöldið. En á þeirri
hátíð var sagt rangt til aldurs.
Hernáminu lauk formlega
með hervarnarsamningnum við
Bandaríkin strax árið eftir,
hinn 10. júlí 1941. Bandaríkja-
menn kvöddu og burt herlið sitt
héðan samkvæmt samningnum
frá 11. okt. 1946. Það var fyrst
eftir innrás kommúnista í Kóreu
sumarið 1950 og mjög versnandi
horfur í alþjóðamálum á þeim
misserum, sem fslendingar sjálf-
ir töldu öruiggana að hafa vainniir
hér á landi, og þess vegna urðu
þeir við tillögum Atlantshafs-
bandalagsins um að látin yrði í
té aðstoð til vamar landinu og
þessa heimshluta. Af þeim sök-
um var varnarsamningurinn við
Bandiaríkiiin gerðu í miaií 1861.
„Hernámsandstæðingar" svo-
kallaðir snúa þessum staðreynd-
um við eða horfa fram hjá þeim
í áróðri sínum. En í sjálfu sér
geta Reykvíkingar látið sig
hann litlu varða. Allir þeir, sem
hér ganga um með opin augu,
vita, að því fer fjarri að ísland
sé hernumið land, eða að erlend-
ir hermenn trufli daglegt líf
íbúa höfuðborgarinnar.
Meginstefnan
sú sama
Mjög breyttar aðstæður hafa
að sjálfsögðu haft sín áhrif á
stjórn borgarmálefna. En þó er
það sízt orðum aukið, að megin-
stefnan hefur ætíð verið hin
sama. Þessi stefnufesta hefur
m.a. lýst sér í því, hversu fáir
borgarstjórar hafa verið, miðað
við hinn mikla fjölda ríkis-
stjórna, sem setið hafa á sama
tímabili. Með þessu móti hefur
tekist að byggja upp í Reykja-
vík öruggt og athafnasamt
embættismannakerfi, sem vissu-
lega á sinn mikla þátt í þeim
ótrúlegu framförum, er hér hafa
orðið. Samfelldur meirilhluti, sem
hér hefur haldist frá því, að
flokkaskipan komst í nútíma
horf, hefur veitt hinni happa-
sælu þróun borgarmálefna
skjól, og skapað hér betri vaxt-
arskilyrði en annars staðar á
landinu.
Eftir tali sumra skyldu menn
halda, að enginn ágreiningur
hafi á sínium tíma verið um stór-
virkin, sem nú eru undirstaða
hagsældar borgarbúa, t.d. um
virkjun Sogs og Þjórsár og
lagningu Hitaveitu, svo að ein-
ungis tvö dæmi séu nefnd. En
því fór fjarri, að þessi nytja-
mál næðu ágreiningslaust fram
að ganga. Með þingrofinu ill-
ræmda, hleyptu Framsóknar-
menn upp Alþingi 1931, m.a.
vegna þess að þeir sögðu virkj-
un Sogsins mundi steypa fjár-
hag borgar og borgarbúa í voða.
Það var ekki fyrr en Sjálfstæð-
isflokksmenn og Alþýðuflokks-
menn höfðu bundist föstum
samtökum um að knýja Sogs-
virkjun fram sem Framsóknar-
menn létu sig. Við það sköpuð-
ust skilyrði fyrir Alþýðuflokk-
inn að setja Framsókn þá úr-
slitakosti við stjórnarmyndun-
ina 1934, að hún féllist á virkj-
un Sogsins. f framhaldi þeirra
samninga gat svo Jón Þorláks-
son hrundið málinu í fram-
kvæmd. Um hitaveituna var það
svo, að einlægur hugsjónamað-
ur eins og ólafur Friðriksson
taldi hana vera óframkvæman-
legar skýjaborgir, er við hefð-
um engin efni á að ráðast í. Um
þetta hélt Ólafur margar ræður
á bæjiairisitjómarfunidum. Hann
var bersögulli um hug sinn en
ýmsir aðrir. Hugur félaga hans
og þá ekki síður Framsóknar-
manna birtist aftur á móti í því,
að reynt var að gera alla samn-
inga um framkvæmd Hita-
veitunnar sem allra tortryggi-
legasta og láta eins og talsmenn
borgarinnar hefðu þar orðið
leiksoppar í höndum erlendra
fjárglæframanna. Svipaðan mál-
flutning hafa menn á síðustu
misserum mátt heyra um Búr-
fellsvirkjun, svo að sagan hef-
ur sannarlega endurtekið sig í
þessum efnum.
Skilja ekki
forsendur
kjarabóta
Þetfca er eikkii riifjiað uipp til
þess að troða illsakir við
vinstri flokkana vegna áratuga
gamalla glapræða þeirra. Margt
breytist á skemmri tíma og þeir
eiga, eins og aðrir, rétt á að sjá
að sér. Gallinn er sá, að hvorki
Framsóknarflokkur né Alþýðu-
bandalag — í öllum þess af-
brigðum — hafa öðlast betri
skilnáinlg en álðtur á þvlí, sem
miasifcu miáli slkiptir. Það lýs-
ir sér m.a. í aifsifcöðlu þeirra til
Búrfellsvirlkjunar, siífelldu nöldri
í henniar garð og aligljöru
skilniinjgisileysi á því, að álsamn-
Sngurinn var forsenda þess
mikla mannvirkis. Aðalatriðið
er, að þessir flokkar skilja ekki
nú fremur en áður, hver er for-
senda raunverulegra kjarabóta.
Þeir halda, að galdurinn liggi
fyrist og fireimist í því, að heffca
framlkvaemdiamiennjina og igera hiaig
þeirra lakari til að bæta með,
þeim hætti kjör hinna verst
settu. Lausnin er þvert á móti
fólgin í hinu, að skapa skilyrði
til þess, að allir geti borið meira
úr býtum. Hagnýting þekkingar,
tækni og auðlinda landsins er
öruggasta leiðin til kjarabóta.
Sj álfstæðismenn hafa sýnt með
stjóm sinni á málefnum Reyk-
víkinga, að þeir skilja þessi
sannindi. Þess vegna hefur þeim
tekizt að búa almenningi hér
meiri hagsæld, en hann nýtur
annars staðar á landinu.
Framkvæmdir
ráða úrslitum
Hér á landi eru ekki til né
hafa verið til nein slík auðæfi
í eigu einstaka manna, að allan
almenning muni nokkru, þótt
þeim væri skipt upp hans í milli.
Úrslitum hafa ráðið fram-
kvæmdir slilkar sam í Reykjiaviílk,
bæði af hálfu bæjiarfélaigs og ein-
staklinga, sem hér hafa fengið
að njóta sín betur en annars
staðar á landinu. Broslegt er
þegar andstæðingamir halda
því fram, að Sjálfstæðismenn
hafi skort stórhug í þessum
efnium. Hverjium framkvæmdium
hafa aindisitæðinigairnir hrint áleið •
is, svo alð Sjálfstæðiscmienn hafi
elklfci gert jafnvel og oftast miklu
befcur?
Tal um það, að togaraútgerð
hafi verið látin ganga úr sér
fyrir hirðuleysi Sjálfstæðis-
manna er fullkomin fjarstæða.
á síraum tfcnia lofaði „sifcjóm
hiirunia vininandí sfcétta," Iþje. fyrsfca
stjóm Hermanns Jónassonar, að
útvega til landsins nokkra nýja
togara og að lokum a.m.k. einn
nýjan fyrirmyndartogara. 'Úr
efndum þess loforðs varð ekki
neitt. Sama sagan endurtók sig
á dögum „vinstri stjórnarinnar,"
Hún lofaði að kaupa 15 nýtízku
togara. Niðurstaðan varð sú, að
enginn var keyptur, hvorki ný-
tízkulegur né gamaldags fyrir
hennar forgöngu. Sj ávarútvegs-
ráðherrann í þeirri ríkisstjórn,
Lúðvík Jósefsson, beitti sér ein-
mitt fyrir því, að hans eigið
bæjarfélag, Norðfjörður, — þar
sem hann ræður öllu því, er
hann vill ráða — hætti við tog-
araútgerð. Enda voru togararn-
ir í þeim svifum reknir af sín-
um gömlu fiskimiðum við strend-
ur landsins.
Samtimis varð annar útvegur
arðbærari og leiddi þá af sjálfu
sér, að fjármagnið leitaði þang-
að. En einmiibt niú etr verið, ýmiiist
fyrir farysfcu eðla mieð atbeina
Sjiálfeitæðiisimanina, að gera stórt
átiak til endurnýjiuniar fcoigara-
floitianls.
Sundrung í stað
sameiningar
Amlóðaháttur andstæðinga
Sjálfstæðisflokksins verður
augljósastur, þegar íhugað er
þeirra stöðuga skraf um nauð-
syn á sameiningu allra vinstri
afla í landinu. Látum svo heita,
að mennirnir trúi sjálfir á rétt-
mæti þessa boðskapar, og skort-
ir þó sannarlega mikið á, að
þeir sýni trú sína í verkinu.
Áratugum saman hafa þeir mal-
að þessa sömu kvörn. Kommún-
istar klufu sig úr Alþýðuflokkn-
um fyrir 40 árum undir því yf-
irskyni, að það væri bezta ráð-
ið til að sameina verkalýðinn.
Síðan tvíklufu þeir Alþýðu-
flokkinn á ný í sama tilgangi.
En eftir allan klofninginn er nú
svo komið, að kommúnistar
sjálfir, eða Alþýðubandalags-
menn, eins og þeir nefna sig
þessi misserin, eru þríklofnir.
Allar klofningsdeildirnar hafa
það samt fyrir sinn æðsta boð-
skap ekki aðeins að sameina
verkalýðinn heldur alla vinstri-
menn! Framsóknarmenn þrejrt-
ast og ekki á því að tala um
nauðsyn á sameiningu vinstri
aflanna. Lengst af sögu sinnar
hefur Framsókn raunar þótzt
vera milliflokkur og í skiptum
sínum við útlenda flokka, t.d.
innan Norðurlandaráðs, þá leik-
ur hún enn að hlufcverk. I
framikvæmd er hún hiras vegar
mesti íhaldsflokkurinn á land-
iniu, raiuiniar saimamisiett af hin-
um sundurleitustu öflum, sem
sameinast um það eitt, að ætla
að nota völd og fjármagn kaup-
félaganna og SÍS í eigin valda-
baráttu. En hverrar stefnu sem
Framsókn-kann að vera á hverri
stundu, þá er hitt víst, að eng-
iinm flokkiur er herani erfiðari í
samvinnu við aðra. Innan
flokksins ríkir vantraust allra
gegn öllum, og er þess vegna
elhki niemia að voiniuim, að miagns
vantraiusfcs gæifci í skiptum Fram-
sókniar við alðna floiklka. Bn þcið er
ekiki vamitrausfcið eitt, sem þar
vefðlur uippi, heldiur oig það hug-
arfar, að vilja ætíð segja öðr-
um fyrir verkum, og að fallast
aldrei á neitt, sem aðrir gera að
sinni tillögu, nema fá fyrirfram
borgun sjálfum sér til hags. Má
raunar segja, að þetta einkenni
sé einn angi vantraustsins, sem
öllu öðru fremur einkennir
Framisókniarfldkkinin.
Manna-fátækt
og málefna
Ekki er furða þó að Reyk-
víkingum hrjósi hugur við, ef
þetta sundrungarlið skyldi ná
meirihluta í borgarstjórn við
kosningarnar nú í mánaðarlok-
in, Máliefniafátæfct sunidrunigar-
liðsins er svo alger, að hið eina,
sem það getur gert almenningi
skiljanlegt er, að það vilji
„fella“ Sjálfstæðismenn. Ekki
fyrst og fremst vegna verka
þeirra, heldur af því, að þeir
hafi stjórnað svo lengi, þ.e.
vegna þess að borgarbúar hafi
sýnt þeim varanlegt traust.
Mannafátæktin er ekki minni en
málefnaörbirgðin. Þegar sundr-
ungaherrarnir eru krafðir sagna
um hvern þeir ætli að hafa fyr-
ir borgarstjóra, ef þeir verða
ofan á, þá hafa þeir hingað til
ekki getað bent á einn einasta.
Manna á milli láta þeir helzt í
það skína, að sennilega muni nú
Geir Hallgrímsson verða fáan-
legur, þegar til eigi að taka!
Þeir vita sem er, að leitun er á
þeim Reykvíkingi, sem ekki ber
fullt traust til Geirs Hallgríms-
sonar. En þá ber þeim einnig að
styðja hann og Sjálfstæðisflokk
inn með atkvæði sínu, því að um
það er einmitt kosið hvort borg-
in eigi að verða sundrungarlið-
inu að bráð eða njóta áfram
önugigrair forystu Geirs Hall-
gríimEBonar cig Sjiálfstæðiisflokks-
iras.
Mismæli
í síðasta Reykjavíkurbréfi
urðu þau mistök, að þegar tal-
að var um eldgos á svipuðum
tíma og kristnitakan árið 1000,
var sagt, að það hefði brotist út
á Mosfellsheiði, en átti að sjálf-
sögðiu að vera á Hellislheiði. Er
héir með beðið afsökuimair á þessu
misimæli.