Morgunblaðið - 22.05.1970, Blaðsíða 14

I
b
14
MOBGUN'BLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. MAÍ 1970
Gengishækkun vörn
gegn ver ðbólgu
MENN velta nú margir fyrir
sér þessari spurningu: Hvers
vegna leitar ríkisstjómin sam
ráðs við aðila að kjaradeilum
um gengishækkun, en fram-
kvæmir gengislækkanir fyrir
varalaust? Þegar þessari spurn
ingu er svarað, verður fyrst
að benda á það, að hún er ekki
byggð á réttum forsendum.
Síðasta lækkun á gengi ís-
lenzku krónunnar var fram-
kvæmd haustið 1968. Þar á
undan höfðu átt sér stað ýtar-
legar viðræður milli stjórn-
málaflokkanna og annarra um
lausn efnahagsvandans að
frumkvæði ríkisstjórnarinnar.
Engum getur dottið annað í
hug en að þar hafi verið fjall
að um gengislækkanir eins og
önnur úrræði. Um það úrræði
náðist ekki samstaða þá, eins
og nú virðist ekki nást sam-
staða um gengishækkun. En
samt framkvæmdi ríkisstjóm
in gengislækkun. Gengislækk
anir hafa verið ákveðnar af
brýnni nauðsyn og ekki fyrr
en almenningi er orðið ljóst,
að þeirra er þörf. Stórir hópar
í þjóðfélaginu hafa jafnvel
gagnrýnt stjórnvöld fyrir að
grípa ekki til þessa neyðarúr
ræðis fyrr en gert er. Gengis
lækkun er neyðarúrræði, í
henni felst kjaraskerðing. —
Hvenær myndu t.d. verkalýðs-
félög geta samþykkt hana? f
gengishækkun felst hins veg
ar kjarabót ef rétt er að
farið. — En þessi kjara-
bót getur svipt grundvellin-
um undan atvinnuvegunum, ef
jafnframt henni koma miklar
kauphækkanir. Gengishækk-
un og kauphækkanir verða að
haldast í hendur. Gengishækk
un sem væri að svipuðum
hundraðshluta og umsamin
kauphækkun, ætti að geta eytt
að mestu leysti verðhækkunar
áhrifum kauphækkunarinnar,
svo að hún skilaði sér sem
raunhæf kjarabót. Með því að
snúa sér til samningsaðilanna
að kjaradeilunum var ríkis-
stjómin ekki að fá samþykki
þeirra til gengishækkunar,
hana getur hún framkvæmt
með einhliða ráðstöfun. En
ríkisstjórnin varð að fá trygg
ingu þess, að aðilar kjaradeiln
anna tækju hugsanlega tillit
til gengishækkunarinnar í
samningsgerð sinni. Þessi
trygging hefur ekki fengizt,
en hún vegur þyngst á metun
um í þessu máli.
Að tilefni þess að ríkis-
stjórnin lagði fram tillögu um
hækkun á gengi íslenzku krón
unnar, hefur Morgunblaðið
kannað ,hver áhrif slíkar efna
hagsaðgerðir yrðu. Hér á eft-
ir er gerð grein fyrir forsend
unum fyrir tillögu ríkisstjóm-
arinnar, hvað gerir henni
kleift að flytja hana, hvemig
gengishækkun myndi verka á
verðlag í landinu og á inn-
flutning og útflutning. Hver
yrðu áhrif gengishækkunar á
kjör almennings? Þá er sögu-
leg upprifjun og samanburð-
ur gerður við ástandið í Vest
ur-Þýzkalandi á siðasta ári,
þegar gengi þýzka marksins
var hækkað.
Tilboð ríkisstjórnarinnar
til aðila að kjaradeiluim um
hækkun á gengi íslenzku krón
urnnair byggist á þeinri al-
mennu forsendu, að nú leyfi
efnaihagsástandið raunhæfar
kauphækkanir. Hin sérstaka
forsenda tilboðs ríkisstjórnar
ininar er, að jafnframt kaup-
hæfckun-uim verði m>eð öllum
ráðum að koma í veg fyrir, að
þær leiði til nýnrar verðbólgu
slk/riðu. Talið er, >að þetta verði
bezt gert með því að hækka
gengi krónunnar og kaupgjald
um svipaða hundraðstölu. Þá
mundu verðlækkunaráhrifin
af lækkuðu verði erlendis
vega á móti þeim áhirifum til
hækkunar á verð’lagi, sem
kaupbreytingin hefði í för með
sér. Reynislan sýnir, að stöð-
ugt verðlag hefur tilhneigingu
til að vinna á móti breyting-
um til hækkunar á verðlagi,
en verðhækkunarþróun hefur
ríka tilhneigingu til að magn-
ast af sjálfri sér.
í lok marz sl. voru 2559
mjlljónir króna í gjaldeyris-
varasjóði landsinis, til saman-
burðar má minna á, að í októ
ber 1968, skömmu fyrir geng-
isbreytinguna þá, var staða
gjaldeyrisvarasjóðsins nei-
kvæð um 243 milljónir króna
á þáverandi gengá. Á þessu
ári má reikna með yfir 5%
auknim'gu þjóðartekna á mamin
frá fyrra ári. Þessi mifkli efna
hagsbati gerir tvimælalaust
mögulegt að bæta kjör laun-
þega. Til þess eru tvær leiðir
færar. Fyrri leiðin hefur oft
áður verið reynd hér á landi.
Hún er sú, að stórhætkka kaup
ásamt ful’lum vísitöluuppbót-
um, sem verkalýðsfélögki fara
nú fram á. Þessi leið mumdi
tvímælalaust hafa í för með
sér stórfeiildar verðhækkanir,
sem fyrr eða sdðar yllu kreppu
hjá atvimnuvegunum og öll-
uim þeim vandræðum, sepi hér
hafa verið landlæg i efnahags
lífinu. Síðari leiðin er að
hækka gemgi krómumnar og
semja samtímis um launa-
hækkun, sem væri atvimnu-
vegunum viðráðamleg og gæti
komið að fullu fram sem raun
hæf kjairabót án verðbólgu.
Þessa leið er hins vegar óhugs
amdi að fara, nema húm sé met
in af verkalýðshireyfingummi
og öðrum sam'ninigsað'iOlum og
í launasamninguim sé tekið til-
lit til kjaraáhrifa gemigishækk
umar. En einmitt af þessari
ástæðu beindi ríkisstjórmin til
boði sínu til samnimgsaðila að
kjaradeilunum, því að ám
þeirra Skilnings og samstarfs-
vilja er ekki unmt að hrinda
gengishækkun í framfcvæmd,
ef hún á að koma að raumhæf u
gagni. Það verður að harma
þá neifcvæðu af stöðu, sem þess
ir aðiliar sýmidlu tilboði rík-
isstjórmarimmiar.
Hver yrðu áhrif gengishækík
unaæ á innflutning og útflutm
ing? Ljóst er, að innflutmmg-
ur hlyti að aukast, því að er-
lendar vörur lækkuðu í verði.
Þetta ylli því, að gjaildeyris-
eýðsla ykist. Hitt er svo vaf>a
laust, að einh'Mða kauphækk-
un hefði enn neikvæðari áhrif
á gjaldeyrisstöðuna. Þegar lit
ið er til útflutningsinis, ber að
hafa það í huga, að útflutnimgs
atvinnuvegirnir hafa einkum
notið góðs af gengisbreytimg-
um síðustu ára, auk þess hef
ur orðið verðhækfcun á erlemd
um mörfcuðum á bel’ztu út-
flutningsvörum ofcfcar. Geng-
ikhækkun veldur að sjálfaögðu
hækkun á íslenkkum afurðum
erlendis. Þessi hækkun kæmi
sér verst fyrir þær vöruteg-
undir, sem eru á mörikum þess
að vera samkeppnishæfar. —
Eins og nú er fellur næsta lít
ill hluti útflutningsins í þamn
flokk. Þetta gildir sem sé efcki
um fisfcútflutnimg almennt og
t.d. ekki um útflutning á
akinmuim. Hér verður einnig
að meta þamn akn>enma hag,
sem jafnit útflytjendur sem
aðrir hefðu af því að erlendar
sbuldir lækfcuðu í íslenzkum
krónum og sá r ekst r a rkostn að
ur eða tækjalkostnaður, sem
miðast að einlhverju leyti við
erlendan gjaldeyri mymidi og
læfcka. Einhliða kauphækkun
mundi, þegar fnam sækti auka
svo rdkstrarkostnað atvimnu
fyrirtækja á öllum sviðum, að
fynr em síðar kæmi það fram
í hækkuðu verði á framJLeiðslu
þeirra.
Á síðasta ári var gemgi
þýzfca marksims hækkað.
Vandi Veistur-Þjóðverja var
m.a. sá, að mikil útþensla vair
í útflutningsatvinmuvegunum,
sem gátu greitt mjög há lauin.
Það haáði hins vegar þá af-
leiðimigu, að allt verðlag í
lamidinu hækkaði. Því vaæ tal-
ið heppilegra að tryggja kjara
bætur samfara stöðugu verð-
lagi með hætakun á gengi
marfcsins. Hér á lanidi er
ástandið nú þannig, að ýmis
fiskiðnfyrirtæki hafa langt-
um bezt greiðsluþol íislenzkra
atviinmufyrirtækj a. Þau díga
því auðveldar með að mæta
kauphækkumum, sem myndu
setja önnur verr stæð fyrir-
tæfci í mifcinn retostrarvanda.
Einn tilgamgur gengishækkum
ar yrði að jafna greiðsluþol-
atvinmuveganna.
Allir virðast á einu máli um
það, ef umdain er skilið komm
únistablaðið, að kjarabæturn
ar nú eigi að nó til allra laum
þaga. Sl'íkar almennar kjara-
bætur er auðvelt að fram-
kvæma með gengishækkum.
Ef við tökum til dæmiis einn
hóp, sem mikið hefur borið á
slíðustu vilkur, en yfirleitt efclki
er litið tii við almenna kjara
saimmimiga, mámismenn eriemdis,
sjáum við að hæfckun á gengi
íslenaku krónunnar mundi
koma þeim strax til góða. —
Þannig mætti telj a upp fleiri
þjóðfélagshópa, sem hafa ekki
beina saimningsaðstöðu um
kjör sín.
Þeir, sem eldri eru, muma
margir þá tíð, þegar gengi
krónunnar var hækkað fyrr á
þessari öld. Var það á árun-
um 1924—1926, þegar gemgi.
íslenztou torónuininar hæfckaði
um nálægt 50%. í byrjun árs
1924 voru 33,95 kr. í einu sterl
ingspundi, en árið 1926 var
hlutfallið 22,15 kr. í einu
pundi. Hélzt þetta genigi til
ársimis 1939. Ef samsvarandi
hætokun krómunnar yrði fram
kvæmd núna myndi hlutfallið
gagnvart bandarískum dal
breytast úr 88 kr. á móti ein-
um dal í svipað horf og var
fyrir gengisbreytinguna í nóv
ember 1968, þegar um 57 kr.
voru í einuim dal. Engum kem
ur svo stórkostleg gengishækk
un til hugar nú. Seinni tíma
menn hafa yfirleitt talið efna
hagsiráðstafanimar árin 1924
—1926 óviturlegair, enda þótt
gild rök hafi verið færð fyrir
þeim þá. Þær byggðust á
þeirri kenmingu, að verðgildi
peninga slkyldi fært sem mest
í líkingu við það, sem var fyr
ir fyrri toeimsstyrjöldina. í
kjölfar gengishætókunarinnar
þá áttu að koma almennar
verðTlækkainir, og það, sem
meiru máli skiptir, kaup átti
einmiig að lækkia. Það var
í raun og veru sú forsenda, að
urnnt væri að lætóka kaup, sem
erfiðleifcunum olli, enda hafði
gengishæikkunin í för með sér
akmemnan efnabagslegan sam-
drátt. Nú eru aðstæður allt
aðrair, enda er aðeins rætt um
tiltölulega litla hækkun á
gengi krómunnar, þannig að
enn verði svigrúm til hóflegr-
ar kauphækkunar. Hættan á
samdráttaráhrifunium á því
efciki að vera fyrir hendi.
Svo hefur löngum verið við
kjarasamninga hér á landi, að
menm hafa spáð því, að ísl.
krónan myndi veikjast við þá.
Long reynsla hefur og stað-
fest réttmæti sllkr>a sjónar-
mlilðia, því að aillt of oft hiefur
boginn verið of hátt spemmtur
við lausn kjaradeilma. Tilboð
ið um gengiáhækkun ætti að
styrkja trú manna á verðgildi
krónuinnar. Og vegur henmar
hefði aukizt, ef tilboði ríkis-
stjómarinnar hefði verið tek-
ið.
Fari himis vegar svo, að sam
ið verði um kjarasamminga nú
eins og jafnam endranær, eig
um við það á hættu, að verð-
bólgan magnist emm. Þá kann
svo að fara, að grundveilllinum
verði enm einu simni kippt
undam gildi krónunmar og í
kjölfarið komi sivo hinar a'l-
kunmu nær því árvissu efna-
hagsráðstafanir.
Gaf 50
þúsund
Bókstafir framboðs-
lista Sjálfstæðismanna
HÉR að neðan birtast hók-
stafir þeirra framboðslista,
sem Sjálfstæðismenn styðja í
bæjar- og sveitarstjómar-
kosningunum 31. maí n.k.
Kaupstaðir:
Reykjavík .................. D
Kópaivoigur .............. D
Hafmiarfj örður ............ D
Keflavílk .................. D
Akranieis .................. D
ísafjörður ................. D
Sauðárkróikur .............. D
Siglufjöirðuir ............. D
Ólafsfjörður ............... D
Alkureyri ... .............. D
Húsavík .................... D
Seýðlisfjörður ............. D
Neskiaupsitaður ............ D
Vestmianniaeyjar ........... D
Kauptún og hreppar:
Gmndiavíkurhneppuir .... D
Miðinieisbr. San/dgerði ... D
Gerðalhreppur H
Nj arðvíkurh reppur ........ D
Garðahreppur ............... D
Seltjiamiameshreppur .... D
Borgiamesihreppur .......... D
Nesthr. Helliissamidiur .... D
Eyrarsv. Grumidarfj....... D
Styklkishótonishreppur ... D
Patrekishreppur ............ D
Suðurfjarðarhreppur
Bílduidalur ........... J
Þimgeyrarhreppur ........ D
Flateyrarhreppur ........... D
Suðureyrarfareppur .... D
Hólshr. Boliunigiairvík .... D
Blöniduóslhreppur .......... D
Höfðahr. Skagaiströnd . D
Dalvíkurhreppur ... .... D
Rajufarhafn/arihreppur . H
Egilsstaðahreppur .......... D
Eskif jarðiarhreppur .. . D
Reyðarfj'a'rð'arhreppuir .. . D
Bú'ðiabr. Fáítorúðisfjörður D
Hafnar'hr. Hornafj'örður D
Stofckseyranhreppur D
Eyrarbafckahreppur ... D
Selfcsslhrappuir ... D
HveragerðL'h reppur .. E
ÞANN 7. þ.m. afhenti Egill Hall
gríimsson frá Vogurn kvenfélag-
imu Fjóiiu, V atnisleysustramdar-
hreppi kr. 50.000,00 í tilefmi af
áttræðisafmæli sínu, sem stofn-
fé í „Sfcrúðgairðssjóðis Aragerðis
í Vogum“, en þair er byrjað að
byggja upp skrúðganð fyrir íbúa
Vatnsleysustranidarhrepps. Gert
er ráð fyrir að sjóðuxinm efl'ist
roeð gjöfum og áheitum. ÖU
starfsemi í sambandi við skrúð-
garðinm er á vegum félagsims. —
Kveinfélagið Fjóla kamm Aigli
miklar þaktoir fyrir rausmiarlegt
fraimlag hans til þessa málefnis
og alla tryggð við byggðarlagið.
MAÐUR féll miður Stiga í faúsi í
Kópavogi í 'gærkvöldi og rotaðist.
Var hanm eiimn heima og m/um
'hafa li'ðið mokkur stumd uiniz að
var komið.
Var maðuirinin fluttur í Slysa-
varðstofiunia ein siðan í Lamda-
kotssp'ítalainm. Var hamn ekíki emm
kominm til meðvitumdair er þamig-
að kom, en námari firéttir var etóki
að hafia í gærkvöltíi um líðam
haims.
Kosningaskrifstofa
Sjálfstæðisflokksins
U tank j örstaðaskrif stof a
KOSNINGASKRIFSTOFA Sjálfstæðisflokksins, utankjör-
staðaskrifstofa, er í Sjálfstæðishúsinu, Laufásvegi 46. Skrif-
stofan er opin alla virka daga frá kl. 9 f.h. til kl. 10 e.h.
Upplýsingar um kjörskrá eru veittar í síma 26740 og 26743.
Stuðningsfólk Sjálfstæðisflokksins er beðið að hafa sam-
band við skrifstofuna og veita henni upplýsingar um kjós-
endur, sem verða fjarverandi á ltjördag — innanlands — í
26740 og utanlands í síma 26741. Kjörstaður í Reykjavík er
i Gagnfræðaskólanum við Vonarstræti og er opinn virka
daga kl. 10—12, 2—6 og 8—10, sunnudaga kl. 2—6. Allar
upplýsingar, sem flokknum kunna að verða að gagni, eru
að sjálfsögðu vcl þegnar.