Morgunblaðið - 23.05.1970, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, IAUGARDAGUR 23. MAÍ 1OT0
Markús Jónsson frá
Giljum — Minning
AÐ morgni hvíta'sunnudags, 17.
þ.m., lézt í Landspítalanuim móð-
urbróðir mirm, Markús Jónisson
frá Giljum í Mýrdal, sem mig
langar að leiðarlokum að minn-
ast örfáum orðutm. og þakka
órofa tryggð um nær 50 ár.
MarCkús var fæddur 20. októ-
ber 1892 á Giljum. Voru for-
eldrar hans hjónin Sigríður Jak-
obsdóttir og Jón Jónsson, sem
þar höfðu þá búið um tíu ár —
eða frá 1882. Stóðu að Markúsi
mýrdælskar- og eyfellkkar ættir
sem óþarft er að re/kja hér nán-
ar. Einungis má segja það með
oanni, að margt af því var hið
dugmesta fólk. Meðal annairra
voru ömmubræður hans þeir Jón
Mýrdal, sagnaskáld, og Runólfur
Jónsson í Vík, sem var þekktur
fræðimaður á sinni tíð.
Þau Sigríður og Jón á Giljum
höfðu verið vinnuhjú í Hjörleifs-
höfða hjá hinum kunna bónda
og fræðimanni, Markúsi Lofts-
syni, og var mikil vinátta alla tíð
milli heimilanna á Giljum og í
Hjörleifshöfða. Má m.a. marka
það af því, að þau Gilnalhjón létu
þann son sinn, sem nú er kvadd-
ur, heita í höfuðið á óðalsbónd-
anum í Höfðanum, og áður höfðu
þau látið annan son sinn heita
Hjörleif. /
Markús ólst upp í fjölmennum
systkinahópi, en þau voru sjö,
sem komust upp. Af þeim lifa
enn þrjú, tveir bræður, Hjörleif-
ur og Lárus, og ein systir, Sig-
ríður.
Markús vann heimili foreldra
sinna allt það gagn, er hann
mátti, þegar hann óx úr grasi,
eins og önnur systkini hanis, enda
var Gilnaheimilið alla tíð mjög
samhent.
Árið 1920 lézt Jón á Giljuim,
og tók Marfcús þá við búi ásamt
móður sinni og bræðrum, Hjör-
leifi og Lárusi. Þegar Lárus
hvarf að heiiman 1928, bjuggu
þeir áfram, Markús og Hjörleif-
ur, og taldist Markús fyrir bú-
inu. Eins og áður getur, vair móð-
ir þeirra fyrir framan hjá þeim
í fyrstu, en þegar heilsu hennar
tók að hraka eftir 1930, bjuggu
þeir með ráðdkonum, því að þeir
kvæntust ekki.
Móðir þeirra lézt í hárri elli
árið 1941 og hafði þá verið rúm-
liggjandi árum saman. Þeir
bræður hlynntu að henni ásamt
systkinum sínium, eins og bezt
varð á kosið. Var háttur þeirra
systkina, sem búsett voru í
Reykjavík, að leita til átthag-
anna að sumri til og dveljast á
Giljum við heyvinnu og önnur
störf, er máttu gagna heimilinu.
Var það ekki sízt, eftir að Ragn-
hildur, systir þeirra, dó árið
1926, aðeinis fertug að aldri.
Þá má geta þess, að á Giljum
ólust upp frá frumbemsku tvær
systkinadætur og voru þar í
skjóli afa og ömmu til fullorðins-
ára. Þær em Hulda Jónsdóttir
og Jónína Magnúsdóttir, báðar
niú búsettar í Reykjavlk.
Var eindrægni systkin ahóp sinis
á Giljum og glaðværð rómuð
meðal allra, sem til þekktu, og
munu margir eldri Mýrdælingar
og Eyfellimgar minnast Gilna-
heimilisims og þeirrar gestrisni,
s«m þeir nutu þar. Ekki dró það
úr ánægju heimsóknanna, að
Lárus lék á orgel, og var oft glatt
á hjaltta þair við söng og hljóð-
færaslátt.
Á heimilinu dvaldist alla tíð
frá 1882 Siigríður Þorsteinsdótt-
ir, einstök gæðakona og frabært
vinnulhjú. Hún lézt 1942. Má
segja, að þá væru þeir bræður,
Markús og Hjörleifur, orðnir
einir eftir á himu gamla heimili,
sem staðið haifði um 60 ár. Um
þeitta leyti hafði Mairkús þjáðst
af heymæði nokkur ár og þoldi
þess vegna sveitastörfin ekki
sem skyldi.
Árið 1943 þrá hann því búi og
seldi jörðina. Fluttust þeir bræð
ur þá suður til Rvíkur og hafa
æ síðan verið búsettir hér eða í
næsta niágrenni borgarinnar. Vair
einkar kært með þeim bræðrum
og raunar öllum systkinunum og
uppeldissystrum. Munu þau öll
geyma í þakklátum huga minn-
ingu um kæram bróður og trygg-
an vin.
Fyrstu árin vann Markús ým-
is störf, en árið 1949 varð hann
húsvörður Alþingis og gegndi
því starfi, þar til hann lét af
því fyrir aldurs sakir haustið
1963. Naut hann mikilla vinsælda
allra þeirra, sem með honum
unniu, fyrir einstaka geðprýði og
regluseimi í starfi. Sást það m,a.
á því, að hann var ráðinn þing-
vörður eftir þennan tíma, þegar
þing sat, og var það til haíustsins
1968, en þá var heilsu hamis mjög
tekið að hraka.
Emginm veifiskati var Markús
og lítið gefið um allt það los,
sem virðist nú gæta of víða.
Sem dæmi um það má nefna, að
hann bjó allt frá 1948 í Tjamar-
götu 10 A og hugði aldrei á
flutning þaðan, meðan heilsu
nyti. Bar hann hlýjan hug til
húsbænda sinna þar og vék oft
að því við mig, hversu vel sér
liði í þvi húsi. Þá má segja, að
Alþingislhúsið hafi lengstum ver-
ið annað heimili hans, enda naut
hann lengi aðhlynningar Mar-
grétar Valdimarsdóttur, sem
amnast þar veitingar um þing-
tímann.
Þá hafði Markús einnig mjög
gaman af að fylgjaist með þing-
málum, enda vom margir al-
þingismenn góðir vinir hans alla
tíð;
Á síðastliönum vetri ágerðist
mjög sjúkdómur sá, sem Markús
hafði barizt við um nokfcur ár
og reynzt hefur mörgum skæð-
ur. Vissi hann mjög vel, að
hverju stefndi, enda þótt hann
talaði lítt um. Þó lét hann það
uppi við miig síðustu vikumar,
sam hann átti ólifaðar, að sér
væri ekkert að vanbúnaði að
leggja upp í hinztu förina, enda
var hamn sáttur við allt og alla.
Síðustu árin átti Markús á
hverju surnri athvarf í skjóli
Jóninu frænlku sinnar og manns
hennar, Jónis Pálssonar frá Hieiði,
í siumarbústað þeirra á bletti
þeirn úr GHnalandi, sem Markús
hélt eftir, þegar hann seldi óðal
sitt. Er enginn efi á, að þamgað
austur í átthagama sótti hamn
þan,n lífsþrótt, sem fleytti hon-
um áfram þrátt fyrir hinn mikla
vágest, sem að honum sótti. Var
Marfcús þeim hjónrrm mjög
þakíkláitur fyrir vinsemd þeirra
og marglháttaða aðstoð síðustu
árin. Hafði hann jafnvel á orði
við mig, þegar ég heimsótti hamn
á sjúkrahúsið í síðasta sinn, að
hanm ætti e. t. v, eftir að dveljast
enn um sinm í bústaðnuim við
Deildará. Elkfki fór samt svo.
Tryggð Markúsar við Mýrdal-
inn sinn fagra sýndi hann bezt
mieð því, að hann hafði fyrir
lön,gu gert ráðstafanir til þess að
verða lagður til hinztu hvíldar í
Reyniskirkjugarði, þar sem for-
eldrar hans og mörg systkini
hvíla. Þangað austur flytur hann
nú, um leið og farfuglamir koma
í dalinm hams unaðs,ríka, þangað,
sem hugurinn leitaði jafnan, enda
þótt hanm ætti búsetu hér á möl-
inni rúman aldarfjórðumg. Veit
ég, að honutm verður síðasta för-
in kær og 'honum fylgja á leiðar-
enda hugir samferðamanna
hans, því að engan óvildarmann
átti hann, enda var hann grand-
var maður til orðs og æðis og
mátti í enigu vaimm sitt vita.
Þetta veit ég, aiS allir þeir, sem
honuim kynmtust, geta vottað með
mér.
Að endingu, kæri frændi, vil
ég þakfca alla vinsemd þína við
mig og fjölskyldu mína, og
vissulega væri unnt að segja
margt frá umglingsárum mínum
á Giljuim í skjóli ömmu minnar
og móðurbræðra, en slfkar minn-
ingar er gott að geyma í þafck-
látu hjarta og óþarft að flífca
þeim hér. Allt slíkt geymist, en
gleymist ekki.
J. A. J.
FYRIR níutíu árum ganga í
hjónaband ung stúlka, Sigríður
Jakobsdóttir, ættuð undan Eyja-
fjöllum, og tæplega þrítugur
maður, Jón Jón'sson frá Brekk-
utm í Mýrdal. Þau hefja búskiap
á Rofum í Mýrdal, litlu koti, sem
nú eir löngu komaið í eyði. Þar
búa þau í tvö ár, en flytjast sið-
an að Giljum í sömu sveit.
Ekfci var uon stórbúskap að
ræða á Giljum, því að þax var
þá tvíbýli. En er saimbýlismaður
þeirra flyzt af jörðinni, ráðaet
þau í að fcaupa alla jörðina.
Fjórtán börn eignuðuat þau Sig-
ríður og Jón, og eru nú aðeins
þrjú ofar moldu.
f minnimgargrein, sem Ólafur
Halldórsson í Suður-Vik skrifaði
í Óðin að Jóni á Giljuim látnum,
segir m.a. svo:
„Árið 1882 fluttust þau hjón
að Giljuim í Mýrdal, og fór þá
fyrir alvöru að koma í ljós, hve
mikiflJl búsýsluimaður Jón sál.
var. Hann fann, að hey bóndans
eru ódrjúg í garði, og því byggði
hann stóra og vandaða hlöðu,
sem tók allan heyfen'g jarðarinn-
ar, byggði timtourhús í stað torf-
bæjar, reisti búpeningdhús a®
nýj'U, stælkkaði og ræktaði tún
sitt, svo töóufall tvöfaldaðist,
breytti engi sinu í áveituenigi,
girti búf járhaiga, og í stuttu máli
gerði hann ábýlisjörð sína að
ásjálegu og arðvænlegu höfð-
ánigjssetri. Heiimili umræddra
hjóna var hið virðulegasta í alla
s'taði; risna þeirra var afllkunn
og rómuð af þeim, sem fR
þekktu. Þá var heimilislífið hið
ánægjulegasta, enda voru hjón-
in einkar saimhent í öllu, og satm-
talka um allt, er varðaði heill og
heiður heimilisins.“
Nú á tíimom getum við naum-
ast gert okfcar í hugarlund, hví-
llíkt feikna átak það var að koma
því í veirk, sem að fraiman er
talið; hvíHlkri elju, áræði og
bjartsýni þau Gilnahjón hafa
verið búin.
Úr þessum jarðvegi var Mark-
ús Jónsson sprottinn, enda voru
sterkustu þættimir í fari hans
mjög fast mótaðir: sparsemi,
natni og ástundun í starfi, en þó
síglatt viðmót og bjartsýni. Hann
fylgdist mjög vel með gangi
mála og hafði ákveðmar skoðan-
ir á málefnium líðandi stundar.
Vinfastur var hann og hjálpsaim-
ur þekn, er honum kynntust.
Eklki er tilganigur þessara lína
að refcja æviferil Markúsar. Hitt
er mér rneira í mun að þakka
honum fyrir meira en hálfrar
aMar miáin kynni. Það er svo
margs að minmasit, að miér verður
orða vant.
Ég hygg, að öllum þeim
mörgu, er kynntust Markúsi í
starfi og támstundum, verði mér
samimála um það, að græslkulaus
glaðværð hams og samvizkusemi
í öllum störfum var frábær. Þair
var á ferðinni enigin tilbúin
sýndarmennska, heldur rótgróin
arfleifð úr föðurgarði, eins og
áður var að vikið.
Hin síðari ár kenndi Markús
þess meins, sem dró hantn til
dauða að morgni hvítasunnuda'gs.
í þeirri raun kom fram sá styrk-
ur í skaphöfn hans, sem kom
miörgum á óvart. Sjálfum var
honum áreiðanlega ljósf, að
(hverju fór, en gleði sinni og sál-
arró hélt hann svo fulflkomlega,
a@ vinir hans og venzlafólk
greindu ekki neinn imiun þar á.
Er við hjónin kvöddum hann á
Landspítalanum þremur dögum
fyrir amdlát hans, var hann hress
og glaður. Hann vissi, að við
voruim á leið austur að Giljum,
og bað dkfkur að akila kveðjum
til vina sinna þar og sveitarinmar
kæru.
Það er mjög bjart yfir sam-
verustundum okkar Markúsar
ölluim, en efciki sízt síðustu árin.
Hainn átti þess kost, er hann
seldi Giljumar, að halda í sinni
eigu ismábletti, er hann hafði til
ráðstöfumar. Með aðstoð bræðír-
anna Markúsar og Hjörleifs auðm,-
aðist okkur hjónum að koma upp
kofa á þessum bletti. Mér er
ekki grunlaust uim, að Marflcús
hafi með þessu fundizt sem
tengsl siín við Giljur, moldima,
grasið og sveitina, væru óslitin.
Þar var hams sterkasta rót.
Þaðan dró líf hans þann safa, er
nægði til afð 'haflda horuum síunig-
uim til seinasta dags. Við munum
aldrei gleyma björtu vorkvöld-
unum né sumarlöngum dögum í
önn eða gleði.
Ávallt var Markús hrófcur
fagnaðarinis í litla sumarbústaðn-
um, þótt elztur væri að árum og
vanheill, einfcum hin sáðari ár.
Við eiguim hvorki eftir að bjástra
oftar saman í hvamminum skjól-
sæla við Deildará né heldur
dorga á Heiðarvatni.
Nú hefur þú, kæri vinur, lagt
á hafið mikla, ótrauður og glað-
ur á guðs þins fund. Hafðu þökk
fyrir allt.
J. P.
*
Oeining’ innan EBE
í fiskveiðimálum
Briissel, 20. maí — NTB
AÐ öllum líkindum mun ekki
nást samkomulag innan ráðherra
nefndar Efnahagsbandalagsins
um sameiginlega stefnu í fisk-
veiðimálum í ár. Var þessi frétt
höfð eftir áreiðanlegum heim-
ildum í Briissei í dag og byggð
á þeim árangurslau.su viðræðum,
sem þar hafa átt isér stað um
þetta efni að undanfömu.
Efcfci hefur tefcizt að sam-
ræima að nedinu miarki hin ólíku
sjó(niarm,ið og endia þótt þetta
mál verðá tekið til uimiræðana á
ráðherrafundinum í Luxembourg
á miámudiaig ug þriðjudag, virð-
aist lítoumar á áraingri enigar.
Ein af áistæðiuinium fyrir þessu er
talim vera sú. að sium af löndium
Efnalhaigsbaindala'gsiinis vilji bfða
rnieð að gamga frá samnimgtuirn
um fisfcveáðámálin, unz lömid airas
og Danimörk; og Noragtur hafa
giengið i Ef-naibagisibaindalagið, ef
úr slíltou verður.
— Varnir gegn
Framhald af bls. 5
úr garði, en reyndim var í eldri hverf-
umum. Stefna verður að þvi, að fram-
kvæmdir fari fram jafnbliða uppbygg-
ingu og fólksflutningum. Nú eru uppi
allt önnur viðhorf en fyrir 10 til 15 ár-
um, þegar megin verkefnið var að út-
rýma heilsuspillandi húsnæði.
Þessi breyting hlýtur að gefa ofcfcur
tækifæri til þess að verja fjármagni
ofckar til annarra hluta, sem af efna-
legum ástæðum hafa orðið að sitja á
hakamuim til þessa.
Við verðum að huga betur að mennt-
un; gera skólana færari um að veita
bömum okkar þá beztu menmtum og
uppeldi, sem völ er á. Við verðumn að
huga að fegrun borgarlandsins. Við
verðuim að kornia við vörnum gegn fé-
lagslegum vandamálum, serni ævimlega
koma upp í fjölmenni; ýmis konax
spillingu í mannlífinu, afbrotum,
drykkjuskap og eiturlyfjaneyzlu. Við
verðum að viðhalda hinum óspilltu
náttúrugæðiuim, sem við ráðum yfir, em
aðrar þjóðir hafa tapað. Við höfuim enm
tært drykkjarvatn og ómen'gað and-
rúmsloft; þetta verðum við að varð-
veita.
— Þú minntist á mengunarvandann.
— Augljóst er, að nú þegar verður að
koma í veg fyrir stórhættulega þróun
í þessum efnum. Framkvæma þarf ítar-
lega ranmisókn á mengunarhættunni við
Reykjavík og til allra hugsanlegra var-
úðarráðstafana þarf að grípa. Gildi
þeirra verður ekki metið til fjár. Við
vitum af örlögum iðnaðarþjóðanna í
þesisum efnuim; við höfuim enn tæki-
færi til að koma í veg fyrir slika vá
hér.
Hims vegar verðum við að nýta orku
landsins til frekari iðnaðarstarfsemi, í
þeim tilgangi að styrkja efnahagslífið.
En við verðum að veira á verði gegn
óæskileguim fylgifisikuim slíkrar upp-
byggingar. Þar verður að koma til náin
samvinma við nágranna sveitarfélögin.
— Þú talar þarna um samstarf.
— Okkar ráðstafamir yrðu haldlitlar
ef gramnarmir griprn ekki til sömu ráða.
Auk þess verður að efla þetta sairn-
starf sveitarfélaga á höfuðborgarsvæð-
inu á mörgum öðrum sviðum. Kanna
verður, hvort ástæða sé til að koma
sanmgönguim milli þessara svæða í nú-
tímalegra horf. Nágramnar ökíkar, marg-
ir hverjir, eru ekki um of hrifmir af
flugvallargerð á Álftanesi. Vinma verð-
ur að því að marka ákveðna stefnu í
flugvallanmáluim, svo unnt sé að haga
öðrum framkvæmdum í saimræmi við
það. íbúar á höfuðborgarsvæðinu verða
hiklaust að huga strax að því, hvemig
þeir ætla að tryggja sér góðar samgöng-
ur í lofti við aðra staði inmamlamds og
erlendis.
— Hvað hefur þú að segja um félags-
lega aðstoð við ungt fóik?
— Á ákveðnu aldurstímabili er ógern-
ingur að binda eða hefta umigt fólk, það
fer sánu fram. Þá geraist oft á tíðum at-
burðir, sem óæskilegir teljast. Ef spyrma
á við fæti, verðum við að vekja áhuga
unga fólksims fyrr. Æskulýðsráð verð-
ur að taka unglingana fyrr inn í sína
starfsemi. Þannig má beina hugðarefn-
um þeirra inm á þær brautir, er þeir
helzt kjósa. Með þessu má veita þeim
vegamiesti, sem kannski reynist afdrifa-
ríkt meðal, þegar þeir kornast á óróa-
aldurinm.
— Hvað um hugsjónir unga manns-
ins, Markús?
— Hugsjómir unga mannsins eru í
sjálfu sér engu merkilegri en vonir og
fraimtiðardraiumar þeirra, sem nú eru á
gaimals afldri og reistu þessa fallegiu
borg, sem ókkur þykir vænt um.
Anmars er ég almemnt á móti því, að
fraimtakssemin sé látin fuðra upp á
hugsj ónabálinu.