Morgunblaðið - 23.05.1970, Page 23

MORGUNBLAÐŒÐ, LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1070
23 I
Þorbjörn Björnsson
Geitaskarði
F. 12. jan 1886.
D. 14. maí 1970.
í bemsku minni á Möðruvöll-
um í Hörgárdal heyrði ég nær
daglega getið hjónanna á Veðra
móti í Gönguskörðum, Björns
hreppsstjóra Jónssonar og Þor-
bjargar Stefánsdóttur föðursyst
ur minnar. Og ég varð þess vör
að afi minntist í bænum sínum
kvölds og morgna bamanna
þeirra 10, sem ólust um þessar
mundir upp heima í föðurgarði.
Það var tilhlökkunarefni á
vorin, þegar afi kom úr árlegri
heimsókn að vestan og flutti
ömmu fréttir af frændliðinu í
Skörðunum. Það var ekki ónýtt
að fá að sitja hjá og hlusta. Frá
ýmsu var að segja, barnahópur-
inn óx og dafnaði vel í skjóli
góðra foreldra og fagurrar
fjallabyggðar. Mér fannst ég
vera ákaflega rík að eiga svona
margt frændfólk heima í æsku-
byggð föður míns. —
Þorbjörn var fimmti sonur
þeirra Veðramótshjóna fæddur
12. jan. 1886 að Heiði í Göngu-
skörðum. Þau hjón bjuggu fjög-
ur ár á Heiði, en fluttu svo að
Veðramóti í sömu sveit og
bjuggu þar allan sinn búskap.
Oft óskaði ég þess á bernsku-
árunum, að ég fengi að heim-
sækja frændfólkið á Veðramóti
og kynnast því. Nokkur eldri
systkinin höfðu komið í heimsókn
norður, en mörg hafði ég aldrei
séð. Þá var það eitt vor, að ég
hitti á óskastundina. Faðir minn
fór á Ræktunarfélagsfund til
Sauðárkróks, og ég fékk að fara
með honum og vera á Veðramóti
á meðan fundurinn stóð yfir.
Ýmis fleiri erindi átti pabbi í
Skagafirði, svo það teygðist
blessunarlega úr tímanum.' Þess-
ir vordagar í Skörðum eru mér
ógleymanlagir.
Systkinin voru öll heima nema
Stefán, sem þá bjó á Sjávarborg
og Heiðbjört, er var ráðskona
hjá honum. Það var oft glatt á
hjalla í baðstofunni á Veðramóti
þessa daga, þar var saman kom-
ið margt upprennandi æskufólks
fullt af lífsþrótti og fögrum von
um.
Orð fór af því að „Ræktun-
arfélagsfundirnir“ væru eins
konar vakningasamkomur í
byggðum Norðurlands,. en fundir
þessir voru haldnir til skiptis í
héruðunum ár hvert. Fólk fjöl-
mennti til þessara funda, þar
báru á góma ýmis nýmæli, er
miðuðu að bættum hag fólksins
í landinu.
Bjöm hreppsstjóri sat fund-
inn, en eftir langan vinnudag
brugðu þau Veðramótssystkini
sér niður á Krók til að hlusta á
umræður um landsins gagn og
nauðsynjar, sem oftast fóru fram
á kvöldin að afloknum fundi.
Var þá víða komið við, nýjar
vonir kviknuðu í brjóstum
ungra manna og menn sáu í
anda fagra drauma rætast. Það
var gustur á þeim systkinum,
þegar að þau risu árla úr
rekkju að morgni og sögðu þeim
er heima sátu minniisverð tíð-
indi af kvöldfundunum, þar var
Þorbjörn en.ginn eftirbátur.
Að sögn var hann snemma
mjög bráðgjör, skapheitur og
kappsamur, en þó viðkvæmur
og hlýr í lund, héldust þau ein-
kenni hams tiil hinztu stundar
Barngóður var hann með af-
brigðum og mátti ekkert aumt
sjá, varð ég þess brátt vör er ég
kynntist honum, sem barn heima
á Veðramóti. — Lét hann sér
þá mjög annt um okkur Laugu
yngstu systur sína, en við vor-
um á svipuðu reki og yngstar á
bænum. Var hann sífellt á verði
að við yrðum í engu afskiptar,
en fengjum að taka þátt í gleði
og leikjum eldri systkinanna.
Síðan höfum við Þorbjörn ver-
ið miklir vinir.
Snemma bar á sönghneigð Þor-
bjarnar, hann hafði undurfagra
söngrödd, strax sem barn. Sagt
var að hann sækti hana til móð-
ur sinnar, sem var ákaflega söng
elsk, og hafði skæra og hljóm-
mikla rödd, spilaði hún á lang-
spil og harmóníku, um önnur
hljóðfæri var þá ekki að ræða.
Vandist Þorbjöm á að syngja
með henni við húslestrana, og í
rökkrinu á kvöldin greip hún
langspilið og þau sungu saman,
voru það honum yndisstundir.
Hann missti móður sína 17 ára
garnall, varð sönigurinn honum
þá að liði eftir því sem hann
sjálfur segir frá, söng úti oginni,
söng frá sér gremju, áhyggjur
og kvíða, _sem ásóttu hann um
þessar mund'ir, því hann tregaði
ákaft móður sína. Löngunin til
að láera að syngja óx með ár-
unum.
Nítján ára veiktist Þorbjörn
af slæmri brjósthimnubólgu og
lá veikur í heilt sumar. Hann
var lengi að ná sér eftir veik-
indin, en með dugnaði og vilja-
styrk náði hann aftur heilsu.
Um tíma óttaðist hann að hann
yrði aldrei framar til átaka og
þá vaknaði söngþráin á ný.
Leiðin lá þá til Reykjavíkur þar
sem hann var við söngnám í
einn vetur, og annan vetur var
hann á Akureyri sömu erinda.
Á báðum stöðum ar hann hvatt
ur til framhaldsnáms, en efni
skorti til að taka þá stefnu.
Sneri hann sér þá að búskapn-
um eins og forfeður hans höfðu
gert mann fram af manni. —
Hann settist í Hólaskóla haust-
ið 1906 og var þar í tvo vetur.
Sótti námið af dugnaði og þótti
hamhleypa til allra verka.
Vinnugleðin var honum í blóð
borin. f endurminningum sínum
lætur Þorbjörn þess getið að
þeir bræður (þar átti hann við
Sigurð) gengu aldrei niður-
dregnir og' slæpulegir til verks,
né gapandi og málvana er til
mannafunda var sótt“ — voru
það orð að sönnu.
Þorbjörrí vann hjá föður sín-
um hekna á Veðramóti fram yf-
ir tvítugt, 27 ára fór hann í
Brynjólfs Bjarnasonar sýslu-
manns Einarssonar. Var Brynj-
ólfur mikill gleði- og söngmað-
ur ólíkur flestum dalabændum,
féll vel á með þeim Þorbirni og
var þá mikið sungið í Þverár-
dal. Oft var hann beðinn að
syngja á samkomum í sveitunum
og á Blönduósi, kynntist hann
þá mörgum Húnvetningum.
^ Vorið 1914 giftist hann Sigríði
Árnadóttur frá Geitaskarði,
glæsilegri og góðri konu,
bjuggu þau fyrst í Þverárdal en
fluttu að Heiði í Gönguskörðum
vorið eftir. Þá var hart í ári, ís
fyrir öllu Norðurlandi langt
fram á sumar. Ég kom þá að
Heiði, með Guðrúnu frænku
minni, systur Þorbjamar, rétt
fyrir sláttinn. Var þá kulda-
legt í Heiðardal, jörð alhvít þó
autt væri á láglendi. — En Þor
björn kiknaði ekki í glímunni
við náttúruöflin, það var engu
líkara en að hann fyndi nautn
í því að glíma við erfiðleikana.
Þegar Þorbjörn bjó á Heiði var
Bændakór Skagfirðinga stofnað
ur, naut hann sín þar vel með
fagra rödd sína.
í harðbýlli fjallasveit bjuggu
þau hjón í 11 ár, fór orð af
dugnaði þeirra og myndarskap.
Þá fluttu þau aftur vestur fyr-
ir fjöllin og hófu búskap að
Geitaskarði í Laugadal, föður-
leifð Sigríðar. Þeim hjónum
hafði búnast vel á Heiði, en mik
il voru viðbrigðin að koma í
skjólsælan Laugadal. Fimm fal-
leg börn fluttust með foreldr-
um sínum að Geitaskarði og ein
dóttir bættist svo síðar í hóp-
inn. Öll börnin lifa nú föður
sinn nema yngsti bróðirinn
Stefán Heiðar. Hann dó 16 ára
gamall á Geitaskarði 2. des.
1936. Var hann augasteinn föður
síns var harmur foreldranna
sár, að missa þennan elskulega
dreng. Telur Þorbjörn það
þyngsta áfall lífs síns.
Bömin sem lifa eru Árni lög-
fræðingur og kesnnari á Sauðár-
króki, kona hans er Sigrún Pét-
ursdóttir Hannessonar f. póst-
meistara á Sauðárkróki. Sigurð-
ur bóndi á Geitaskarði kvænt-
ur Valgerði Ágústsdóttur frá
Hofi í Vatnsdal. Brynjólfur
verkstjóri og bæjarfulltrúi í
Hafnarfirði, kona hans er Sig-
ríður Sigurðardóttir kaupm. í.
Rvík. Hildur Solveig gift Ragn-
ari Tryggvasyni Þórhallssonar
forstjóra hjá S.Í.S.
Þorbjörg hiúisfreyja í Stóru-
Gröf í Skagafirði. Hennar mað-
ur er Sigurður Snorrason, mál-
ari og bóndi í Stóru-Gröf.
Eftir að Þorbjörn kom að
Geitaskarði lá hann ekki á liði
sínu, frekar en fyrri daginn,
lagði oft nótt við dag, ef því var
að skipta. Hann vildi ekki verða
eftirbátur tengdaföður síns, sem
var merkur búhöldur og hafði
um mörg ár haldið reisn hins
gamla höfuðbóls og bar hann hag
bænda mjög fyrir brjósti og var
ávallt sómi sinnar stéttar. Hann
sóttist aldrei eftir opinberum
störfum, heimilið var hans heim-
ur. Hann var vakinn og sofinn
í umhyggju fyrir uppeldi barna
sinna og afkomu heimilisins.
Hann kunni betur við að fylgj-
ast vel með öllu er gerðist inn-
an garðs en leit þá hornauga er
aldrei tolldu heima, og sinntu
lítt búi sínu. Slíkt kunni ekki
góðri lukku að stýra. Naumast
fór nokkur svo um veginn eftir
Laugadal, að ekki væri veitt at-
hygli, hve fallegt var að líta
heim að Geitaskarði þar bar allt
vott um frábæran snyrtibrag. Og
þegar heim kom sást að hver
hlutur var á sínum stað, bæði úti
og inni, þar er engu breytt þótt
ný kynslóð hafi tekið við. Bú-
endum á Geitaskarði hefur jafn-
an þótt tíminn of dýrmætur til
að sóa honum í óþarfa leit.
Oft var mannmargt á Geita-
skarði, fólk sótti efti-r að koma
börnum og unglingum til þeirra
Geitaskarðshj óna.
Á langri ævi sá Þorbjörn
marga drauma rætast um batn-
andi hag og bætta aðstöðu
bænda. Þó þótti honum ýmislegt
á skorta er stæði fyrir þrifum og
öryggi bóndans. í fyrsta lagi var
það snyrti og hirðumennskan,
sem honum þótti víða ábóta-
vant. Svo var það samtakavilj-
inn, sem hann taldi nauðsynleg-
an einkum meðal dreifbýlis-
manna, og í þriðja lagi tómlæti
og öryggisleysi í fóðurbirgða- og
ásetningamálum. Sjálfsagt geta
a'Mir heilskyggnir menn verið
Þorbirni sammála um, að verði
fyllilega bætt úr þessum ágöll-
um, þá geti bændur horft bjart-
ari augum fram á veginn.
Þá má geta þess að Þorbjörn
var mjög ritfær, hefur hann
skrifað margar greinar um
áhugamál sín og það sem fyrir
augun hefur borið á langri leið.
Síðasta bók hans, Að kvöldi, kom
út í Rvik. 1962. Var Þorbimi
létt um að skrifa, og hafði hann
sérstakan stíl.
Eftir að Þorbjörn hætti bú-
skap á Geitaskarði 1946 og syn-
ir hans tóku við jörðinni hefur
hann dvalið hjá börnum sínum,
þó mest heima á Skarði.
Síðustu árin hefur Þorbjörn
verið með annan fótinn á elli-
deildinni eða sjúkrahúsinu á
Sauðárkróki og þar lézt Sigríð-
ur kona- hans fyrir tæpum þrem-
ur árum.
Snietmlmta á igófutntnli fðklk ég briéf
frá Þorbirni frænda, þá virtist
hann hress í anda. Nokkrum dög-
um síðar frétti ég að hann hefði
fengið lungnabólgu, en honum
batnaði svo, að hann var vel mál-
hress þegar dóttir mín leit inn
til hans fyrir skömmu. Hann var
samur við sig. Þá hafði hann
áhyggjur af öskufallinu, hrædd
ist afleiðingar þess fyrir ísl.
bændur. En hann lét þess einn-
ig gejið, að hann hlakkaði til
vorsins, hlakkaði til að koma út
í vorgoluna, finna andblæ vors-
ins leika um vanga og heyra ló-
una syngja. En svo kom kallið,
sem aillir v.erða að Mýða. Síðasti
Veðramótabróðirinn hefur nú
kvatt, allir voru þeir bræðurvel
I gefnir og svipmiklir menn, sem
urðu minnisstæðir samferðafólk
inu, þó hver með sinu móti.
Það væri synd að segja, að
Þoirlbjiörin hiafli verilð kynrseltiu-
maður. Hugur . hans var sívak-
andi, óróleiki og áhyggjur steðj-
uðu að hvaðanæva, spurull og
óþreyjufullur hugur fylgdi
honum alla ævi.
Meðan móðir hans lifði veitti
hún honum greið svör við spurn
ingum barnsins og unglingsins.
Eftir að hún hvarf honum kall-
aði hann enn til móður sinnar
og fannst hann skynja svör
hennar sem voru á þessa leið:
Þú kemur bráðum drengur minn
og þá færðu svör við spurning-
unni þinni.
Og nú.mun hann kominn þang
að sem öllum spurningum er
svarað. Vorið hefur tekið hann í
fang sér og hann heyrir lóurn-
ar syngja er hann heilsar frænd
um og vinum fyrir handan.
í Guðs friði kæri frændi
minn, þakka þér vingttu og
tryggð.
H. Á. S.
Kveðja frá systur.
ÞAR seim aðsltesðiuir ieyfla elkki
ialð ég gati fylgt miírauim elslku-
lega bróiður siíðasltia spölinm, iamig-
air miig í þess Btialð að senda hon-
'Uim, elkki mieíiinB konair letftiirimælú,
né uipptalninigu allira hains 'ait-
faalflnia, faeldiuir aiðeins niokkuir fá-
tækieg orð, mieð fajiairtiainis þölkk
fyiráir saimifylgd otokair og siaim-
dkipti, flrá vöggu itlil graifair.
Þoihbjöirin B'jönnlssiotn var fædd-
uir 12. jianiúiair 1886, d. 14. miaí
1970, því réittria 84 ára gaaniall.
Er faanln sá isíðaislti fainna sj-ö
Velðlramóts(bræðíras er fanlígutr í
vaiinn. Varður faainin í daig laigð-
uir tiil (hiinzitu favíldar, iað eigiin
óBk í kirkjiuigarði Sauiðárkróiks-
klirífcjiu, 'ar lilgguir á sléttiuim gruind
■uim oflan Sauðárkróks, vilð hlið
óigiinfconiu sinniair, Sigríðair Ánma-
dðttuir flná Geitaskaríði, og ianin-
iartra flrænida og vinia. Má sagjia,
a(ð flríá Nöflnuinum séð, ®n svo
aru niefndar breíkkunniair -oflanrveirtt
við kaupataðLnin, sé hátit flil lofts
og Vítt til vaggjia. Eir flagurt og
víðsýni mikið að líta þaðan yflir
okkar ynidislega Skagafljarðair-
hénað, yflir láglendið allt flraim til
fj'alla og dala og út til hiafs og
eyj'a. Aulk þesg er þaðain 'góð
yfiirsýn ifil æstaufaieimilis oktaair
að Vaðriaimóitii og umfaveirfi þess
blasliir vilð 'aiuiguim.
Er ég nú lít ýfltr flairinin vag,
alla leiið til uippvaxbair okkair í
florieldirahúsutm, er miatngs að .minm
■ast, glaðvær faópucr tíu siystkima
og uimflanigsmikið faeimiilislif á
gamlla ísleinzka víau, Þorlbjörin
man ég aem hímn uiniga, glæsi-
lega miainin, fullain iatf líflsgleði og
flraimtíðarvonum. Hin uraaðs-
flagra tenóirsonigrödd faainis faelill-
aði miig og miuin faanin án efla
átlt marigar óríkir og vonliir 'í -sam-
bandi víð þá listigáflu síma, og
fauiguir faanis Stiaðið til áframfaald-
anidi sönignáms og eiinlhveinrar
flullikcnminunair á þeiim vettivantgli.
En miargt fler öðnuivísii en ætlað
er, og uirtgmeininii þeitrira tímia
uirðu sainimarlega að bjiairigasit^ á
eigin spýtur, enigiir styirkir, látn,
mé öranur fyri'rgreiðsla vair 'fyirdir
faendi. Ósjialdain uiríðu því félfiitiir
hæfiieiikaimenin aið gnafa sinia
æríkudmauma og flríaimavonlir oig
takaslt á viíð örunuir óákyld verfk-
efinii. Tókgt faverjiuim og eimuim
til ulm það, ©r þdir voru mienm
til. Má vena, iað siuimia þæittli í
dkapgarð Þorbjiairin/air mættli mékj'a
til þessia skipbriats. örl-öig koma
oflan að, og æði oflt flininst mianlnii,
að faarkalaga sé igripið 4 taiurn,
og falutsfciptiið og lífsveiguiriinin
ligga í -aðra átt en ætlað var og
vanlilr Stóðu til. Er það bæði
'göimul saga og ný.
Svo sam itítt eæ uim fjölskyld-
ur og systkimaihápa, sfhæimli og
simæmi, fyigir það æsfcu- og full-
oríðinisámuim, og faópurinm sundr-
iast, og liggja leiðilr sitt á favaíð.
Bn þótt slíkt yrðli Mka falutskipti
okkar Veðnaimótssiystikiinia, faélzt
æ siðain 'hilð flramúriskarianidii góða
samlband okkar í milli, er rifcj-
ainldi faiafði variið á æsfcuheimáli
oktoar. Við Þarbjörm vomuim þó
elktoi ialvag iskilin að Skiptum, því
miöriguim áruim síðar átitli éig isuim-
lairdvöl á faeimlili þeirira fajómia iað
Geitalsfcarðii'. Hafði ég þá uim
inöktouinra ára bil faaflt búsetiu í
eriendrii stóiríborig, en féll fljót-
lega iinn. í 'alla sveiiitaimennislkiu,
svo sem upplaig miitit 3tóð til.
Galf ég gætuir a® búsfcaparlaigi
Þoríbjiannair, og flaninat þá sltnax
þeiss Virði, að því væri gaiuimlur
g'efinln, Áirvefcnli faanis, flrábær
dugur, ragliuiseimi og aniyrtli-
mianmiska við alit það er -að bú-
Skapnuim lauit, valkti eftiiintéklt
miínla, svo mér er enin í fersfau
miinnli. Frábær uimfayggj'a fbains
fyrir faelimiili og búsitoflni, mieð-
'hönidluin og hiirðimig allria búvéia
og laniniarna 'aimlboiða var meiiríi em
venjiulegt miátti' teljiaist. Á Geiitia-
skarðd brást aldrei túinisipnetta og
þar iBkorti aldrei faey m\é fyrninjg-
ar, faveriniig sem árfarði 'aniniars
var. Skilningur hiarnis á því, þnátít
fyrir álkaflann allam, iað bústioflni
faainis og féniaðiuir -aliuir væri anin-
eð og meiira en panliingavon, kom
æitiíð 'glöggleiga í ljós. Hainin var
þess ávalit minlniulgur, hvílílkiir
bjiargvættir, tiryggir viniiir og
föriunlaultrair Skepnuirniar faafla ver-
ið okfauir geigniuim aldinniar aliair,
og sýndist faomuim, iað þess æittu
þær iað njóiba, en ekki gjaldia.
Frá þessum tímia miinlnliislt ég
ýmiiisieigs laininiars, svo sem þeikir-
iair imnálegu ástúðar og niæirgætni,
-er faaimn sýmdli börnuim símuim
unguim. Um SigriðE: miágkonu
mínia er þaið -að segjia, að faún
vair favens mannis fauigljúifli, sem
til faeniniar þekkti, sökuim siminia
góðiu hæifileáfaa, miildá og góð-
ginnli. Var eimlægt flrá fyrstiu
geiríð mjög kært mieð ofakuir.
Frá mímum ajómairlhóli séð var
Þorlbjönn Bjönnisision enlginm
hversdiagsleiguir mieðaimiaðuir, þótht
'ekki atæði hiann oft í svilðsljó'S-
linu. Um bækur bainls tvæir og
fleiri riltismíðar mlá lenlgi deila,
isvo isam um anmiað sfairlifað orð.
En þær eru sem sikorniar út úr
daglagu lífi og huigaríheiiimi þesis
mianins, er stóð föstuim fóibum á
ísienztori jöríð og áttli aniga óslk
faiailtairá en velfariniað íslenztorar
bændastéttar, firarmfainir og menm
ilnlgu. Em múniniast skal þess, að
meninálng og miaininiúð eru þaer
hliðstæður, er ekíki verða 'að-
Skildar. Manlniiimg án mianiniúðar
er eiinskiis virðá, eiins líka mianin-
úð án memnáinigar fær ekki Stiað-
izt. Slík voru viðhorf failnts aldinia
bónida frá Geátaskarðii, og mæltitu
sem fleStir íslenZkir bændur
vería þeiirria miininiugir.
Að lotoum vil ég svo flytja Þar-
báirnli iininilegair þákkir og kveðj-
ur ofckar eflbirlifandi systra hainis
og biðj'Um við honuim firiðar og
Gulðs bleisisiuiniar.
Sigurlaug Björnsdóttir.
Ekið á kyrr-
stæða bifreið
f FYRRADAG var ekið á kyrr-
stæða rauða Moskwitch-bifreið,
R 6326, þar sem hún stóð á
stæði sunn.an við Hótel Skjald-
breið á tímabilinu frá kl. 13 til
19. Dældað var hægra fram-
bretti og framhurð. Áreksturs-
valdurinn og sjónarvottar eru
vinsamlegasrt beðnir um að hafa
samband við rannsóknarlögregl
una.