Morgunblaðið - 28.05.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. MAÍ 1970
17
— Samtal við Bjarna
Benediktsson
I- ran.hald af bls. 1
okkar náð til fleiri einistakra sér
hagsmunahópa og margbreyttari
tegunda kreddutrúarfólks en ella.
En þá eru það sérhagsmunirnir
og kreddiurnar, sem eru látin
ráða, en ekki heildarhagsmunir.
Því að hver er það, sem í al-
vöru trúir því, að Reykjavík
mundi vegna betur undir stjórn
fimm fullkomlega sundurleitra
flokka en eins samhents meiri-
hluta? Jafnvel Framsóknarmenn,
sem tala um ágæti sundrungar-
innnar fyrir Reykjavík, segja, að
hún hafi bitnað iiilia á Sauðár-
króki og telja sig vera að berj-
ast fyrir algjörum meirihluta í
Keflavík, væn.tanlega ekki Kefl-
víkingum til óþurftar, eins og
ætla mætti af málflutningi Tím-
ans gagnvart Reykvíkingum.
Og varðandi það, að Sjálfstæð-
ismenn hafi farið svo lengi með
völd hér, að hollt sé að skipta
um, þá verður að spyrja: Af
hverju fylgja Framsóknarmenn
ekki þessari kenningu, þar sem
þeir einir hafa öll ráð, eins og í
S’ÍS? í Reykjavík er þó miunur-
inn sá, að hér hafa allir kjósend-
ur jafnan atkvæðisrétt, en í SÍS
er völdum Framsóknar haldið
við með flóknum kosningaregl-
um, sem gera lítið úr atkvæðis-
rétti fjölda félagsmanna. En
hvað sem því líður, þá mundu
Framsóknarmenn fyrir löngu
vera búnir að afsala sér yfirráð-
inu í SÍS, ef þeir vildu láta sömu
sjónarmið ráða þar og gagnvart
Reykjavík, þ.e.a.s. að enginn megi
fara lengur með völd en í 50 ár.
Því fer raunar fjarri, að herför
Framsóknar gegn Reykjavík nú
sé fyrsta tilraunin til að ná völd
um í höfuðborginni, án þess að
kjósendur geri sér grein fyrir,
hvað á ferðum sé. Framsóknar-
menn fengu því t.d. áorkað fyrir
40 árum, að rétturinn til að kjósa
borgarstjórann í Reykjavík beint
var tekinn af Reykvíkingum og
fenig.inn- bæjarstjórn. Vitan.lega í
trausti þess, að auðveldara væri
að koma við hrossakaupum inn-
an bæj arstj órnar en gagnvart
kjósendum í beinum kosningum,
enda mundi t.d. enginn efast um
úrslit slíkra kosninga að þessu
sinni. Hitt er svo annað mál, að
reykvískir kjósendur hafa hing-
að til séð við þessu herbragði
með því að tryggja samhentan
meirihluta og þar með þann
borgarstjóra, sem þeir vildu.
— En hvað vildir þú segja
um verkföllin, sem nú hefur ver-1
ið skellt á?
— Um það er ekki deilt nú, að
launþegar eigi réttmætar kröfur
til verulegra kjarabóta. Af gefnu
tilefni er rétt að taka ba' í'-'V-
fram, að ríkisstjórnin hefur ekki
tekið neina afstöðu til þess
hversu þær bætur ættu
að vera miktar. Þvert á
móti sagði ég berum orð-
um í viðtolum mínum við
forystumenn verkalýðs og at-
vinnurekenda, hvora í sínu lagi,
fyrir hvítasunnuna, að kjarabæt
urnar yrðu að ákveðast í frjáls-
um samningum aðila. Hvorugur
aðili gerði neina athugasemd við
það, enda hafa verkalýðsfélögin
hingað til litið á það sem eina
mikilvægustu mannréttindakröfu,
að kaupgjald væri ákveðið með
slíkum hætti.
Aðalvandinn nú, eins og raun-
ar ætíð áður, er að semja þannig,
að vaxandi dýrtíð eða verðbólgu
þróun hljóti ekki óhjákvæmilega
að gera kjarabæturnar miklu
minna virði en í fljótu bragði
mætti virðast og stofn,a tii marg
háttaðra vandræða, þar á meðal
hættu á atvinnuleysi, sem menn
nú hafa orðið að horfast í augu
við og ættu þess vegna að gæta
sín enn betur gegn en áður.
Einmitt af þeim sökum hreyfð
um við hugmyndinni um gengis-
hækkun, en hún fékk því miður
ekki þá efnisathugun hjá aðilum,
sem atvik stóðu til. Við því er
ekkert að segja, ef þeir gætu
bent á önnur úrræði til að
tryggja kaupmáttinn. En því mið
ur hafa þau úrræði ekki enn
heyrzt nefnd, þrátt fyrir það að
fyrr og síðar hefur verið fjöl-
yrt um nauðsyn þess að finna
slík ráð. Hin hagstæða þróun,
sem hófst með efnahagsráðstöfun
unum haustið 1968 hefur nú lagt
slík úrræði upp í hendur okkar.
En úr því að ég lít þannig á, er
eðlilegt að spurt sé, hvers vegna
ríkisstjórnin hafi ekki beitt sér
fyrir gengishækkun eða sam-
þykkt hana. Því er til að svara,
að aðilar vinnumarkaðarins geta
með frjálsu samkomulagi gert
áhrif gengishækkunar að engu,
og neytt stjórnarvöld til gengis-
lækkana á ný þegar í stað eða
svo til. Þess vegna var það til-
gangslaust að ákveða gengis-
hækkun nema með nokkrum
skilningi og ve'lvilja þessiara að-
ila.
— Því er haldið fram að gengis
lækkanirnar hafi verið gerðar án
samráðs við aðila vinnumarkað-
arins.
— Sumir segja að svo hafi
verið, en þetta er algjörlega rangt.
Þessi mál voru ítarlega rædd
við stjórnendur ASÍ, bæði 1967
og 1968. Viðræður um þau stóðu
margar vikur haustið 1968 á milli
stjórnmálaflokka og bæði fyrir
þeirra milligöngu og beint var
rætt við fulltrúa verkalýðs og
vinnuveitenda. Það er rétt, að
fulltrúar verkalýðsins vildu þá
ekki berum orðum veita atbeina
sinn til gengislækkunar, og má
þó vel minnast þess, að Hannibal
Val'dimarsson, foriseti ASÍ, sagði
í alþjóðaráheyrn, að sér fyndist
eins og komið væri, gengislækk-
un vera drengilegasta úrræðið.
Meginþorrri atvinnurekenda var
hins vegar beinlínis samþykkur
þessum ráðstöfunum og hvatti
eindregið til þeirra. Og verka-
lýðlsforystan lét sér, þegar á átti
að herða skiljast nauðsyn þess-
ara ráðstafana, eins og reynslan
nógsamlega hefur sýnt. Þess
vegna var það einmitt í sam-
ræmi við það, sem áður hafði
verið gert, að nú var leitað sam-
ráðls við þessa aðila.
Ég harma það sem sagt, að
þeir skyldu e/kki taka hugmynd-
inni betur, en ef þeir Leiða saimn
inga til farsælia lýtota með öðr-
um hætti, er ekki um það að
fást. Ég hef hins vega.r ætíð ótt-
azt, að erfitt mundi að fá al-
varlegar, málefnal.egar umræð-
ur miUii aðila fyrrr en eftir sveit-
arstjórnarkosniinga'rnar 31. maí.
Þetta kemiuir þegar af þeirri
ástæðtu, að í forystu samninga-
nefnd'a verkalýðisiins eru nokkr-
ir þeirra, sem harðast deilia í
sveitarstjórnarkosningunum, og
eiga raunar sín.a pólitíslku fram-
tíð undir því, að þeir og þeirra
flokkar, eða flokksbrot, fái þar
sem mest fylgi. Það kemur ekki
af illvilja, helduir liggur í miann-
legu eðli, að þangað til kosn-
ingahríðinni slotar, þá hugsa
þessir menn mest um að kom-
ast heilskinn.aðiir út úr henni.
Hugur þeirra stendur naumast
til — og getur enn þá síður
einbeitzt að því — að leys.a vand
meðfarna og viðkvæma kjara-
deilu. f slíkum deilum þarf
mikla þolinmæðii og hugarró.
Við, sem höfum fylgzt með þess
uim málum nú í alLmörg ár, vit-
um, að jafnvel þó engin.n utan-
aðkomandi truflandi áhrif hafi
kornið til, þá hefur oft gengið
mjög erfiðlega að koma á þeim
trúnaðarviðræðum, sem eru al-
gjört skilyrði þess, að slíkir
samninga.r heppnist. Því að það
vita allir, að þar er það enginn
einn aðili, sem öllu fær ráðið
og segir hinum fyrir verkum,
heldur verða menn að sveigja
til hver fyrir öðrum, ef vand-
ræði eiga ekki af að hljótast.
Þess vegna hafðd ég í lengstu
lög vonað að ekki yrði látið
skeraist í oddia, t.d. með verk-
föllum fyrir en eftir sveitarstjórn
arkosningar. Enn innbyrðis tog-
streita og viðleitni til að skapa
sér sem sterkasta aðsitöðu í valda
ba'ráttunni hefur því miður leitt
til annars. Úr því sem kornið
er, verður að taka því, en reyna
að halda þannig á, að varanleg
vandræði skapist e'toki af og
miklu lengri vinnustöðvun en
orðið hefði, ef allt væri með
felMu.
— Hvaða áhrif telur þú að
vinnudeilurnar hafi á kosninga-
úrslitin?
— Um það skal ég ekki segja,
og enginn getur í raun og veru
gert sér grein fyrir því. Hitt
er ljóst, að það að láta sker-
ast í odda. svo nærri kosning-
um gerir vinnudeilurnar tor-
leysanle'gri en ella.
— En hvað um samninga bæj-
arstjórna:rinn.ar í Hafnarfirði og
víðar?
— Ég geri etoki ráð fyrir, að
þessi samningagerð hafi nein
áhrif á gang samni'nga hinna eig
inlegu aðila, né leiði til þess að
stytta verkfa.llið, Þarna er um
auðsýnilegan hrásikinnsleik að
ræða; í Hafnarfirði á milli
tveggj.a flokks'brota Alþýðu-
floktosins bæði innbyrðiis og í
kapphlaupi v.ið kommúnista og
Fra.msóknarmienn og annars stað
ar, þar sem svipað kemur til
greina, þeirra og annarra vinstri
flok'tosbrota. Þessir menn eru
ekki í Leit að lausn á máiefnum
launþega, heldur eru þeir að
reyna að krækja í atkvæðá í
skollaleik, sem væntanlega
blekkir þó engan.
— En svo að vikið sé út í
aðra sálima. Alþýðublaðið held-
ur áfram að flytja ósannindin
uim tryggingabæturnar.
— Augljóst er, að kappið hef-
ur borið dómgreind sumra fram
bjóðenda Alþýðuflototosins ofux-
liðá í þessu máli, svo að ekki sé
minnzt á hina furðulegu leigu-
töku aðstandenda eins frambjóð
andams á Mánudagsblaðinu. Ó-
hagganlegt er a.ð almannatrygg
ingarnar hafa aldrei verið aukn-
ar neitt í líkin.gu við það, sem
gert hefur verið frá því aðSjálf
stæðis'menn tóku við stjórnar-
forystunni 1959. Slíkt hefur auð-
vitað ektoi verið gert nema með
góðu saimþykki beggja stjórnar-
flokkanna. Víst er það, að fáir
munu nú halda því fram, að fyr-
irrennari minn, Ólafur Thors,
hafi átt önn.ur áhugamál meiri
en að bæta ha.g hinna verst settu
í þjóðféla.ginu. Og það var ein-
mitt þessi hugsjón hans, sem
öðru fremur laðaði mig til fyl'g-
is við Ólaf, og vonast ég tll, að
hvað sem um annað er, þá hafi
mér í því tekizt að fylgja han.s
fordæmi.
Það er algjör fjarstæða, hvað
sem Alþýðublaðið segir, að við
Sjálfstæð'ismenn höfum lagt til
að skerða ellilaun og lífeyri
gamla fóltosins. Það, sem ágrein-
ingur hefur hvað eftiir annað
komið upp um á milli Sjálfstæð-
isflokksins og Alþýðufflokksins,
er, að við höfum borið fram til-
lögur um breytingar á fjöl-
skyld'ubótium, sem Alþýðuflokk-
urinn hefur ekki treyst sér til að
aðihyllast. En ágrein,ingurinni var
ekki um það, að við vildum
stoerða fjölskyldubætur í heild,
heldur koma þeim í annað horf,
þannig að þær kæmu barnmörg
um fjölistoyldium að meira gagni
með sáralítiUí kjararýrnun. til
hinna betur stæðiu. Einlhvern
tíma hefði þótt tíðindum sæta,
að „íha.ldið“ þyrtfti að eiga í
höggi við Alþýðuflokkinn, ein-
mitt um þetta atriði.
— Þú sagðir að þú teldir kosn
ingaúrslitin tvísýn.
— Já, ég vil að lotoum ítreka,
að ég tel úrslitin með öllu ó-
viss. Og þó að oft hafi mikið
legið við, þá hefur þó aldrei blas
að við ömurlegra ástand en það,
sem nú mundi skapast, ef Sjálf-
stæðisflokkurinn miseti meiri-
hluta sinn. Oftast áður hefur
maður getað séð einhverja mögu
leika á samstanfi andstæð'in.g-
anna, þó að með ógeðfelldum
hætti og hrossatoaupum væri. Nú
vegast þessa.r 5 fylkinigar á af
ful'lkomnu hatri og með þeim
hætti að helztu ráðam.enn geta
naumast varpað orði hver á ann-
an. A milli þessaira mann.a ríkir
meira hatur og ill'vilji en hér
hefur þekkzt í stjónnmálum frá
því uppgjörið við Jónas Jóns-
son frá H-riflu tfór fram í Fram-
sóknarflokknum fyrir 30 árum,
en það tók öLlu fram, sem elztu
menn þá mundu. Hagur Reyk-
víkinga væri vissulega illa toom
inn í höndum slíkrar hatuns-
fylkingar.
m VettvangurH
Þorsteinn Pálsson
skrifar Vettvang
í dag. Stjórnmála-
umræða í dagblöð-
um — Valdið er
fólksins
EKKI feir ihljá því, .að mlanin lei'ðli hiuigainin
.afð þeinrá sltjónnimiálaumr'ælðlu, aem birtist
á síðum dlagbl'aðlan/nia fyrfir þessair toosn-
iln|gar. Tlil iþesaa hetfiur þaið verilð fleistna
Itoú, iaið sitjjóinrumólaumræiðia á ísianid'i hiaifii
þotoazt molktauð iun á dkynigamllegrá
bfflautór ihki seiinmi áir, lað stjóinnimáLaimieinin
og daigblöð getd nsétit á miáLeifiniaieigum
gnundvell'i mm vianda og viðflanigseifinii
líðamdi stundar.
Ef litlilð ier auiguim ytfiir málgögn þéinria
fliokto'a, siam niú vega aið sáálfstæðiis-
mlönlnium í bongarstjómn Reykjiavíltour,
venður dkkii iséð, aið þnóiun ítil betri vegar
Ihialfi átt sér sltiaið, hieldur leiinimliitt Ihiið
gagnistæða. S/ta/ðhætfulausar 'upplhrópaniiir,
Vígonð og stbr/íðsædinigafyrliinsagnliir benida
tiil þass, .að þdir álíiti’ Stj ónnimiálauminæ®lu
'atf lægsitiu g/ná'ðu bezJt 'hianlha tiíl áróiðuns-
fluitiniiinigs. í þessu bilvito'i ha/fa málgöign
þessana flokka skipalð sér slkör læigna
en „igulapneagan" hefiur nidðst bomiizit,
og éilnin þeiiirina hefluir belilnlímis 'tétoið
hania í síma þjómiuistu. Hiuganfla.rið, sem
að baJtai slíkium atord'tfum l'igguir er: Við
öigum að Stoaimimta Skoðiainir, þétlta er
iniógu gobt í lalmiúgEinin og það étoal í ’ianm.
Þessi snlögga .aftiuriflör í gfijóinnimiála-
Storlitfuim hefluir ánieiltan.lega toomiið al-
meninlLnigi spánigkt fynir sjóinlir miú, þegar
kmatfan um héilbriigða rötonæðu i stijóirin-
máliuim og aiultoið áíbritfaviald .fóitosims
verðluir æ háværiani.
Sumfir kuninia aS ályktia seim svo, alð
voniin uim, iað hniékkjia medr'ihluta Sjálf-
stæðlismiaininia í bonganstjónn hatfi valdið
slítouim glímuskjálffia, að stoniiffliininianniir
'hiafi í stunidar tiilfinirainigalhita misst
taiumlhald á sjálflum sér. Þetta ar þó
varla eiinlhl'ilt skýrlinig, þair sem hér er
yflirleitlt um .aið næða að ’eiðlistfari skiap-
pnúiðá mieinm, sam vamiir enu ýmsu volkd.
Hlins vagar er það lítolegna, aið hver
þeissa.na flokkla haifi dottið í þeminiain potlt
í æsileigu vaniamkaippihlaupi uim að
tiryggjia floktouinium áhrlilf. Þá er etaki
spunt um viljia tfólksinis’, helduir einunigis
stundarihalgsimiunli flotatogiinis sem hags-
m'Unatætois í höndum fárina mianinia. Þair
lifia á 'almianinlin/g sam Skynlausar sltoepn-
ur, sem uninlt er að stjómnia og miafia alð
eigin vild, — það sltoal í ’amn.
En þesSi afifiurlhialdsöfl fá éktoi stöðva'ð
hjól tómanis; það miun aniúast, Ihvort sem
þeim Mtaair batur eða vanr. Valdiið er
fóltoSans, um þanin miaginós verður öll
Stjóinnimlálauminæðia og stanf stjómnimála-
flötotoaninia að snúiasTt. Þiað er viður-
toeniud staðrieynd alð á þettia hefiuir m.ak(k-
'Uið Stoont á liðmium ánuim. Þó hefluir hield-
ur variið að mofia tiil og því er það dap-
urleigt, þegar liðsoddar miininiihluitia'flokk-
aninia hafa miú suúizit gagn þessairi þróun.
Andislfiaða þeiiinria og laifltiuinhvanf tiil for-
tiíðaninmiar er béiinMnlits ánás og vainvirlða
Við uniga fóltoið í Landinlu, seim fynSt
vaktd atihygli á þessari vá og Sk'ar uipp
henör til þesis að laútoa áhnif ialmiemnin(gs
á vétltvangi stjómnimól'a.
Sjálfstæðiiismenin hafa veúltlt þassuim
nýjia hugsunianhætfci inn í sín/ar naiðir og
unimið í samræmd við hanin. Sjö þúsuinid
Reykvítoingar itiótou tiil að miymdia þátit
í kjöni um firiatmfojólðanduir. Mongumfoliaðið
hefur etótoi fleytiifylit Síður sínar aif slag-
onðum og mlíðskældnli í ganð anmiarra,
beldur haldilð uppi hógværmi málefinta-
légni tuiminæðu uim máieflnii Reýkjiavitouir
og þairna sam í bongininii búa. Ungir
Sjálfsltæð'ismianin genigu á vit fooirgariaininia
tiil þass alð toanima hiulg þöimna ag iStoöðaniir'
og tötou tó'ið afi því við mióhun Sininar
borigairmláiastieflniu. Eilmn af borganstjónn-
'anflullbnúum Fnamsótonianflototosinis 'hélt
því fram, að með þessu væni veriið að
ganiga fnekl'aga imn á vertosvið kjönininia
fulltinúa í borgangtjónn. Þesiai aifstiaða
lýsir einlkiar vel því hugarflairi, sem ligg-
ur að baki sérlhagsmiunia valdastirifii
miininiihlutiatfloktoanmia. Þetir tielja það
hlutiverk sffltt áð Stoamimrtia bongurumum
StoOðain/ir, sltýfia þeim imljöl úr hraetfa, hefiba
frjálsa gkoðaniamiynidiuin.
Málsvanar þessanar stiefimu tieljia, alð
lýðraéðið sé 'eiijniunigis heimiild fynir tfóltaið
til þess aið ákveða stænðarhluttföll tfotok-
lamnia, en þeir aigi síðain að sltoaimmtia því
akioðaimiír oig ákveða utpp á öigin spýtuir
hváð sé rétt og 'hvað sé nangt. Það
stinnliir af þesaai’i atfsböðu á síðum and-
slfiöðlulblaða sjálfisitseðiisimianinia uim þesisar
miundiir.
En isjálfstæði'smemin miuiniu viminia að
því, að vald/ið veröi í vaxiandi mæli í
hönidum fólksimls og um laið stulðla 'að
heiLbriigðum irötoriseiðiuim og sltooðamasltoipt-
uim um Stóóinnimál.
Það anu étotoi floktoannliir siem slikiiir
sem ákiptia öllu máli, helduir vilji bong-
ananiraa. Samistæðliir skoðanahópair stoipa
sér jaflnan í eimia svaiit til þess að vdininia
iStoöðumium simium fylgi og Viinima þaim
flnaimigang. í því tilvilki er þáð vilji
fóltosíiinis, sem mestu miáli stoiptir um
flnamkvæmd lýðræðliis, sn ekki stundiair-
haigsmiuiniir éinisbatana flötotoa. Þessa Sfiaið-
meymd foafla sjálfstiæiðismieiran viðurlkemnti
í veriki.
Þteasii kosmiingabanátfia ©r einimfitt próf-
Sfiöinn á það, hvomt sbjónnimiálaflototoannftir
bnegðaSt við tonöfum nýs tímia, toröfum
uiniga fólkSinis, sem flundiið hefiuir ýmsa
vainitoaraba á fnamikvæmid lýðræðds. Þessi
kosniinigabanáttia er eiminig og ekki siður
pnóístfieinn á það, fovortt kjósenidur m'étf
Framhald á bls. 31