Morgunblaðið - 04.06.1970, Side 13

MQRGlJNBiLAEHÐ, FIMMTUDAG'UR 4. JÚNlI li970
13
Á refaveiðum
eftir Theodór Gunnlaugsson
frá Bjarmalandi
OFT heyrist um það talað, að
heimurinn eigi meira en nóg af
þeim manmlega breys'kleika, er
við nefnum vanþakklæti. Og víst
ec um það, að hvax sem það ræð
ur ríkjum, reynist það harla
þungbært. Þrátt fyrir það er
sikylt að minnast þess hve marg
ir eru þaikklátir fyrir auðsýnda
hjálp, og það svo að aldrei gleym
ist. Til sannindamerkis er mér
ljúft að nefna dæmi. Síðan ég
slkrifaði bókina: A refaslóðum,
hafa mér borizt mörg þakkarorð
víða að, bæði í bréfum og sam-
tali, frá þeiim, sem þar höfðu
fundið eitthvað, sem þeir töldu
ávinninig að. Og alveg sérstaklega
eru það ungir menn — og þá
fyrst og fremst þeir, — sem hafa
áhuga á refaveiðum. Bókin var
líka gkrif uð fyrst og framot til
þess að þeir, sem gantga vilja á
hólm við íglenzku refiina, kynnu
fremur að koma auga á og forð
aist þaiu glappagkot, sem 'kostuðu
mi,g oft ærið erfiði að kunna full
slkil á. Því er mér Ijúft að játa,
að fátt gleður meira og venmir
en að meðtaka þalkkir, sem bom
ar eru fram af heilum huga.
Aðeins tvö nöfn vil ég nefna
hér en miargar uppvaxandi refa
skýttur hafa sagt mér frá sínum
veiðiferðum. Ástæðan er þó fyrst
og fremst sú, að þeir hafa báðir
beitt þeirri aðferðinni, sem ég
hef sjálfur mælt mest með og
kynnzt af eigin rauh. Annar
þéirra — Guðmiundur — er nú
bóndi á Vestfjörðum. Hann sagð
ist hafa sannfærzt um, eftir að
•hafa lesið fyrrnefnda bók, að
gaggið, þ.e. hin ailgengustu kall-
hljóð refa — gætu orðið hreinasta
gullnáma í eigin barka, ef vel
tækist. Hann fór því að æfa sig
strax, aðeins 17 ára, og á öðrurm
vetri var hanin búinn að ná því
svo vel, að gamlar refaskyttur,
eam oftast höfðu heyrt það,
töldu að tæfur mundu áreiðan-
lega flaska á því. Svo reyndist
líka. Þann vetur, á útmánuðum,
náði Guðmundur fjórtán tófum
á gagg við ísafjarðardjúp innan
vert.
Hinn maðurinn heitir Þórður
Pétursson, frá Árhvammi í Suð-
ur-Þingeyjairsýslu, nú búsettur á
Húsavílk. Það má segja um hann,
að banm sé fæddur veiðimaður.
Hann sannfærðist líka fljótt um
það, að hljóðlíking reíanna gæti
stunduim odkað meiru en allt
annað. Hann byrjaði því fljótt á
tilraunum til að ná hinum ýmisu
hljóðum refa á segulband og
með þeim áran.gri, að eikki veit
ég betur en hann hafi verið
fyrsti íslendingurinn, sem náði
mjög viðsjáium ref, lanigt frá
greni, með því að spila út ein-
mamalegu og óttalausu hvolpa-
gaiggi. Birtist þá rebbi skyndi-
lega í bezta færi og urðu það
hans síðustu spor.
Ástæðan fyrir því, að ég tek
aðeins þessi dærmi, er sú, að þaiu
sanna bezt gildi þeinrar aðferðar,
er ég hef mest mælt með að not
uð verði í baráttunmi við íslenzka
refinn og jafnframt aðalefnið í
þessari grein.
Síðan fyrrnefnd bóik vax skrif-
uð, hefur orðið stökkbreyting á
hjálpairtækjum við að veiða refi,
eins og á fjölmörguim öðrum svið
um. í fyrsta lagi eru það hinir
ágætu kíkisrifflar, sem í vönum
höndiuim eru hreinasta þing, og
einnig Ma.gnum-byssur, marg-.
skota, sem hafa meiiri kraft og
haglafjölda en sama stærð af
venjulegum byssum. Annað er
segulbandið, sem nú er orðið svo
fullkomið, að það er kleift að
eenda út hin ýmsu refahljóð, eins
og þau koma úr þeirra eigiin
barka. Siíkum hljóðum er öllum
mönnum ofiraun að ná svo vel
takist. 1 þriðja lagi eru það svo
kastljósin, sem gera óvanairi
mönnum miklu auðveldara að
skjóta tófur við æti, úr skotbús
um og er þá frumskilyrði, að tóf
ur sæki í það. Sú aðferð, að bíða
þar heilar nætur, þótt í húsi sé,
er sannarlega karlmannileg og
dáist ég að frammistöðu þeirra,
sem þar eru að verki. í fjórða
laigi eru það svo vélsleðarnir,
sem nú hafa sannað ágæti sitt við
refaveiðar, þar sem land er slétt,
þótt belti þeirra virðist ætla að
bregðast illa. En úr því verður
áreiðanlega bætt. Og eiga þau
farartæki áreiðanlega miklum
virusældum að fagna í snjóþung
um héruðum.
Að aka uppi refi á öræfagaddi
í milkluim snjó, eins og óþægar
kindur, hefði verið talin fyirir fá
um áratuguim óskhyggja ein. En
nú er þetta orðið að veruleika og
munu nú, þegair þetta er skrifað,
noktkrir tugir refa hafa náðst hér
í Þíngeyjarsýsium að mestu með
hjálp þeirra.
Fimmta hjálpartækið eru svo
talstöðvarnar, sem áreiðanlega
verða áð miklu liði við ýmsair
veiðar, elk'ki síður en í fjárleit-
um og sem sannað hafa órnetan-
lega aðstoð á hættuistundum. f
sjötta lagi eru það svo þyrlurnar,
sem án efa geta komið að miklu
liði við að ná bitdýrum, með
hjálp talstöðvanna, þegar þau
eru staðin að vetéki, eða á leið
heiim að óþeklktum grenjum með
feng sinn.
Þá er réttast að víkja nánar að
þessum hjálpartækjum og —
þeim mótleikjum, sem ég hygg
að refirnir muni fljótt beita. —
Þeir hafa löngum fundið krók á
móti bragði og því er til þeirra
vitnað með nafninu: bragðaref-
ur.
Kiikisrifflaina lærist þeim seint
að varast, þegar reyndar og ör-
uggar skyttur eiga 1 hliut. En hætt
er við, að margir — og þá sér-
staiklega ungir menn — standist
Frá höfuðborginni Luxembourg.
— Luxembourg
Framhald af bls. 1Z
Grevenimaeher, I^airodhette, og
Diekrich. Við óikum fnam Mosel
daliuin og sáum vímelkrurnar
bredða úr sér þair svo langt sem
augað eygði. Luxembourgararinir
firamleiða ýmiis ágæt vín, einna
stolfcaisrtir eru þeir af hvítvíns-
f.ramleiðslu sánni, sem olkikur var
rækilega gefinin kostur á að
drevpa á þennan dag. Hádegis-
verð snædduim við í þorpinu
Vianden, það er einna fegurstur
staður í Duxembourg. Á hæsta
tindinuim gnæfir merkuír og dýr-
legur k'astal'i, þar stóð vagga
Ónaníumættarinnar á sinni tíð,
Oig niðri í þorpiiniu er ævafornt
klaustur Ikennt við heilag®
þreininingu. Það er sagt byggt í
kringum árið 1248, í gotneskum
stH. í Vianden undi franiska
slkiáldið Victor Hugo sér löngum,
meðain hann var í útlegð frá
Frakiklandi og hefur litið safn
verið reist í bænum til miwmng-
ar og virðingar við ská’ldið. Við
fótrum m'éð lyftu upp fjallið, 440
rmetra hátt. Þá var gott að hafa
stuðning tíu (karlmianna, að
minnsta tkosti fyrir lofthrædda
sál. Þessi lyfta er mikið mortuð af
ferðamönnum, enda óvíða trúi
ég sé betra útsýni þaðan yfir
næriligigjandi héruð, yfiir skógi
vaxnax hlíðar Ardennaf jalla,
vítt graslendi, og ár í djúpum
gróð'ursæium dölum.
Garnan og ga.gnlegt hefði ver-
Frá þrenningarklaustr
ið að tefja lengur í Duxembourg,
því að þar segja ferðamannapés-
ar merkilega margt saft og rétt.
Ein okkur var ekki til setunnar
boðið. Eftir flug á vinalegri
Fokker Friendáhip-vél LUXAIR
til B.rússad með á'kafle.ga sikap-
stirðri áhöfn lá leiðin yfir Atlants
ála með AIR BAHAMA.
h.k.
illa þá freiistingu að senda þeim
kúlu frá greni, þótt langt sé fær-
ið, og jaf.nvel á flótta tófumnar,
m.eðan nokkurt Skot er eftir í riffl
inu.m. Með tímanum lærist því
tófunum að halda 'sig í nóigu mik-
illi fjarlægð, frá greni, eftir að
þær hafa fengið grun um mamin-
inn, eða þegar fyrsta kveðjan lend
ir í steini eða þúfu, örslkammt
frá henni.
Þá er þeirra eigin hljóð-
líikin.g, er siðar verður vikið að.
Mörgum dýrum verður það á
að stara í ljós, sam skyndilega
fellur á þau. En séu þau þar ná
læg, heyri skothvellinm og horfi
á félaga sinn falla, lærist þeim
furðu fljótt, að forða sér burtiu
eiinis og fætur to'ga. Þannig mun
líka íslenzlki refurinn bregðast
við þegar tímar ldða. Svipuð verð
ur vörn þeirra gegn vélsleðun-
um. Þar sem eru há f jöll, mikið
uim greni, stórgrýttar urðir og
hraun, eða mikið skóglendi, vexða
þær fljótar að finna og meta þá
varnarstaði að verðleilkum, er
þær 'heyra til þeirra og sjá þá
nálgast, með þeim hraða, sem
þær vita að ekki þýðir að etja
kappi við. Þær, sem þá forða
sér í jörðu niður, verða því að-
eins unnar með göimlu aðferðinni,
bíða þar til þær koma út. Þær
aðferðir munu lílka fleiiri gefast
vel, þar sem varnarstaðir ref-
anna eru beztir, þrátt fyrir alla
taóknii. Það getur því komið sér
vel að eiga lýsingar af þeim í
fórum sínum.
Tviimælail.aust verða það tal-
stöðvarnar, ei.ns og sdminn, sem
tófurnar geta ekki varast, nema
þá að talað sé svo hátt, miðað
við stutta vegalengd, að heyrist
álílka vel og án þeirra. Um þyrl-
urnar, þegar þær nélgasrt, verðuir
það bezta vöm refanna að fara
í felur og komast helzt í öryggi
undiirheima.
Tveir rnenn samain á refaveið-
uim, eru langt um öruggari með
árangur af erfiði sírnu en einn,
og þó aldrei frernur en þegac
báðir eru á vélsleðuim, í miklum
snjó. En það skal ávailt hafa í
huga, að aldrei má veiðiihugurinn
verða svo ráðríkur, að vairfærnm
gleymist, því sleðarnir eru og
verða stórihættuleg farartæiki í
slíkum kringumstæðum og þó
jafnivel enn háskalegri ætld menn
að aka þeiim í blindbyl á myrk-
um isikamimdegisnóttum.
Aldrei svara refir bebur gaggi
en frá miðjum fébrúar og fram
urn 'sumanmál og raunair miklu
len.gur með staíka refi og geldar
læður. Það sama má einnig
segja um hvolpa, sem gengnir
eru út, eða frá síðari hluta ágúst
og fram eftir hausti. Þeir kall-
ast þá oft á og sömuleiðis við for
eldra sína, sérstaklega þó kvölds
og morgna. En það er eðii allra
refa.
Þar seim fjöll ganga í sjó fram,
en komast má á jeppum með
fram srtröndinmi, er gaman að
skreppa, t.d. fyrir eða um sólar
uppkomu, í stafalogni og góðu
Skyggni. með gott segulband, og
vabn hljóð á spólu, þar sem að-
ein,s eru mörg læðugögg fyrst
en síðar refagögg, með tíu til
fimimtán sek. millibi'li. Hafa skal
líka hátalara, ásamt 30 m langri
snúru, sem áður hefur verið
reyndur á þeirri vegalemgd. Þá
er lítka ómissandi að hafa með
sér uppsetta tófu, sem hver lag-
hentur maður getur búið út og
láta bana sitja og horfa fram.
Þegar komið er á þann stað, sem
margt bendir til að sé dvalarstað
ur refa á daginn, er það oft vand
inn mestur að velja bezta felu-
staðinn. við kletta eða steina,
meik'kuð frá bílnum, og þar sem
bezt sér yfir til all.ra átta. Þar
barf einnig að vera fljótlegt að
Uggia kikisriffil á. en hann þarf
alRaf að vera með í för, ásamt
góðri haglabvssu. Þá er gervitóf
an sett á áberamdi stað, um 25
m frá felustaðnum og bátalar-
imn sem er í góðum umbúðum,
sem þó valda elkki bergmáli, er
látinn snúa í þá átt, sem ætla
má, að tófur kunini að leynast,
og látinn milli afturfóta gervi-
tófuinnar, þannig að sem minnsrt
beri á honum. Eftir litla stund
er svo spilað út tveim læðugögg-
um, með örlitlu millibili, og svo
beðið nokkrar mínútur og hlust
að vandlega. Heyrist ekkert svax,
þá endurtekið nokkrum sinnum,
því fátt kemur sér betur á refa
veiðum en að eiga ósvikna þol-
inimæði. Gerist ekkert skal ekið
á líklegri stað í 2—5 km fjar-
lægð.
Sumar tófur horfa oft lengi í
áttina þangað, sem gaggið á upp
tök sín, áður en þær taka undir.
Aðrar gera það strax. En sé nú
svarað byrjar spemnamdi viður-
eign. Fyrst af ölliu er það mikils-
vert að kom,a auga á tófuna og
sjá hvemig hún hagar sér. Komi
hún gaggandi, þarf venjulega
ek’ki meira og er þá gullið tæki-
færi að láta hljóðneroann í sam
band við tækið, ef verða mætti
til að ná gaggi hennar, sem sdð-
ar gæti orðið fleirum að miklu
liði.
Sé gervitófan hvít, en komi mó-
rauður refur, sem oftast leynir
sér ekki á röddinni, má reikna
með því, að hamn komi beint &
tófuna, þegar hann sér hana, en
amrnars í vindlínu af henni. Það
er annars ekki sjálfrátt hve mó-
raiuðir refir geta orðið yfir sig
Skotnir í ’hvítum læðum. Og þá
kemur ósjálfrátt í hugann hve
móðir náttúra getur verið brögð
ótt og mér liggur við að segja
meiimslunigin, þar sem engum
dylst að svertimgjar, er við svo
nefmuim verða uppi til handa og
fóta, ef þeir festa augu á hvítum
stúlkum. Og — ekki virðast þær
stundum hafa neitt á móti þeim
gamanleikjum — blessaðar. Komi
tófan e'k'ki en svari gaggi, eru
oft ýmsar leiðir til að ná benni,
þegar tveir eru samam og með
aðstoð sjónauka. En þá Skal líka
hafa í huga að leggja ekki í brött
fjöll, þar sem hjarn eða svell
getur leynzt undir lognföli. Á
aama hátt getuir útspil af segul-
bandi, þ.e. gagghljóð refa, orðið
til þess að tófur komi upp um
aig hvar sem er, og er sú aðferð
því ómetanleg, þótt engar slóðir
verði ralktar. Þá er t.d. hægt að
fara á jeppa, með vélsleða á
vagni, þar til kiomið er á heiða-
gaddinn og haft þá þar og nota
tækifærið — þar sern landslag
leyfir, ef tófa nálgast, áin þess
að riffilsfæri fáist.
Við greni á vorin gildir ná-
kvæmlega það sama. Að velja
staðinn talsvert frá greni, er oft
mesta vaindaverkið. Þegar spilað
er út hvolpagöggum er það venj
an að læða kemur þegjandi þeg-
ar minmist varir en refurinn hef
ur stundum til að gagga á móti
og nálgast svo gaggandi. sérstak-
lega ef mikið vaxnir hvolpar eru
í grenimu. Þá skal ávallt hafa
sama lit á gervihvolpi og er á
hvolpunum í því greni, sem leg-
ið er í nágremni við, séu þeir
einilitir. Sjái hvekkt læða t. d.
hvítarn hvolp, þegar hún nálgast
en hvolpar hennar eru allir mó-
rauðir. getur hún snúið svo
skyndilega við og án þess að
nema staðar, að furðu gegnir.
Ekki þarf að efa, að á ýmsum
tímuim ársinis væri einnig hægt
að ná betri árangri við minlka-
veiðar, með aðstoð þeirra eigin
radda. En sá ávinmingur, sem
oft hefur náðst t.d við vetrar-
veiðar refa, hljóta allir að sjá
hversu mikils virði er, mið-
að við þaon kostnað. sem feé í
það að ná þeirn á vorin, þó ekki
sé reiknaður með sá skaði, sem
þeir hafa þá valdið. Þar við hæt
ist svo, að stuinidum te'kst þá ekki
að vinna hættulegustu dýrin.
Allir refir, sem láta til sín
heyra við fyrrnefnd hljóð, eru
ótta'lausir. og komi þeir svo ná-
iægt veiðimanni, af sjálfsdáðum,
að þeir falli fyrir skotvopni, er
það manmlegasta aðferðin, sem
við getum beitt og hezti daúð-
daginn fyrir refina. Þá skal einn
ig haft í huga, að engin veiðiað-
ferð hveikteir dýrin eins hverf-
andi lítið og hún.
Það. sem fyrir mér valkti. með
þessuim línum, var að endurtaka
þetta einu sinni enn. Það bið ég
þig — lesandi miwn — góðfús-
lega að taka til greina.