Morgunblaðið - 10.06.1970, Blaðsíða 16

16
MORGUNlBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. JÚNÍ 1070
Fötin skapa manninn
FÖTIN SKAPA MANNINN
Stundum heyrist sagt, að fötin
s’kapi manninn, og mun nú nokk
ur sannleikur felaist í þekn orð-
um. En það þýðir ek’ki það sama
og að sá sem flest á fötin og
ka.upir sér rnest, líti bezt út,
nema síður sé. Hvorf sem konur
sauma sjálfar föt sín, láta s'auma
eða kaupa tilbúin föt, e>r mikil-
vægast alf öllu að velj>a gott efni,
sérstaklega í þau föt, sem mikið
mæðdr á, eins og t.d. pils, síð-
buxur og annan hversdagsfatn-
að. Sparifatnaðuir og það, sem
sjaldan er notað, getur frekar
verið úr óvandaðri og ódýrari
efin.um. Næst er þá viðiha/ld fatn
aðarins, og er það ekki síður
mdkilvæigt. Ef nokkiur kostur er
á, ætti aldrei að vera í sömu
fötunum dag eftir dag, heldur að
eins einn dag í einu, og hengja
þau síð-an veil upp og hvíla þau,
þó ekki sé nema einn dag. Með
því að lofa fötunarm að jafna sig
á milli, er alveg áreiðanlega
lengt endingar-gildi þeirra og
þarf þá ekki ein>s oft að pressa
og hreinsa.
Sitt af hverju um krydd
Flestar íslenzkar húsmæður
hafa notað krydd fremur spar-
lega, og kryddað mat sinn á
mjög svo einhæfan máta. Þetta
er þó óðum að þreytast, og nú
á dögum, þegar margir hafa tæki
færi til að bragða á útlendum
krydduðum mat, hefur áhuginn
aukizt að miklum mun á kryddi.
í verzlunum okkar í dag
má sjá mikið úrval krydds, sem
er vel þess virði, að við kynnum
okkur það dálítið nánar. En það
er þó eins og margar húsmæður
veigri sér við að nota þessi mis-
munandi bragðefni, af því þær
vita ekki, hvernig á að nota
þau. Það er ver, því að krydd-
ið lífgar svo sannarlega upp á
daglegan mat okkar og gerir ein
földustu rétti að hreinasta hnoss
gæti.
HVA» ER KRYDD?
Það, sem við í daglegu tali
nefnum krydd, getur verið
margs konar. í rauninni hefur
það mjög ákveðin einkenni, en
margt nefnum við krydd, sem er
það ekki. T.d. tölum við um
lauk sem krydd, en hann er
jafnframt grænmeti. Sítróna er
ávöxtur, en oft er rifinn sítrónu
þörkur notaður til þess að
krydda með ábætisrétti. Salt er
ekki krydd, en sem bragðefni í
mat er það ómissandi. Við höld-
um okkur hér ekki nákvæmlega
við þýðingu orðisins krydd, beld
ur segjimi víð, að krydd sé það
sem við setju-m í matinn til þess
að hann fái mismunandi bragð,
verði betri eða sterkari. Ef þið
eruð með uppsikrift, sem þið haf
ið aldrei fyrr reynt, skulið þið
aldrei nota allt kryddið í eins
stórum skömmfcum og gefið er
upp í uppskriftinni. Rétti skammt
urinn af kryddinu er sá, sem
ykkur bragðast bezt. Reglan er
vanalega sú, að ekki á að nota
of margar tegundir í einn og
sama réttinn. Þetta er þó ekki
ófrávikjanleg regla, því að við
matbúium oft mat frá löndum,
þar sem notaðar eru margar teg
undir kryddis í einn rétt, t.d. í
mat frá Indlandi, Indónesíu,
Ítalíu og Grikklandi.
Þá er ekki sama, hvernig
kryddið er sett í matinn. T.d. á
karrý (s>em er krydd samsett úr
8-16 mismunandi tegundum) allt
af að láta í feitina, áðiur en vatn
in>u er bætt í. Þá fær það sinn
rétta keim, annars ekki.
Papriku á aðeins að sjóða í
feitinni áður en vöikvanum er
bætt í, pa-prika má þó ekki brún
ast eins og karrý. Hvorug þess-
ara kryddtegunda leyisist upp í
vatni, og við njótum ekki
til fú'lls bragðsins af þeim, nema
þær séu meðhöndlaðar á þenn-
an hátt. Annars er hægt að segja,
að þurrkað krydd á að setja í
matinn meðan á matargerðinni
sfcendur og sjóða eða sfceikja
með allan tímann. Flestar jurta-
kryddfcegundir á að setja í mat-
inn, þegar hann er soðinn, til
þess að keimurinn hverfi ekki.
Einstaka begundir eru meira að
segja þannig að mikið af bragð
inu hverfur, ef þær sjóða með
matnum, þó eikki sé n-ema í
stutta stund. Þær á ekki að
setja í pottinn, fyrr en rétt áð-
ur en hann er tekinn af elda-
vélinni. Þetta á t.d. við um kjör
vel og piparrót.
Sumar te-gundir verða sterkari
við langa suðu. Þes-s vegna er
rétt að bragða á matnum, þegar
kryddið er sett í, -og eftir, áður
en h-ann er borinn fram. Ef okk-
ur finn,st mafcurinn ekki nógu
kryddaður, er það oft salt, sem
vantar. Satlið ey'kur á bragð
hinna kryddbegundanna.
Við getum sjálfar ræktað marg
ar tegundir af jurtakryddi í
garðinum eða á svökmum, eða
jafnvel í glugganum. Svo getum
við þurrkað það eða fryst. Bezt
að fara alveg eftir leið-beiningun
um á fræpölkkunum. Þurrkað
krydd á að geyma í glerkrukk-
um með þéitfcu loki. Ef við fryst-
um það, á að setja það andar
tak, ofan í sjóðandi vatn, taka
það upp úr hella köfldu vatni á
og láta drjúpa vel af, og pakka
því síðan í áilpappír. Steinselja
er þó a-ldrei soðin. Söxuð stein-
selja og aðrar fínger&ar krydd-
jurtir, eru vel geymdar í ístoökk
um, og frystar. Þegar þær eru
frosnar í bökkunum, eru fcening
arnir settir í plastpoka og lok-
að vel fyrir. Munið að merkja
alla siíka poka vel. Þegar nota
á teningana, eru þeir settir
beint í pottinn.
I Munið, að áríðandi er að geyma
allt krydd vel, t.d. í glerkrukk-
um með skrúfuðu laki. Aldrei á
að geym-a krydd í bréfpokum og
alls ekki margar fcegundir sam-
an í sömu skúffu. Þær taka í
sig bragð frá hinum tegundun-
uim.
Basilikum er ein allra bezta
fcegund af kryddj-urtum. Það er
ræktað í S-Evrópu, en má rækta
víðar. Það eru blöðin, af
-gineninisfcu stilkum jurbarinmar,
sem notuð eru. Það er notað (
alLs konar rétti, tómaifcsalat, tóm-
atsósu og yfirleitt í marga rétti
með tómötum og tóma-tsósu.
Mjög gott í eggjafkökiur, o-sta-
rétti, salatsósur, fiskréfcti og með
flugla- og nautakjöti.
Esdragon er mjög bragögott
krydd. Tvær fcegundir þe'kkjast
af þessu kryddi, sú rússneska
og sú franiSka. Nýfct esdragon er
notað saxað ofan á salöt, eink
um tóma't- og kartöfliusalat, í
bearnessósu og með hænsnum.
Esdragon er auk þess notað með
kryddsíid, saiafcsiósuim, eggjarétt
um, í súpur, grænmietisrétti og
kjötrétti.
Fennikel minnir á sólselju að
sjá, og má oft nota eins. Það er
ómissandi í hina frægu frönsku
fiskisúpu, bouiilabaisse. Á bragð
ið líkist það helzt anis.
Merian má nota í iifrarkæfu,
rúliupyisu, súpur, . einnig mjö>g
gott krydd á svínasfceik, kjúkl-
inga og með grænmeti. Bragðfbæt
ir salöt.
Oregano er kryddjurt, sem
vex vilit í Suður-Bvrópu. Hún
minnir á merian, en er miklu
bragðsterkari. Notuð þurrkuð í
ítalska réttinn „pizza“, ýmsa
spaghettirétfi, tómaitsósu, rétti
úr svína- og lambakjöti eða í
kjötdeig. Þetta er mjög algengt
krydd í grísku'm og ítölskum rétt
um, og er ómissandi í grísik-
an lambakjötsrétt, lamba-kabos.
sem er lambakjöt sfceikt yfir
opnum eldi.
Timian er eiitt af þekktustu
kryddtegundum. Got-t er að
nudda naUta og kálfasteik með
timian fyrir steikingu, í alls
kyns rétti úr kjöti eðia fuglum,
mjög gott í sveppajafning. Dá-
líitið timian sefct yfir steiktar
kartöflur og eins á brúnaðan
lauk, gefur mjög gott bragð.
Press-un er verk, sem flestar
kon-ur kunna til, en fyrir þær
yngstu væri kannske gott að fá
simá tiiisögn. Straiuborðið þarf að
vera sæmiilega vel ^toppað (þ.e
með þykku undirlagi), erma-
bretti er mjög æskilegt, sömu-
lleiði-s straujárn m-eð hi-tastilli.
Pressustykki þarf að vera stórt,
haft tvöfalt, gjarnan lérefts
Stykki, se-m hefur verið þvegið
oft og öll l‘ó farin úr. Ef pressa
á t.d. tweed-efni eða upphleypt
efni, þarf a«ð nota ullarstykki.
Góður fatabursti er líka órniss-
andi. Gæta verður þess, ef flík
er pressuð á rétbunni að þurrka
ekki alveg stykkið á hverjum
blett-i, því að þá er heett við að
flí'kin glansi á köfl-um.
Sl-étt, ul-larpils, se-m kominn er
á poki að aftan, er hægt að gefa
fyrra 1-ag með góðiri preis-sun.
Pilsinu er sm-eygt upp á strau
borðið, réttan 1-átin snúa út og
byrjað á bakstykkinu. Yfir po-k-
ann, sem kominn er, þarf svo að
leggja tvöfa-lt, vel bleybt pressu
stykki. H-eitt straujárnið dregið
mjög létt yfir, þannig að mynd-
ist dálíti'l g-ufa. Pressu-s’tykkið
tekið af og sléttað yfir blefctinn
með hendinni. Þetta er síðan end
urte-kið, þar tíl po-kinn er horf-
inn. Pilsið látið þorna o-g jafna
sig á strauborðinu.
Kosar og reimar
Epli
Eíns og sjá má á meðfylgj-
andi myndum, geta reémar og
kósar verið til mikils skrants,
hvar sem er á flíkiinni.
Epli í ofni.
8 meðalstór epli
50 gr. rúsín-ur
25 gr. mö-ndlur
smjör
þeytfcur rjómi
Eplin þvegin og þurrkuð,
kjarninn tekin úr. Eplin sett i
e-ldfast mót og ho-lan eftir kjarn
ann fyilt með rúsínanm, o-g söx-
uðuim, afhýddu-m möndilium. —
Smjörtoiti settaw í h'vert epli og
þaiu sett í ofninin (mieðia-lh.) í um
PLAST-
FÖTUR
Á myndinni má sjá, hvemig
ve-njuleg plastgólffata getur
komið að góðu gagni við garð-
vinnuna. Það er hægt að hafa
allt í fötunni, sem nota á við
gííirðsitörfin.
20 mín. Vökvanum sem kemur
í botninn á fatinu ausið yfir epl
in við og við. Ætlað fyrir 4.
Þeyttur rjómi borinn með.
Eplakaka frænku.
1 pe-li rjómi
4 blöð matarlím
14 1 eplamauk
12 makkarónukökur
1—2 mats-k. madeira
6—7 soðnir eplahelmingar
þeyttur rjóm-i.
Rj-óminn þeyfcbur mjö-g stífur,
brætt matanlíimið hrært varlega
út í, hrært í þar tl þetta er
jafn-t, eplamaukiinu baett út í og
blandað ve-1 sa-man. Þetta er síð-
an látið í skál, til skiptis epla-
ma-uk og muldar mafckarónur.
Bfst-a lagið á að vera makfcarón
ur vættar m-eð madeira, hálf soð-
i-fi eiplin lögð ofan á. Þetta á síð-'
an að standa á köldum s'tað í
noikkra tíma. Þeyttur rjómi sett
ur í toppa of-an á ti-1 skrauts.
Fyrir 4—5.
Nálægt brún fötunnar eru
gerð 5—6 göt og sömuleiðis geirð
göt á plastblómapotta eða sand-
fötur, sem eru svo fest við föt-
una rne-ð bamdi.
Þægilegt er að hafa þe«9a smá
hluti á sama stað og fljól
legt að bregða sér í garðinn, e
kemur góðviðiiisstund.