Morgunblaðið - 11.06.1970, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. JÚNÍ 1970
15
Haukur Sævaldsson, verkfræðingur:
Stöðva ber
tafarlaust
sölu brotajárns
úr landi
og reisa stáliðjuver
Ástæðan til skrifa þessa
greinarkorns er sú, að í Morg-
unblaðinu nú ekki alls fyrir
löngu var skýrt frá því, að
Sindri h.f. hyggðist koma sér
upp mikilli pressu til þess að
nýta bílhræ og annað brota-
járn. M.a kom þar fram, að ár-
lega félli til hér á landi um 10
þúaund tonn af nýtilegu brota-
járni, og er ætlunin að selja
það allt til útflutnings Ekki er
nema gott eitt að segja um þá
framtakssemi að hagnýta brota
járnið að einhverju leyti og
jafnfra.mt stuðla að því að fjar
lægja bílhræ og aðrar ryðgað-
ar járnahrúgur, sem annars
eru til ama og engum til augna
yndis. En gerum við okkur
grein fyrir hvaða verðmæti
eru fólgin í þessu annars leið-
inlega járnarusli, og hvaða
tjón þjóðin bíður í heild vegna
þess að því er ekki breytt í eft-
irsótta verzlunarvöru?
fslendingar munu nú nota
hér um bil 10 þúsund tonn ár-
lega af steypuMyrktarstáli, sem
kostar um 160 “ kr. tonnið kom
ið á hafnarba^'ra í Reykjavík,
án nokkurra aðflutningsgjalda
þ.e.a.s við notum 160 millj. kr.
árlega í gjaldeyris- og flutn-
ingskostnað fyrir steypustyrkt
arstál. Þar af er flutnings-
kostnaðurinn um 20 millj kr.
Þetta er hart nær jafn mikið
fé og tveir skuttogarar, sem
kosta sennilega 200 millj. kr.
hvor, afla fyrir árlega, eða,
álíka mikið og helmingur and-
virðis þess afla upp úr sjó, sem
landað var í Grindavík á þess-
ari metvetrarvertíð.
En hvað kostar þá sú verk-
smiðja, sem gæti breytt brota-
járninu í steypustyrktarstál og
hver yrði rekstrarafkom'a henn
ar? Þetta befur verið atlhuigað
áður hér á landi, fyrst 1962
(af Bandaríkjamanni á vegum
Sameinuðu þjóðanna) og síðan
af sænsku fyrirtæki (að til-
hlutan Sveinbjörns Jónssonar
forstjóra). Árið 1968 og svo aft
ur nú 1970, hefur svo greinar-
höfundur á grundvelli hinna
fyrri rannsókna og tilboða at-
hugað rekstrargrundvöll verk-
smiðjunnar miðað við breýttar
aðstæður og nútíma verðlag.
Niðurstöður í grófum drátt-
um eru eftirfarandi miðað við
10 þúsund tonna ársafköst.
Stofnkostnaður:
Tæknibúnaður og byggingar
kosta 140—240 millj. kr. Eins
og sjá má, er hér breitt bil,
sem stafar af því að tæknibún-
aðurinn er mjög misdýr efftr
því hvað hann er fullkominn.
Dýrari tæknibúnaður sparar
aftur á móti vinnuafl.
Rekstursfé:
Áætluð rekstursfjárþörf er
40 millj. kr., þar af um 20 millj.
kr. til kaupa á brotajárni (20
þúsund tonn) meðan byggingar
tími verksmiðjunnar stendur
yfir, sem er 2 ár.
Hráefni og orka:
Hráefni og orka pr. unnið
tonn af stáli er um 4000 krón-
ur, en þá er reiknað með að
kaupa brotajárnið óniðurhöggv
ið á 1000 kr. pr. tonn (Sindri
greiðir um þessar mundir
500 kr. pr. tonn) og rafmagns-
verð 50 aura pr. KWST (ísal
mun greiða nú nm 27 aura pr.
KWST) Rafmagnsþörf er 1000
KWST pr unnið tonn og árs-
notkunin því 10 millj. KWST.
Vinnulaun:
Áætlað er, að í hinni ódýrari
verksmiðjugerð (140 millj. kr.)
störfuðu um 100 manns. Sé gert
ráð fyrir meðal árslaunum 270
þús. kr., yrðu vinnulaunin pr
unnið tonn af stáli kr. 2700.
1 dýrari verksmiðjunni (240
millj. kr) myndu hins vegar
ekki starfa nema um 50 manns
Þar er gert ráð fyrir 300.000
kr. meðalárslaunum vegna hlut
fallslega fleiri sérkunnáttu-
manna. Yrðu þá vinnulaunin
pr. unnið tonn af stáli kr. 1500.
Afskriftir, vextir:
Sé verksmiðjan og bygging-
ar afskrifaðar á 10 árum (sem
eru mjög örar afskriftir fyrir
slíkar vélar) og reiknað með
10% vöxtum af stofnkostnaði
og rekstursfé (meðaltal vaxta
af eftirstöðvum stofnkostnaðar
á 10 ára tímabili) yrði sá
kostnaður 25 millj. kr. árlega
fyrir ódýrari verksmiðjuna og
40 millj. kr árlega fyrir dýrari
verksmiðjuna, eða annars veg-
ar 2500 kr. og hins vegar 4000
kr. pr. unnið tonn af stáli.
Hinn endanlegi framleiðslu-
kostnaður er því svipaður í
báðum verksmiðjunum, en
engu skal hér um spáð, hvor
verksmiðjugerðin myndi henta
aðstæðum hérlendis, sú niður-
staða fengist fyrst eftir ná-
kvæma athugun.
Af framanrituðu leynir sér
ekki, að hér er hægt að fram-
leiða 10 þúsund tonn af steypu
styrktarjárni fyrir minna en
100 millj. krónur, sem við greið
um fyrir erlendis frá 160 millj.
kr.
Fyrir 10 árum síðan var
notkun steypustyrktarjárns
um 6000 tonn árlega og áætlað
brotajárnsmagn svipað. Myndi
því mega áætla varlega, að eft-
ir 10 ár hafi bæði steypustyrkt
arstálsmarkaðurinn og brota-
járnsmagnið aukizt um 50-70%
eða vera 15000—17000 tonn á
ári. Rekstur s'táliðjuversins
yrði þá ennþá arðbærari, þar
sem aðeins þyrfti að bæta lítil-
lega við tækjakost dýrari verk
smiðjunnar. Sést þetta bezt á
því, hvað afskriftir og vextir
eru hár hltui framleiðslukostn-
aðarins.
Væri nægilegt hráefni fyrir
hendi, mætti einnig með litl-
um aukakostnaði framleiða alls
konar minni og hinna mest not
uðu stálprófila, svo sem flat-
járn og vinkla. Steinsteypa er
hins vegar um ófyrirsjáanlega
framtíð það byggingarefnið,
sem mest verður notað til
mannvirkjagerðar á íslandi, og
á meðan svo er, þarf ekki að
kvíða því, að markaður sé ekki
fyrir hendi fyrir steypustyrkt-
arstál.
Margur mun eflaust spyrja,
hvers vegna við getum fram-
leitt stálið svona miklu ódýr-
ara en hinar stóru verksmiðj-
ur erlendis. Því er fyrst og
fremst til að svara, að fjar-
lægðin og þar af leiðandi hár
flutningskostnaður gefur verk
smiðjunni mikla vernd, þ.e.a.s.
við þurfum að greiða fyrir
flutning til landsins og svo
einnig flutning á brotajárninu
frá landinu, sem er þess vald-
andi, að brotajárnsverðið hér
innanlands verður ætíð mjög
lágt miðað við markaðsverð er-
lendis. Einnig eru flest stál-
iðjuver Evrópu staðsett all-
fjarri sjó, þannig að einnig er
verulegur flutningskostnaður
erlendis.
Áætluð vinnulaun eru svip-
uð og t.d. í Þýzkalandi og
orkukostnaður sambærilegur,
þannig að ekki er hægt að
rekja hið hagstæða framleiðslu
verð til þeirra orsaka, heldur
hlýtur niðurstaðan að verða
sú, að flutningskostnaður og
hagTvaðiur erlendis eigi stærst-
an þátt í hagstæðari afkomu
stáliðjuversins.
Sem dæmi vil ég þó nefna,
að í Svíþjóð mun vera starf-
rækt sarns konar stállið'juver
og reiknað hefur verið með hér
að framan, sem notar brotajárn
sem hráefni, og er þó ólíkt nær
hinum stóru mörkuðum en við
og hefur því verri samkeppnis
aðstöðu en fyrirtæki hér á Is-
landi.
Nú eru aðflutningsgjöld á
steypustyrktarstáli 35%. Hæf-
ist framleiðsla hér á landi,
myndu aðflutningsgjöldin
lækka niður í 25% vegna Efta-
aðildar.
Ársframleiðsla verksmiðj-
unnar yrði því um 200 millj,
kr. virði (með 25% tolli), en
framleiðslukostnaður minni en
100 millj. kr.
Ég tel mig hafa fært gild
rök fyrir því hér að framan, að
hér sé um mjög arðvænlegt fyr
irtæki að ræða, fyrirtæki sem
breytir verðlítiilli vöru í okk-
ur nauðsynleg verðmæti.
Hvers vegna ekki að fara að
dæmi Dana, og stöðva með lög-
um útflutning brotajárns og
jafnframt hefjast handa um
rekstur stáliðjuvers.
Þetta er að vísu nokkuð stórt
og fjárfrekt fyrirtæki, þó ekki
fjánfrekara en eitt sfck. skut-
togari.
Fyrirkomuíagstillaga sænska
fyrirtækisins MORGARDS-
HAMMAR af stáliðjuveri á ís-
landi.
Á = Brotajárnslagar og krani
með rafsegli.
B — Rafmagnsbræðsluofn.
C = Steypumót fyrir stál-
hleifar.
D = Olíukyntur ofn til upp-
hitunar á stálhleifum.
E = Gróf völsun.
F = Fínvölsun.
G = Kæling.
H = Vigtun og afhending.
J = Verkstæði.
K = Tæki til framleiðslu á
stálvír.
Lengri byggingin er 150 m
löng og 16 m breið, styttri bygg
ingin er 85 m löng og 10 m
breið.
Haukur Sævaldsson, verkfræð
ingur: