Morgunblaðið - 13.06.1970, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAjGUR 13. JÚM 1070
— Mývatn
Framhald af bls. 19
frá degi óx hraunflóðið og eyddi
þremiur bæjum, Gröf, Fagranesi
og Grímsstöðum. Fyrsit eyddist
Gröf, og fóru bæði hús og tún
undir hraun. t>á hljóp elduxinn
á Fagranes, sem vair nsesti bær
við Gröf. Eyddist bærinn ásamt
útihúsum, heyi, túni og engjuim.
Þá stefndi eldurinn á Gríma-
staði, svo að ábúendurnir flýðu
og rifu skömmu síðar hús jarð-
arinnar. Eldurinn staðnæmdist
þó við túnið, og hefði því verið
hægt að komast hjá að rífa bæ-
inn. Þann 7. ágúsit hljóp eldur-
inn svo á bæinn í Reykjahlíð.
Þorði þá enginn þar nærri að
koma fyrir þeim undrum, sem á
gengu.
Eyddist bærinn og túnið að
miklu leyti, en hraunið stað-
næmdist við kirkjugarðinn, en
27. sama mánaðar brauzt það
fram á nýjan leik og rann þá
allt umhverfis kirkjuna, og var
aðeins tveggja feta breitt bil
milli þess og kirkjugarðlsins.
EQóðst hraunið svo upp, að sagt
er, að það hafi borið 4—5 álmr
yfir kirkjuna. Stóð kirkjan
ósköddiuð innan í þessum hring
af glóandi grjóti þar ti'l 15. sept-
ember, að hraunið var orðið srvo
kalt, að fært þótti yfir það. Var
verndun kirkjunnar þöklkuð
guðlegri forsjá, þar sem hún
bjargaðist svona á undursamieg
an hátt. í þessari miklu eld-
hrinu rann hraunið fram í Mý-
vatn á stóru svæði og fyllti upp
talsverðan hluta af því austan-
verðu. Hefur verið ægilegt, þeg-
ar hraunið var að brjótast fram
í vatnið, sem sagt er, að hafi
logað eina og lýsi. Drapst þá
allur silungur í norðanverðu
vatninu. Síðast 1 septem.be r
þetta ár stöðlvaðist hraunrennsl-
ið að fullu og ðl'lu, en allt næsta
ár og miklu len.gur rauk geig-
vænlega úr eldvörpunum, og
grúfðu ógnþrungin gufuský yfir
sjóðheitum hraununum austan
við Mývatn, svo að fólkið í sveit
inni var sífeölt óttasle-gið og
kvíðandi nýjum eldgangi, ógn-
um og eyðileggingu.“
MÝVATN
Þegar hafðar eru í huga hinar
ógurlegu hamfarir náttúrunnar,
sem gemgu hér yfir í Mývatmaveit
á ánumium 1724—29 og getið hef-
ur verið um, gegnir sannarlega
furðu að sveitin skyldi ekki
leggjast hreinlega í auðn. Full-
yrða má, að Mývatn á þar fyrst
og fremst miestan þáttinn, að við
haida byggðinni í sveitimni. Frá
ómunatíð hefur silungurinn úr
vatninu verið mörgum mikil og
góð búbót, og kom jafnivel í veg
fyrir að ekki varð mannfellir á
mestu harðindaárunum. Mjög
hefur á undanfömum árum ver-
ið sótt í þessa gullkiistu af ýms-
um aðilum. Þá má einnig benda
á að margir utanaðkomandi hafa
á allra síðustu árum sótt að
henn-i í vaxandi mæii.
Svo sem kunnugt er var um
sfeeið gerð áveitustífla í Laxá
á vorin, hækkaði þá allmikið yf-
irborð Mývatns. Eflaust hefur
þessi stífla aukið grasvöxt á viss
um stöðum, þar sem góð skiilyrði
voru fyrir hendi. Hins veg-
ar olli hún líka miklu landbroti
og stórkostlegri eyðileggingu á
öðrum stoðum. Þessari stífluigerð
var því hætt eftir nokkur ár.
Með aðgerðum Laxáryirkjunar
hjá Geirastöðum, hófst hin
háskalegasta aðför að Mývatni,
sem ekki er séð fyrir endann á.
Síðan þessum aðgerðum lauk,
má raunverulega stjórna vatns-
hæð Mývatns, enda mjög leitað
eftir að halda því hærra en eðli
legt getur talizt. Munu afleið-
ingarnar þegar vera komnar 1
ljós á ýmsuim sviBlum. Mieð því
að halda vatnshæðinni hærra en
áður, eykst til muna hættan á
landbroti. Það hefur lílka sýnt
sig, þegar stórviðri hafa geys-
að og vatnið er ísiauist, að sums
staðar hefur mikið landbrot átt
sér stað. Margir hóimar hafa
þegar alveg horfið, svo og
flúðir og smá sker. Segja má að
eyðileggingin, sem þegar er orð
in á strandlengju Mývatns
af völdium vatnshæðarmnar sé
mjög alvarleg.
Hver er ábyrgur fyrir þessari
eyðileggingu og hvar eru bæt-
urnar? Nú er mái tiil koonið að
spyrna við fótium svo forð-
að verði frekiari skemmdum en
þegar era orðnar. Margir hafa
tefcið eftir því, að siiungurinn í
vatninu virðist nú milklu magr-
ari en áður var. Bendir það tii
þess að um átuiskort sé að ræða,
eða vöntun á vissum fæðuteig-
undum. Þá er mjög áberandi
hvað kynþroska siiungur, sem
veiðist, er bæði magur og alveg
sénstakliega smár máðað við fyrri
tíma. Eftir að farið var að hafa
yfirborð Mývatns hærra á vetr-
um, virðist vatnið kyrrsteðara
og lífminna, þannig að silungur-
inn, sem fer í net undix ís,
drepst mjög fljótt, slíkt getur
auðvitað haft ófyrirsjáanlegar
afleiðmgar.
Síðan framfevæmdunum við
Geirastaði lauk, hafa ýmsir hér
i í Mývatnssveit veítt því athygli
að mývargurdnn virðist alltaf
vera til staðar, þegar gefur á
sumrin. Áður fyrr voru
áfcveðnar tvær til þrjár göng-
ur en nokkurt hié á milli. Þá
má einnig benda á að rykmýið
virðilst ekki ná sér eins vel upp
og áður um ailrt vatnið, en lirfa
þess er sem kunnugt er aðal-
fæða siiungsins. Það er
vissulega full ástæða til að íáta
nú þegar rannsaka hvort breytt
vatnshæð Mývartns hefur ekki
áhrif á lífrænan gróður vatns-
fflns og ábuEklilyihðli. Bf svo er,
sem margir óttast verður þegar
í stað að þeirri fræðilegu rann-
sókn lokinni, að banna strang-
lega alia breytingu á vatnsborð-
inu. Hér er mikið í húfi, og verð
ur að stöðva þá óheillaþróun,
sem undanfarið hefur átt sér
stað á vatnasvæði Mývatms.
Frá Álftagerði í Mývatnssveit. Bláfjall í baksýn.
— Varnarmál
Framhald af bís. 19
úr landi í áföngum, og vitnar í
ummæli Bjama Benediktssonar
forsætisráðherra máli sínu tli
stuðnings, um að hann teldi að
varnarliðið hyrfi héðan að tíu
árum liðnum. Það er mál þeirra
Bjarna og Þórarins, hvort þar
er rétt frá skýrt. En ekki er út-
lit þannig í heimsmálum, að
sennilegt sé, að varnir vest-
rænna þjóða verði minni næsta
áratuginn, og því síður að Norð-
ur Atlantshafið og ísland verði
gert að almenningi fyrir ásókn-
aröfl kommúnista, ef vestrænar
þjóðir vilja halda í stjórakerfl
sín og lýðræðishugmyndir.
Það þarf engan að undra, þótt
kommúnistar flytji tillögu á Al-
þingi um úrsögn íslands úr Nató
og uppsögn varnarsamningsins.
Þeir hafa löngum nært sig á tali
um þau mál og stundað göngu
ferðir frá hliðinu á Keflavíkur-
velli og Hvalfirði, eða spinkað
um götur Reykjavíkur, þegar
styttri gönguferðir eru famar.
Nú hyggjast þeir ganga um
stræti og halda fundi í tilefni
30 ára veru varnarliðsins hér,
en þeir ættu að muna eftir því
að hafa með í förinni stórar
myndir af Einari Olgeirssyni og
Brynjólfi Bjaraasyni í því til-
efni, því þeir samþykktu á sín-
um tíma veru Bandaríkjamanna
hér á meðan heimsstyrjöldin síð
ari geisaði, ein urðu ókvæða
við beiðni þeirra um afnot Kefla
víkurflugvallar áfram, er sýnt
var að Stalín og klíka hansrauf
gefin loforð um frelsi þeim þjóð
um til handa, sem losnuðu úr
ánauð nasismans í Mið- og Ausrt
ur-Evrópu, en lentiu undir járn
hæl kommúnismans, með þeim
ægileigu blóðtfórnum og and-
legri kúgun, sem því var sam-
fara.
Vamarsamtök vestrænna
þjóða voru sett á laggir vegna
ofbeldis og ásóknar kommún-
istaforkólfa n n a í Auis tur -Ev rópu
og stöðvuðu framrás kommúnism
ans vestur á bóginn. Sú hætta
er enm við lýði, ef slakað verður
á vornum og samstöðu vestur-
landa.
Afstaða kommúnistaforkólf-
anna hér á landi er: skiljapleg,
því þeirra utanríkisstefna oghug
myndir eru þær sömiu og vald-
L.
I hafanna í Kreml og öðrum lönd
um, sem kommúnistar hafa þrúg
að undir sig, að reyna að lama
viðnámsþrótt þjóðanna með tali
um ofbeldi annars staðar en I
þeim löndum, sem þeir ráða.
Þeirrá ofbeldi er „sósíalismi",
„alþýðustefna", „Marx-Lenin-
ismi“, þar sem öll meðöl eru
leyfileg.
En í lönduim Vestur-Evrópu
og vesturheims, þar sem lýð-
frelsi og persónufrelsi er meira
en nokfcuirs staðáir þekfcist í
heiminum, þrátt fyrir ýmsa galla
og óunnin félagsleg réttindi og
mannjöfnuð; það kalla kommún-
istar ófrelsi og auðvaldskúgun.
íslendingar ættu að skilja þetta
betur nú en áður, og ekki sízt
þegar menn, sem áður fylgdu
kommúnistum í góðri trú, en
hafa snúið við þeim baki, skýra
frá, hvernig innviðir kommún-
ista hér á landi viila á sér heiim-
ildir.
En furðulegra er nú samt, þeg
ar Hannibal Valdimarsson kem-
ur fram í sjónvarpinu í nafni
„frjálslyndra og vinstri manna"
með sömu stefnu í utanríkismál-
um og kommúnistar og telur það
stefnu þeirrar flokksnefnu, sem
hann veitir forstöðu, að íslend-
ingar segi sig úr Nató og rjúfi
þau tengsl, sem era um varnir
landsins, við Baindardkin. Ég
held að Hannibal og samherjar
hans hefðu eins getað fyllt flokk
með koramiúnisrtium áfram, eins og
hann gerði í þrennum Alþingis-
kosningum eftir fall vinsrtri
stjómarinnair ag flæradi þá frá
sér flesta stuðningsmenn, sem
vildu veita honum lið meðan
tími var til, eftir að kommún-
istar sviku Alþýðúbandalagshug
myndina 1959—60 og Hannibal
gerði sér að góðu. Nei, það er
ekki annar flokkur með stefnu
og starfsaðferðir kommúnista og
einstefnuakstur Hannibals, sem
vantar hér á landi. Vinstriveilan
var nóg fyrir, þó einni grúpp-
unni enn væri ekki bætt við.
Hér vantar frjálshuga menn,
sem viija taka á móti vandamái
um þjóðfélagsins á raunhæfan
hátt með því að efla undirstöðu
atvinnuvegina og iðnað bæði til
útflutnings og fyrir vaxandi
þarfir innan lands og nú er unn
íð að eftir in.mgönguna í Efta.
Einnig þarf að hraða bygg-
ingu stórorkuvera og stóriðju-
verksimiðjia, sem réiistar verði úti
á landsbyggðinni, sem jafni met
in um jafnvægi í byggð landsins
og dreifi fjármagni þangað, sem
landrými og aðstaða er fyrir
hendi, en sú stefna verði ekki
lengur liðin áð kakka öllum
verksmiðjum við Faxeiflóa. Sam-
hliða stórorkuframkvæmdum
þarf áð tryggja landsfólkinu
ódýra raforku til húsahitunar
og iðnaðar og taka jarðhitann í
vaxandi mæli til upphitunar
húsa og atvinnurekstrar, svo sem
gróðurhúsárækt o.fl. En til þess
að slík þróun geti gerzt, þurfa
samskipti við Vesrtur-Evirópu-
lönd og einkum þó Bandaríkin
að aukast og miðast við slíka
þróun og sú forusta að skapast,
sem markar þá stefnu, en hrekj
ast ekki undan í þeim málum,
þó úrtölumenn og kreddupostul-
ar kommúnista hafi hátt, því
þeirra hugmyndir og starfsað-
ferðir eiga heima í fortíðinni.
Fólkið, s-em býr úti á la.nds-
byggðinni, þarf að átta sig á þess
um stórkostlegu möguleikum og
velja sér fulltrúa á Alþingi og
í hæjar- og sveitarstjórnir, sem
vinni að þessum málum með sam
ræmdum aðgerðum.
Ef Þórarinn Tímaritstjóri vill
endilega hafa forustu fyrir ein
hverju ímynduðu liði í Fram-
sóknarflokknum og þorir ekki
að taka hreina afstöðu í neinu
máli, sem virkilega þarf að taka
á í, eins og lýst er hér að fram-
an, sem einna líkast er „hipp-
um“ nútímans, sem ekki vilja
skapa sér aðstöðu og umhverfi
eins og venjulegt fólk, þá verð-
ur svo að vera. En ég þekki svo
til meðal framsóknarmanna í
Reykjavík og víðar, að það er
ekki þeirra vilji að íslendingar
rjúfi þau tengsl, sem verið hafa
við Bandaríkin um varnir og ör
yggi ístlands á mieðan nauðsyn
er á að varnarsamtök vestrænna
þjóða séu við lýði.
Atlantshafsbandalagið tryggir
sjálfstæði og sjálfsákvörðunar-
rétt þeim þjóðum, sem þar eru
þátttakendur, og er ein bezta
tryggin.g fyrir batn.andi heimi og
betri möguleikum allri heims-
byggðinni tii vel'farnaðar. Fram
sóknarforystan reynir að læða
því áð þjóðinni, að vera fslend-
inga í Atlantshafsbandalaginu
og vamarsamningurinn við
Bandarikin séu tvö aðskilin mál
efni og því geti íslendingar ver-
ið áfram í Nlató, þótt v.arnarldð.ið
hyrfi úr landi. Vitanlega er
þetta blekking, vegna þess að
varair hér eru tengdar Nató, en
sú þjóð sem öfLuigust er í þeim
samtökum hefur tekið að sér
varnir hér á landi, sem er liður í
vörnum og öryggi hér á Norður-
Atlantshafi. Bretar vora allsráð
andi á því hafsvæði samfellt í
nær 300 ár, en sú breyting varð
á, að heimsstyrjöldinni lokinni,
að Bandaríkin tóku við því hlut
verki. Það var því talið rétt eins
og 4 stóð, að það kæmi í hlut
þeirra í fullu samráði við íslend
inga að vamarstöðvar hér á
landi skyldu vera í gæzlu Banda
ríkjanna. Þess vegna er sú fram
sóknartillaga, sem látin er vera
á sveimi á fundum og í sam-
þykktum Framsóknarflokksins,
um brottför varnarliðsins í
áföngum gerð í blekkingarskyni
til að geta staðið á torgi með
kommúnistum á kosningaveiðum
í þessum mikilvægu málum. Það
er enginn grundvöllur fyrir því,
að íslendingar vilji rjúfa tengsl
in við Bandaríkin um varnirhér
á landi. En það sem um þarf að
ræða er, að skilningur þjóðar-
innar og viðurkenning félags-
þjóða íslendinga fáist fyrirþví,
að varair fslands hér á norður-
slóðum er einn sterkasti hlekk-
urinn í vörnum vesturlanda og
því þurfi að gera viðhlítandi ráð
stafanir til að skapa þjóðinni
það öryggi sem unnt er í þeim
vopnaða heimi sem við búum í.
Þess vegna verður að gera sam
göngukerfi landsins þannig úr
garði, að greiðar leiðir séu á ör-
uggum vegum vítt um landið
og hafnarframkvæmdir og flug-
vellir í samræmi við nútímakröf
ur. Þær kröfur á að gera í
nýrri samningagerð, því það er
réttmætt og hefði fyrir löngu átt
að verða að veruleika. En svo
bregður við, þegar á þessi mál
er minnzt, að þau standa eins
og fleinar í hoíldi ráðamanna
stjómmálaflokkanna, en tíman-
um eyrtt í fearp við komimiúnista
um þessi mál, sem yrðu áhrifa-
litlir, ef á þeim væri tekið af
festu eins og sjálfsagt er. Vara-
arsamtök vestrænna þjóða og
viðskiptaleg, menningar- og fé-
lagsleg samskipti fara saman.
Heldur Þórarinn Tímaritstjóri,
að ganga muni betur beizlun stór
ánna og bygging stórorkuvera,
ef fslendingar rjúfa samstarf við
Bandaríkjamenn um varnir lands
ins. Ætli yrðu ekki fáir til að
hætta fjármagni í þá uppbygg-
ingu, ef slíkt öryggisleysi skap-
aðist. Þeir sem skilja vilja í
sundur varnir vestrænna landa
og önnur samskipti þeirra og
vilja samt kalla sig stjóramála-
leiðtaga eru mieon gamila tímans,
þegar íslendingum var talin trú
um að tilvera þeirra byggðist á
hlutleysi og einangrun og sjálf-
stæði þjóðarinnar á slíkum for-
sendum. Sjálfstæð þjóð eflir sín
samskipti og skapar sér öryggi í
samstarfi þjóðanna, eftir því
sem hentar á hverjum tíma, og
það er ætlun fslendinga með
áfnamihaldandi þátttöku 1 Atl'ants
hafsbandalaginu og auknum sam
skiptum við Bandaríkin.
Um það er ekki að villast, að
fslendingar eiga þetta land og
hafa sýnt það í nær ellefu ald-
ir að þeir vilja búa hér. En
margra alda einangrun og kúg-
un innlendra og erlendra hefur
oft verið erfið í aldanna rás og
Löng bið eftir því, sem blaisir við
sjónum, og þeim möguleikum,
sem nú hillir undir á tækniöld
20. aldar. Vera Bandaríkja-
manna hér í meir en tvo ára-
tugi hefur verið þess valdandi
að aukin kynni og sívaxandi
viðskipti hafa skapazt og hefðu
getað verið meiri, ef óróamenn
og þeir, sem hafa stundað hér
óhróður í garð Bandaríkjamanna
hefðu ekki með athæfi sinu spillt
fyrir réttri framvindu.
En nú hefur skapazt betra
veður í sambúð íslendinga og
Bandaríkjamanna, sem skilja að
samskipti þeirra um varnir ís-
lands eru mikilvæg fyrir sam-
heldni vesturlanda. Þess vegna
er það skylda íslendinga að
vera samstilltir í samstarfi vest-
rænna þjóða. Þá verður auð-
veldara að leysa aðkallandi mál,
sem sífellt kalla að, svo takast
mætti að skapa þjóðinni efna-
hagslegt öryggi um búsetu í
framtíðinni. En svo aðeins tekst
það, að allir hafi skilning á því,
að hér er aðeins hægt að lifa og
halda byggð, að allir leggist á
eitt Utii að svo megi verða.