Morgunblaðið - 14.06.1970, Blaðsíða 17

MORiGU'NiBiLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JÚNÍ 1970
17
Þarflaus verkföll
Þegar þetta er ritað, verður
enn ekki séð, hvort nú um helg-
ina fæst sú lausn á vinnudeil-
unum, að hinum viðtæku verk-
föllum verði aflýst. Víst er það,
að öllum mun létta þegar verk-
föllunum linnir, nærri því hvern
ig sem lausnin verður. Enda er
viðbúið, að menn þurfi nokkurn
tíma til að átta sig á því, hvort
lausnin efni sínu samkvæmt sé
fagnaðarefni. Þá má og segja, að
úr því fái reynslan ein skorið,
og skal það þess vegna látið
liiggja á milli hiliuta í bálTi. En
þó að m.ilkil óviisisa rílki, bæði um
það hvenær lausn fæst, og hvert
efni hennar verður, þá blasir
það þegar við, að verkföll þessi
hafa frá upphafi verið óþörf
með öllu. í því getur ekkert það
náðst fyrir verkalýð eða laun-
þega, sem þeir hefðu ekki getað
öðlast með samnmigauimfeiitun-
um ag eftir aibvifciuim með ver'k-
fallshóbun á rébbuim tíma. I s-tað
þes-s að reyna þá aðf-erð áttu sára
1-iblar alvariiegar samninigaum-
leitanir sér stað, áður en verk-
föllum var skellt á. En svo er að
sjá sem verkalýðsforingjarnir
hafi verið s-etti-r í herfjöbur.
AUir þessir menn hafa áður
sýnt, að þeir eru góðviljaðir og
hafa til þess dug og vit að taka
réttar ákvarðanir, þó að óvin-
sælar kunni að vera hjá sumum
í fyristu. Slí'ks eru þeir megnug-
i-r, þega-r þeir lláta sína eigin
greind og góðvild ráða, ótruflað-
ir af annarlegum sjónarmiðum.
Innbyrðis pólitísk togstreita og
viaild-abarátta réð miestiu um, að
út í verkföllin var nú lagt, og
gagnkvæm tortryggni hefur átt
verútegain þábt í að Ten-gj a þau
von oig úr viti. Fyrir löng-u er
máil tnl komið, að því háttailagi
linni.
Hvað um tveggja
flokka kerfið?
Aldrei hefur neinn stjórn-
málaflokkur á fslandi talið sig
hafa meiri vinningsmöguleika
en Framsókn hefur haldið um
sjálfa sig síðari ár. Þessar vinn-
ingsvonir voru langt frá því að
vera jafn fráleitar og flestum
kann að virðast eins og nú horf-
ir. Fyrstu forystumönnum flokks
ins tókst að byggja upp örugg-
ara valdakerfi og sterkari fjár
hagsle-gan bakhja-lll fyriir filokk
sinn en nokkru sinni ella hefur
þekkst á íslandi. Auðvitað ræð-
ur Framsókn ekki öllu í SÍS eða
einstökum félögum innan þess,
en þangað sækir flokkurinn það
afl, sem honum hefur aldrei
brugðist, þegar mest á reið.
Þetta hefur haldist, þó að flokk-
urinn sé nú fyrir löngu hættur
að vera sérflokkur samvinnu-
bænda eins og hann var í upp-
hafi. Að vísu má segja, að óljós
samvinnuhugsjón sé enn hin
hugmyndafræðilega uppistaða
flokksins. En sú hugsjón er fyr-
ir löngu orðin harla óskýr, og
fylgi flokksins er nú ekki síður
á meðal ýmissa harðsnúinna
gróðamanna í þéttbýli en sam-
vinnubænda í strjálbýlinu. Það
er einkum hinn sterki fjárhags-
bakhjallur og margháttuð fyrir-
greiðsla í skjóli hans, er teng-
ir hina ólíku hagsmunahópa
saman í eina fylkingu. I flest-
um meginmálum hefur flokkur-
inn hreinlega gefist upp við að
hafa ákveðna stefnu, heldur
treystir á, að hjörðin skili sér á
réttum tíma að básunum, sem
henni hafa verið búnir. Þess
vegna getur flokkurinn eftir at-
vikum þóttst vera ýmist milli-
flokkur, vinstri flokkur eða
hægriflokkur, eftir því hvernig
vindurinn blæs á hverjum stað
og tíma. Nú er það út af fyrir
sig ekkert einstakt fyrirbæri,
að flokkar geti haldist, þó að
þeir hafi engar sameiginlegar
hugsjónir eða hugmyndafræði-
Loftmynd frá Akureyri.
legan hrygg. Slíkt hefur t.d.
lengi tíðkast í Bandaríkjunum,
og ýmsir telja að það hafi þar
vel gefist Það er og vafalaust
vegna reynslunnar fyrir vestan,
sem Framsóknarmenn fyrir
nokkrum árum fundu upp á því,
að segjast ætla að koma á svo-
kölluðu tveggja flokka kerfi hér
á landi. Þá ráðgerðu þeir, að
Sj álf stæðisflokkurinn myndi í
stórum dráttum haldast óbreytt-
ur en sjálfir hugðust þeir taka
að sér hlutverk allra vinstri
floíkikanna bil viðlbótar sínu ei-g-
in! Með þessu ætluðu þeir strax
í upplhafi að verðia jafni-nigjar
Sjálfstæðismanna og innan
stundar tryggja sér varanleg
völd, svo sem þeir áður höfðu í
skjóli ranglátrar kjördæmaskip-
unar.
Vonbrigði
Framsóknar
Framsóknarmenn höfðu þessar
ráðagerðir mjög á orði fyrir 4—5
árurn. I sve iltars-tj ór n a rkosimin.g-
unum 1966 ætluðu þeir sér ekki
einungis að fella Sjálfstæðis-
m-eiirihDutann í Reykj avífk, held-
ur einnig að efla sjálfa sig svo
að augljóst væri, að tveggja
flokka kerfi þeirra yrði óum-
flýjanlegt. Niðurstaðan varð sú,
að helzta ályktunin, sem draga
mátti af úrsilituim siveiitarstjórnar
kosninganna fyrir 4 árum var,
að þessi ráðagerð eða hugsjón
Framsóknar væri farin út um
þúfur. Síðan hefur margt skeð
og þeir erfiðleikar yfir þjóðina
gengið, sem ætla hefði mátt, að
stjórnarandstöðuflokkar gætu
mjög notað sjálfum sér til efl-
ingar. Framsóknarmenn voru og
ékki aí-ðiuir vígnaiifiiir fyiniir
þessar kosningar en áður. Þeir
fjölyrtu að vísu ekki jafnmikið
um fyrirsjáanlegt jafnræði sitt
við Sjálfstæðismenn eins og þeir
gerðu fyrir 4—5 árum, þó að
megin keppikefli þeirra væri nú
sem fyrr að „fella íhaldið.“ Til
hins var nú jafnframt skírskot-
að, að færi væri á að nota kosn-
ingarnar til þess að fá Fram-
sóknarmönnum „lykilinn að
Stjórnarráðinu." Hvað sem um
úrslit þessaira sveita-rs'tjórnar-
kosninga að öðru leyti verður
sagt, þá eru þau glögg sönnun
þess, að almenningur hefur jafn
lítinn hug á því nú, eins og fyr-
ir 4 árum, að fá Framsóknar-
höfðingjunum þann lykil í hend
ur. Fylgi flokksins stendur í
stað, þar sem fylgi hins þrí-
klofna Alþýðubandalags hefur
samanlagt aukist. Það er einmitt
sundrungin, andstaðan gegn heil
legri flokksmyndun vinstri
manna, andstaðan gegn tveggja
flokka kerfi, sem nú hefur hlot
ið nokkra fylgisauknin-gu. Menn
geta fagnað þessu eða harm-
að, hver eftir sínum hugmynd-
um, en þetta er hin óhagganlega
staðreynd. Það er tryggðin við
sérkreddur og trú á óljóst um-
bótahjal, sem dregið hefur fylgi
að þessum flokksbrotum.
„Kröfugerð
og kúlulegur”
Undir ofangreindri fyrirsögn
birtist eftirfarandi grein í Suð-
urlandi hinn 6. júní.
„Ungir menn — oig vaifal-au-st
reiðir — hafa vakið á sér
nokkra athygli að undanförnu,
aðallega fyrir kröfugerðir. Eiga
þar einkum hlut að máli nokkr-
ir unglingar, sem dvalist hafa í
Svíþjóð. Ekki hafa allar athafn-
ir þeirra verið þeim til sæmdar,
enda hafa ýmsir haft á orði, að
rétta-s-t væri að svipta þ-etta fiólk
ölliu-m námssityrkj'um. Sá, sem
þetta riltar, er e'k/k-i sa.miþykkur
þeirri uppástungu. En hitt væri
athugandi, hvort gera ætti að
skilyrði fyrir áframhaldandi
styrkveitingum, að þetta unga
fólik sibundi nám siitt framv-egis
austan tjalds, svo að það geti
íhugað betur, á réttum stöðum,
þá „byltingu" sem það kveðst
hafa áhuga á.
Skri-f sium.ra sænsfcu blaðanna
um atburðina í Stokkhólmi eru
heldur undarleg, en þó e.t.v.
skiljanleg, þegar þess er minnst,
að árum saman hafa ýmsir hóp-
ar manna í Svíþjóð haft sigmjög
í frammi, þegar til umræðu hafa
verið stjórnarhættir í fjarlægum
löndum, td. Grikklandi, Spáni
og Suður-Afríku. Þeir hinir
sömiu mienn hafiai hiins veigar ver-
ið mun hógværari varðandi
stjórnarhætti Rússa í Eystra-
saltsríkjunum. Og heldur lá Sví-
um lægra rómur á heimsstyrj-
aldarárunum síðari, er þýzkt
herlið var á næisba lieifti við Sví-
þjóð, en viðskipti þar á milli það
mikil, að ýmsir hafa síðan nefnt
þetta tímabil í sögu Svía „Kúlu-
leguárin“.“
Sænska
tengdamamman
Sá -sálMofnir.igu-r Sví-a, s-em
að er vikið í þessari grein Suð-
urlands, hefur orðið mönnum til
umhugsunar víða um heim. Eng-
inn efi er á því, að Svíar eru
(Ljósm. Mats Vibe Lumd).
með allra mikilhæfustu þjóðum,
sem og hitt, að þegar talað er
um einkenni þjóðar, verður að
hafa á ýmsa fyrirvara. Svo er
margt sinnið sem skinnið; engir
tveir einstaklingar eru steyptir
í alveg sama mót. Engu að síður
sýnast þeir hafa- tö-luver-t tiil sí-ns
máls, er segja, að sú raun, sem
Svíar urðu fyrir í seinni heims-
styrjöldinni, hafi að nokkru orð-
ið þeim ofviða. Svíþjóð er
gama'lit stór-veldi, er hrundi fyr-
ir 2—300 árum, en hefur á þess-
ari öld hlotið meira ríkidæmi
hlu-tfailllsle-gia en- nokkurt land
annað. En mitt í allri velmegun-
inni var það á Svía lagt — þvert
ofan í vilja þeirra, — að þeir á
seinni stríðsárunum urðu að ger
ast eins konar handlangarar
Hitlers gagnvart nágrönnum
sínum og þá ekki sízt Norð-
mönnum. Óumdeilt er, að Svíar
gerðu allt, sem í þeirra valdi
stóð, til að létta ok nágrann-
anna, en þeir urðu — eða töldu
sig verða — að þola meiri not
sænskis la-nds, ga-gn-a þes-s og
gæð-a nasiis-tu-m fcid fra-mdráittar,
■en sæinlslk saim-vizka þoldti.
Þess vegna er á henni opið,
ógróið sár eða þjóðin síðan hald
iin sáliMofni-nigi, hveirniig s-e-m sér-
fræðingar komast að orði. í
þessu hafa fróðir menn viljað
leita skýringanna á því, að Sví-
ar koma oft fram sem eins konar
alsherjar tengdamóðir heims-
by-ggðar-innar svo sem víðtfiör-ull
diplomat sagði fyrir sfcemmisit-u.
Magnús
„veit ekki”
Svíar hafa t.d. lengi verið
haldnir þeirri firru, að á íslandi
væri allt að kafna í amerískum
áhrifum. Ekki þarf þó að fara
lengi um Stokkhólm til að sjá,
að þar er miklu amerikaniser-
aðri borg en t.d. Reykjavík.
Samt verður að segja að Svíum
er nOkk-ur vorfcu-nn í þessum efn
um. Einisitak.ir íslend-ingar hafa
sem sé fyrr og síðar rógborið
þjóð sína í þeirra eyru. Þar er
einna fremstur hinn sjálfumglaði
Magnús Kjartansson. Blaðamað-
ur, sem hér var á ferð fyrir
nokkrum vikum hafði t.d. eftir
honum á sínum tíma í Dagens
Nyheter, um ímynduð afskipti
Bandaríkjamanna af innan-
lands- og utanríkismálum ís-
lamdis, þet-ta í lauisl-e'gri þýðiinigu:
„Það er alveg ljóst, að þrýst-
ingur „pátryoknin-gar" hefur ábt
sér s-tað. En í hvað-a fiormi hanm
hefur átt sér stað veit ég ekki.
Til er mjög skýrt dæmi um þetta
í sambandi við' atkvæðagreiðslu
um inngöngu Kína í Sameinuðu
þjóðirnar. Á norrænum utanrík-
isráðherrafundi var ísland al-
veg sammála hinum löndunum
um að styðja inngöngu Kina. En
eitthvað skeði á milli þessa
fiundar og atkvæðagreiðislunnar í
Sameinuðu þjóðunum. ísland
afturkallaði stuðning sinn og fór
alveg á linu Bandaríkjanna.“
Þá er það einnig haft eftir
Magnúsi, að það hafi verið eft-
iir þrýatórjgi „pá-tiryPkmjnigair" frá
Bandaríkjunum, að ísland hafi
br-ey-tt stöðlu bil sa-mnorrænma að
gerða gegn herf oringj aklíkunni
í Grikklandi.
„Báðir þessir atburðir stað-
festa ameríkönsku áhrifin á ut-
anríkispólitík fslands, meinar
Kj artanson.“
Þessar „meiningar" Magnúsar
Kjartanssonar fá með engu móti
staðist. Honum hefði verið nær
að vitna til ákveðinna stað-
reynda í stað þess að fara með
slúðiur u-m „pábrydkni'nigar,“ siem
hann í hinu orðinu játar þó, að
hann viti harla lítið um.
„Detta folk
av gamblers“
En fleiri eru sekir um stað-
laust slúður íslandi til ófrægð-.
ar en Magnús Kjartansson.
Velmetinn fslendingur, sem er
við nám í Svíþjóð, sendi þeim, er
þetta ritar, fyrir skömmu fallegt
tímaritshefti og fylgdi svohljóð-
andi miði með:
„Mjög eftirtektarverð grein
um fsland, hefur verið birt í tíma
ritinu Industria, maí 1970. Höf-
undur hefur numið við Háskóla
íslands eitt ár. Það væri fróðlegt
að vita hvaða íslendinga hún
hefiur umigengist því að húin mun
hafia skrifiað öðruvílsii um. Finn-
land í sama tímariti. Það er mik-
il raun að flestum skrifum Svía
um ísland, en verst er þegnleysi
margra íslendinga og skortur
þeirra á sjálfsvirðingu í samtöl-
um við útlendinga um íslenzk
málefni.“
Tímaritshefti þetta er mjög fal
legt, greinin vel upp sett og
henni fylgja ágætar myndir. En
í inngangi eru íslendingar kall-
aðir „Detta folk av gamblers1*
þ.e. þessi þjóð fjárhættuspilara.
Á sömu síðu er býsnast yfir því,
hvað fslendingar hafi gert við
síldarpeningana, meðan þeir
„fluibbu“ imn „ — þá fienigu mienln
sér bíla, báta, húsnæði (hæsti
hfibýl-astandard á Norðiur’liöndium,
Norden-s högsta bositadsstand-
ard) og heimilistæki“ „Islánning-
arna gillar att fylla sina hem
mieð apparaber." Maiður sér hina
velividju áihyggju skína út úr
Svíuim yfir því, að svona
óreiðumenn skuli hafa beztu húsa
kynni á Norðurlöndum og leyfa
sér að fylla heimili sín með alls-
kyns „apparötum." Síðan er skop
ast að íslenzkum iðnaði. í fram-
haldi af þvi s-egir:
„Lánefcaral'la frán den en-
sikilde li-llie lágusisiellien sinurrar
albsá firiskt, enheitsinnehaivaren
(ocih d-e fle-sta „ager“ sin-a bo-
s-tader) el-ler fiaibriiikan-t-en fcill
stora staten sjál-v lever standig
pá minuis.
Det finn-s skeptiiger som m-enar
att indiustrifonden pá 100 miMion-
er danska kronor sem de övriga
nordiska lánderna lánat ísland in
fiör Efta-an-slu-tnimgen bara komm
er att anvándas fár at stoppa igen
nágra av de gamla hálen í stállet
för att satsas pá nya friska pro-
jekt.“
Dez/t er -að lá'ta þettia naiua
vera óþýbt á okkar tung-u, enda
nær hún niaiumast hinn-i ísmeygi
legu sœmsiku umlhyggjusemi á-
siam-t geibsötoum í okk-ar garð.
Eða er ekki von, að sænsku
dömiunni ofbjóð-i a-ð ístendimg-
ar eigi íbúðiir sínar? Eða hafi
yfirleitt íbúðlir, því -að í Svi-
þjóð er það ekki ótítt, að ungt
fiólk þurfi að bíða áru-m saim-an
eð-a- niærri áratug fciil að komast
í íbúð þó að efcki sé merma leúsu
íbú-ð hjá bæn-uim!
Reykjavíkurbréf
Laugardagur 13. júní