Morgunblaðið - 24.06.1970, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. JÚNÍ 1970
15

Og jafnvel böðullinn
er brezkur
Útlendra áhrifa gætir enn mjög í Afríku
Eftir Lynn Heinzerling (AP)
Kinshaisa, Kongó
(Associated Press)
Nú þegair liSin eru tiu ár
frá því tekið var að draga
niður fána nýlemduveldainna
með mikilli viðhöfn og
trumbuslætti, búa um 75 pró-
semt af 345 milljónum íbúa
Afríku við eáinsflokks kerfi
eða undir herforingjastjórn.
Einnig búa um 10% af „lituð-
í um“ íbúum álfunnar í Suður-
* Afríku, Rhodesíu, Angola og
Mozambique, þar sem áhrifa
þefirra varðaindi stjórn land-
nnita gætir lítið eða elcki
neitt.
í aðeins 11 af þeim 40 ríkj-
um, seim blökkumienn eð.a Ar-
abar stjórna, geta íbúa-rnir
státað af s t jórn-ar andstö ðu -
flo-kkum, og tilhn-eiigingin er
sú meðal s-tjórnmálamanna í
Afrík-u -að líta- á stjór-narand-
stöð-uflokka sem lítt æski'legt
fyrirbri-gð-i.
Frá ár,inu 1960 hafa verið
gerðar 30 s-tjórnarbylti-nigar
eða skyndiiskipti á ríkis-
stjórnum. Ör-lög 12 Afríiku-
þjóða er-u í hönd-uim herfor-
ingjastjór-n-a eð-a hers-höfð-
ingja. I Dahomey og Bur-
undi-, hvoru um sig, s-em eru
meðal fátæ-kustu ríkja álfunn
ar, ha-fa verið gerðar átta
s-tj órna-rbyltinigar.
Þetta hef-ur verið dýr.keypt
u-r ára-tugur. í Konigó hafa
þrír fors-ætiisráðh-err-ar látið
lífið. Einn v-ar myr-tur, ann-
ar tekinn af lífi opinberlega,
þei-m þr-iðja va-r rænt: Sír
Abub-akar Tafawa Bail-ewa
forsætisráðlherr-a Nígeríu, sir
Ahmad-u Bello leiðtogi Norð-
ur-Nígerí-u oig m-ar-gir fl-ei-ri
leiðtog-ar voru teknir af líf-i
í by'ltinigum her-sins.
Sylvan-uis Ol-ympio forseti
Togo, sem var frá'bær leið-
togi, var d-r-epinn. Kwame
Nkru-m-ah fors-eta Ghana var
steypt a-f stóli vi-ð bylting-u
herisiins og ha-nn s-endur í út-
le-gð. Tugir anniarr-a leiðto-ga,
s-em min.n-a voru þekk-tir, h-afa
verið myr-ti-r, f-anigel-saðiir eða
sendir í útl-egð.
Bylt-ingar, bor-gar.astyrjald
ir og uppr-eisnir hafa kostað
þúis.undir ma-nnslífa, ef tiil viill
máliljónir. Bkki er vi-ta-ð hve
mikið miannfaill v-ar-ð í borg-
arastyrjöldiininá í Nígeríu, s-em
nú er lokið, en þar hefur
s-enniilega rúm milljón m-anna
látizt veigna hernaðaraðgerða
eða hun-gurs.
Þrátt fyrir a-llt þetta s-e-gja
stjórn.speking,ar í Afríku að
of snemmt sé að fella dóm um
það hver s-é ákjósamlegasta
leiðin til að stjórna rikj-um,
sem s-undruð er-u vegn-a ætt-
flokkarígs, lömuð vegna fá-
tæk-ta-r eða sjúkdóma, eða
þjást af skorti á hæfurn
stjórnenduim og tæknifræðing
uim.
Friðsaim't, stefnuf-ast og efna
hags'laga sjá-lfstætt Kongo er
betur komið undir stjórn Jos-
ephs Mobutus herishöfðingja
en það var á mann-skæðum
þrætudögum fyrri borgara-
stjórna-r. Mobutu hef-ur 1-iitið á
það sem skyldu sína- a-ð s-kipa
færa atvinnumenm í æðri
embætti, en ekki ein-göngu
stjórnmála-m-enn, sem þykj-ast
ha-f-a til þeirr.a unnið. Það
þætti hu-gaður maður 1
Ghama, s-em léti í ljós ósk um
að koma Nkrumah fyrrum for
set-a á ný til valda, en h-er-
inn sendi hann í ú-tlegð fyrir
að h-afa sóað almannafé til lít
ils annars em reisa sjálfum
sér ver-ðuga minn-iisvarð-a. H.ef
ur herinn í Ghana nú komíð
á fót borga-rais-tjórn í landinu.
Felix Houphouet-Boigny
forseti Fíla-beinsstr-andarinn-
ar heldur styrkri hendi um
stjór-narta'Uman-a í ríki sínu
mieð aðstoð hundr-uð fr-an-skra
sérfræðinga og ráðigja,fa í
s-tjórnar og fjármálaembætt-
um. Er það ta-lið „ra-unsæ
stefn-a“ á þess-u þróunarstigi
landsins.
Ríkin ellefu, þar sem
stjórnar-andstöðiuflokkar fá
að s-tarfa eru Botswana, Mið-
ba-ugs Guinea, Gambía, Mal-
agaisy lýðveldið, M-arokkó,
Rwanda, Sierra Leone,
Swaziland, Uganda, Zambia
og Ghana-.
Flokkar stjórnarands-töð-
unnar er-u ekki bannaðir í
Líberíu, en stjórna-rflokkur-
inn þar hefur verið við vö-ld
í rúmlega 90 ár. Wiillia-m V. S.
T-ubman he-fu-r verið fors-eti
landsin-s frá árinu 1944. Ko-m-
ið h-ef-ur fyrir að að-rir hafa
verið í fra.mboð'i við forseta-
kjör, en andstaðan er óskipu
lögð.
Forseta-rnir Jomo Keny-atta
í K-enya og Juli-us Ny-erere í
Tanzaníu h-afa bann-að and-
stöð-uflokka, en þó er-u þeir
tald-ir m-eðal fra-m-fara-sinn-
uð-u-stu stjórnmálamanna
Afrílk-u. Kenn-eth Kaunda for
seti Zambíu, eins þeirra ríkja
þar sem stjórn-arandstaðan
fær að sta-rfa-, s-eg-ir: „Við er-
um að reyna að breyta yfir í
eins flokks kerfið."
„Ég veit ekki um ne-itt
land, sem ekki stefni-r að því
að koma á eins flokks kerf-
in-u,“ seg-ir Kaunda. „Afríku í
heild,“ segi-r hann, „með s-inn
margbr-eytta efn-ahag, þjóðfé-
la-gskerfi og menningu, hent-
a-r betur eins flokks kerfið.“
Eins fdokks stjórn, s-e-gir Ka-
unda, verður e-kki kom-ið á
nem-a með samþyk'ki þjóðiar-
in-na-r. „Það skiptir meginmáli
hvernig þjóðféla-gið er upp
byggt,“ segir ha-nn. „Þegn
a-rnir verð-a að hafa fre-ls-i til
að keppa um hva-ða stöð.u sem
er. M-eð öðrum orðurn, vi'lji
þjóðarinnar verð-ur að ráð-a ef
lýðræði á að ríkja.“
Þe-tt-a eru flóknar hug-
myndir fyrir ó-menntað-ar
miiljón-ir Afríkubúa að s-kilja.
Fle-stdr þeirra, ef þeir þá f.ara
á kjörstaði, verðia að m-erkja
við tákn en ekki nöfn af því
þeir eru ólæsdr.
Eftir því se-m menntun
breiðist út um Afrí'ku og flie-iri
Afríkubúar út-sikr-ifast úr
m-ennta- og háskólum, má bú-
ast við að þessa-r hugsjónir
m-æti aukinni andst-öðu. Borg
arbúa-r um a-lla Afrík-u hafa
komizt að r-a-un uim þá stað-
Dr. Ifastings Bainda
Kenne-th Kaunda
reynd að það er-u stjórnmála-
menn stjórnarflokk-anna, vin
ir þeirra, ættingj-ar og stuðn-
ilngsm-e-nn, sem njóta ávaxta
sjálfstæðisins. Það eru þeir,
sem eiga stóru bíl-ana, einbýl
ishús hvítu mann-ann-a og
bankainnstæð'urnar.
HáskóiLam'einnitaðlur m-aður
v-ar að því spurður hver
áhrif sjálfstæðið h-efð-i ha-ft á
þjóS-ina í K-enya. Sv-araði
han-n: „Ekki mi'kil. Ma-nnin-
u:m uppi í sv-ei-t var sagt að
honum hefði verið veitt frelsi,
að börn hans fengju ókeypi-s
menntun, og að hann gæti
flutt inn í hú-s Evr-ópunnann-
anna. Þetta hefur ekki gerzt.
Meira atvi-nnuleysi ríkir nú
en fyrir sjálfstæðið. Atvin-nu
fá ekki a-ðrir en faglærðir.
Ný stétta-s-kiptin-g hefur lei-tt
ti-1 þes-s að þeir ríku verða
rikar-i, þeir fátæku fátækari.“
Yirtur afrískur rithöfund-
ur í Nairobi sagði: „Þeir sem
h-agn-ast eru s-tjórnmála-menn-
irni-r, skjólstæðing.ar þeirr-a
og ættm-e-nn-i. Sjá-lfstæði'ð hef
ur dregið með sér stétta-skipt
ingu, og stjórnmálamennirnir
styðja eignastétti-na, Sa-gt er
að hér sé mi-ki’l efna-hags-
blómgun, og væri það ágæt.t.
Það er blóm-gun, e-n fyrir
hvern? Nairobi er aðeins vin
í eyðimörkmni."
V-ald-ataka i-nnlendra manna
hefu-r 1-eitt til nokkurrar
dreifingar þjóðar-tekn-anna,
Julius Nyerere
en a-lgjör valda-taka þeirra á
enn la-ngt í land. Hér í Kongó
starf-a rú-mlega 700 belgískir
sérfræðingar á vegum stjórn
arinnar, 125 til við-bótar eru
frá Frakklandi og fná öðrum
ríkj-um eru enn fleiri. Á svip-
aðan hátt eru önnur Afríku-
rí-ki háð hvítum sérfræðing-
um. Bæð-i í Tanza-níu og
Kenya eru 1-andbúnaðarráð
herra-rn-ir hvítir menn. I
Kenya er jafnvel böð-ullinn
br-ezkur.
Opinber stað-a er-öflu-gt póli
tískt vopn fyrir þann, s-em
ha-n-a s-kipar. Staðan gef-ur fé
sem nota má til að m-ennta
aðra fjölskyldumeð'limi. Þar
sem menn-tu-n er ei-na leiðin
fyrir æsk-ufóil-k til betri
sta-rfa, er a-uðvelt að fá stuð-i
ing þess við þann, sem opn-
ar þe-iim leiðin-a.
Ættflokkarígur er þýo-
ingarmiikið atr-iði í afrískum
stjórnimálum. Fjölimennasti
ættflokku-rinn í hverju 1-andi
er venjule-ga ríkj-andi aflið í
stjórnmálunum. Það viirðist
enginn vafi á því að Kikuyu-
ættflokk-ur Kieny-atta for-seta-
á eftir að ráða ríkjum í
Keny-a þar tiíl sá dagur renn-
ur u-pp einhverntímia í fram-
tíðinni að ættflokkarígur vík
ur fyrir sannri þjóðernis-
ken-nd.
Jomo Kenyatta
í Afrík-u eru herirnir yfir-
leitt fám-ennir, en herforingja
stjórnirn-ar venjulega starf-
hæfar vegna þess að þær
njóta st-uðnin-gs borgaranna
og láta opinbera starfsm-enn
úr borgarastétt vinna stjórn-
arstörfin. Þær reyna ekki að
skipa herforin-gja í öll stjórn
arembætti, þótt s-umar þeirra
hafi komið á fót „byltingar-
ráðum" eða herforingj-aráðum
till að fylgjast með stjórnar-
störfun-um.
Erlendir s-endifulltrúat',
sem mik-il kynni h-afia af
Afrí'ku, telja að ekki sé leng
ur n-ein von um sameinaða
Afríku ei-ns og Nkru-m a-h
barðist fyrir hér áður. Ný-
frjálsu þjóðirnar eru of
hræddar við að glata full-
veldi sín-u, og Samtök Afríku
ríkja, OAU, ha-fa lítil áhrif
h-a-ft.
Dr. Ha-stin-gs Banda forseti
Malawi hefur virt að vettugi
yf-irlýsta- stefnu OAU með
því að taka upp stjórnmála-
samband við Suður-Afríku,
og önnur lön-d flytja inn vör
ur frá Suð-ur-Afríku þrátt
fyriir viðisk-iptabann OAU.
Mun áhrifameiria afl varð-
andi stefnumyndun í Afríku
er efnahagsnefnd fyrir
Afríku hjá Sameinuðu þjóð-
unum, sem — þrátt fyrir
mi-kla skriffinnsku — er
smám saman að beina þessum
nýju þjóðum inn á braiut efna
hagsbata og stöðugl-eika í
stjórnmáilu-m. M-argir leiðtog-
-ar Afríku líta á Robert K. A.
Gardiner framkvæmdastjóra
efnahagsnefndarinnar sem
einn framsýnas-ta leiðtoga álf
unnar. Gardiner er 55 ára
Gh-a-nabúi með mikl-a reynslu
að baki, og beitir sér aðal-
lega fyrir meiri samvinnu
innan Afríkurí-kjanna.