Morgunblaðið - 25.06.1970, Blaðsíða 20

20
MORGUNB'LAÐIÐ, FIMMTUDAGUS 25. JÚNÍ 1370
Ólafur Sigurðsson:
Vandamál
kvikmynda-
húsanna
Hinum alvarlegu vandamál-
um kvikmyndahúsanna hefur
loks verið veitt nokkur athygli
og var tími til korninn. Hefur
nú verið lagt frarr. frumvarp á
alþingi um breytingar á Skatta-
kjörum þeirra, sem virðist þó til
of iítilla bóta.
Vandamál þeirra eru tvíþætt.
Annars vegar hækkandi verð á
myndum úti, en ofan á það bætt
ust tvær gengislækkanir, sem
hækkuðu verðið um hundrað
prósent á einu ári. Þá hefur
annar kostnaður hér á landi
aukizt. Hin hliðin er sú, að að-
sókn hefur minnkað um þrjátíu
prósent á síðustu árum, við til-
komu sjónvarpsins.
LÉLEG LISTGREIN
En við skulum athuga rætur
þessa máls. í útvarpsumræðum
um þetta fyrir fáum dögum, benti
Ragnar Aðalsteinsson, lögfræð
ingur, formaður Kvikmynda-
klúbbsins, á það, að valdhafar
hefðu ákvarðað að kvikmyndalist
væri sú ómerkilegast, sem til
væri þar sem hún væri hátt skött
uð, meira að segja langt fram yf
ir öll viðskipti í landinu. Þetta er
gert á sama tíma, sem milljóna-
tugir fara í að borga taprekstur
á Þjóðleikihúsinu og Sinifónáu-
hljómsveitinni. Það er að vísu
ekki allt list, sem sýnt er í kvik-
myndahúsum, en það er ekki
heldur allt list, sem sýnt er í
Þj óðleikhúsinu.
Það er ekki annað að sjá en
að hið opinbera, ríki og bær
ætli sér að ganga að kvikmynda
húsunum dauðum. Við rekumst
hér á siðferðilega spurningu.
Er það réttlætanlegt, að ríkið
geri heilan atvinnuveg óhag-
kvæman, án þess að nokkuð
korni á móti. Það er einmitt þetta
sem gerist, þegair ríkið setur
upp sjónvarp á sinn kostnað og
borgaranna, sem gerir rekstur
kvikmyndahúsa ómögulegan við
núverandi aðstæður. Ef ríkið
leggur veg, sem liggur fjarri
verzlun, sem áður var í þjóð-
braut, er það talið skaðabóta-
ekylt. Því þá ekki að veita kvik-
myndahúsunum ívilnanir. Þau
hafa ekki farið fram á skaðabæt-
ur, heldur aðeins það að vera
skattlögð eins og önnur atvinnu
fyrirtæki í landinu.
OKURSKÖTTUN
Við erum komin að annarri
spurningu. Hvers vegna eru
kvikmyndaihús skattlögð meira
en annar atvinnurekstur? Mað-
ur neyðist til að álíta að þau
séu annaðhvort álitin skaðtteg og
beri að vinna gegn starfsemi
þeirra, eða að þau séu sett í
flokk með nautnavörum, eins og
áfengi og tóbaki. Bæði eru sjón-
armiðin fáránleg, því að það er
alkunna að í hverju samfélagi
verður að vera visst magn af
ekemmtunum til að borgararnir
þoli við. Verður þetta því meira
áríðandi sem samfélagið verður
að stærri hluta í borgum. Hverfi
kvikmyndahúsin að miklu eða
öllu, neyðast yfirvöld til að taka
nýjum vandamálum, sem af því
leiða.
Við Skulum líta á hvaða skatt
ar það eru, sem kvikmyndahúsin
greiða. Við skulum taka miða,
sem kostar 75 krónur. Verðhans
skiptist þannig.
Menn ingarsj óðsgj ald kr. 1.00
Skemmtanaskattur kr. 20.36
Sætagjald
(Til bæjarins) kr. 3.81
Söluskattur kr. 7.43
Stefgjald kr. 0.74
Verð hússins kr. 41.66
En ekki er allt upp talið. Að
undanskildum söluskatti eru
þetta allt sérskattar og þá er
eftir að borga aðstöðugjald,
vatnssikatt, fasteignagjöld., kirkju
garðsgjald, tekjuskatt og tekju-
útsvar. Ekki er þó ríkið búið að
fá allt sitt. Enn er eftir að borga
toll af myndinni, kr. 50.00 á kíló
og það ekki einu sinni, heldur
tvisvar. Fyrst þegar myndin kem
ur hingað í þýðángu og aftur þeg
ar hún kemur að utan, eftir að
texti hefur verið settur á hana.
EINKENNILEG
SKATTHEIMTA
í frumvarpi því, sem Alþingi
hefur samþykkt, um lækkun
skemmtanaskatts, kemur ýmis-
legt fleira í ljós. Skemmtanaskatt
ur lækkar úr 27.5 prósent niður
í 15 prósent. Af þessum 15 prós-
entum fara 90% til félagsheimil-
anna, þeirra alræmdu menning-
arstofnana. Ég t/eldi réttmæt-
ara að skattleggja þau til ágóða
fyrir kvikmyndahúsin, ef skatt-
lagning færi eftir menningarlegu
og siðferðilegu mati.
10 af þessum 15 fara til Sin-
fóníuhljómsveitarinnar. Alltaf
skal treysta Alþimgi til að gera
einfaldan hlut flókinn. Aður
voru þrjú kvikmyndahús í
Reykjavík undanþegin Skemmt-
anaskatti. Nú borga öll skemmt
anaskatt, en þessi þrjú fá endur
greiddan þann hluta, sem annars
fer til félagsheimflanna, en efcki
þau 10 sem fara til Sinfóníu-
hljómsveitarinnar. Þá gerist sá
merkilegi hlutur, að við erum lát
im borga skemmtanaskatt af sölu
skatti og menningarsjóðljigjaldi,
sem eru í rauninni ekki annað
en skattainnheimta fyrir rikið.
Við borgum skatta af sköttum.
Er ekki hægt að spara eitiihvað,
með þvi að gera þetta allt ein-
faldara.
Það hljómar kannski vel að
lækka skatta á kvikmyndahús-
um og vera má að þetta bæti
nógu mikið þeirra hag, þó að ég
efist um það. En það breytir
ekki því, að ég get ekki fallizt
á að borga ríkissjóði fyrir að
fá að horfa á kvikmynd, sem
hann hefur ekkert gert ti)l að fá
til landsins. Þetta er enn ein af
þessum fáránlegu skattheimtum
ríkisins, eins og það, að þurfa
að borga ríkinu sérstakt gjald,
um leið og maður henigir upp
frakkann sinn á skemmtistað.
Eða er eitthvert vit í því að rík-
ið innheimti skatt af fólki, sem
er að fara að gifta sig, með því
að láta það kaupa leyfisbréf,
sem hafa enga þýðingu nema
sem kvittun. Til eru ótal fleiri
dæmi. Er þao réttmætt að ríkið
skipti sér alveg svona mikið af
okkur.
Og svo er það Reykjavíkur-
borg. Hún lækkar sinn hlut úr
9 prósent í 6 prósent. Gallinn
er aðeins sá, að áður var prósent
an reiknuð áður en söluskattur
var iagður á verðið, en núna
eftir að hann hefður verð lagð-
ur á. Útkoman verður sú, aðmið
inn læikkar um heila áttatíu
aura. Það er svo sér spurning
hvers vegna Reykjavíkurborg
þarf að skattleggja sérstaklega
þá, sem fara í bíó, þegar Kópa-
vogur, Hafnarfjörður, Akureyri
og flestir aðrir staðir á landinu,
þurfa þess ekki með.
RITSKOÐUN
En það er fleira einkennilegt,
sem snýr að kvikmyndum. í Lög
reglusaimþykkt Reykjavíkur, sem
gefin er út af Lögreglustjóran-
•um í Reykjavík 1968, stendur
þessi dæmalausa setning, í 83.
grein:
„Lögreglustjóri getur og fyrir
skipað skoðun á kvikmynd-
um og bannað sýningu á
myndum, sem hann telur
skaðlegar eða siðspillandi".
Það vékur athygli, að hvergi
er á það minnzt í Lögreglusara-
þykktinni, að lögreglustjóri megi
banna bækur né hefta málfrelsi
manna. Er þar þó um algerlega
hliðstæðan 'hlut að ræða, enda
getur hann líka slitið listsýning
um og leiksýninguim, ef honum
býður svo við að horfa, saim-
kvæmt sömu málsgrein. Hér er
um dæmafátt leyfi til hindrunar
tjáningarfrelsis að ræða, sem
vafalaust á engan sinn líka, nema
í Portúgal, Grikklandi, kommún
istaríkjunum og öðrum lögreglu
ríkjum. Mannréttindi Reykvík-
inga eru minni en flestir þeirra
hafa hugmynd um.
Fleiri takmarkandi afskipti get
ur hið opinber haft af kvikmynd
um. f lögum um vernd barna og
unglinga, nr. 53/1966 er svo mælt
fyrir að skoða skuli alT.ar kvik-
myndir, á kostnað kvikmynda-
húsanna, áður en þær eru sýndar
almenningi, til að ákvarða hvort
þær skuli bannaðar börnum und
ir ákveðnum aldri, hæst 16 ára
Þetta kerfi verkar einkennilega,
t.d. var fyrir nokkru ein af
barnamyndum Walt Disneys
bönnuð börnum innan tólf ára.
Ég held að þeir hefðu orðið illi
lega undrandi hjá Disney, ef þeir
hefðu frétt af því. Þá hefur það
komið fyrir, að mynd hefur ver
ið sýnd í íslenzka sjónvarpinu,
athugasemdarlaust, sem bönnuð
var innan sextán ára, þegar hún
var sýnd í kvikmyndaíhúsi hér.
Bkki hafa kvikmyndaeftirlits-
mennimir heimild til sð banna
eða láta klippa úr kvikmyndum,
eins og mairgir halda.
Fyrir nokkru var fundin upp
ný leið til að banna kvikmyndir.
Var það þegar ómerkileg mynd
um ástir Rómeó og Júlíu kom til
landsins. Kallaði kvikmyndaeftir
litið til yfirsaksóknara, lögreglu
stjóra og annað stórmenni, til að
sjá myndina. Varð útkoman sú,
að þeir lýstu þeim ásetningi sín
um að höfða mál, væri myndin
sýnd. Þetta er ágæt leið til að
banna kvikmynd, þar sem næsta
erfitt hefði orðið fyrir kvik-
myndahúsið að standa í þeim erli
og kostnaði, sem slíkum málaferl
um hefðu fylgt og það fyrir
mynd, sem ekki var sérlega lík-
leg til að fá aðsókn.
Engin hliðstæð sikoðun er fram
kvæmd á myndum sjónvarpsins,
sem koma beint inn á heimili
fólks, né á leikritum leilkhús-
anna.
KVIKMVNDAVAL
Mikið er talað um kvikmynda
val og forstjórum kvikmyndahús
anna legið á hálsi fyrir að það
sé lélegt. Það gleymist að fs-
land er svo lítill markaður, sá
næst minnsti í heimi á eftir
Möltu, að stóru kvifcmyndafélög
in nenna ekki að gera sér mikla
rellu yfir hvað hér gerist.
Það verð, sem hér fæst fyrir
kvikmyndir, er svo lágt, að það
er lægra en raunverulegt verð
sjálfrar filmunnar, fyrir utan all
an framleiðslukostnað myndar-
innar. Það er því ekki svo að kvik
myndafyrirtækin séu neitt að
flýta sér að senda hingað mynd-
ir.
Bæði Gils Guðmundsson á Al-
þingi og Ragnar Aðalsteinsson
í fyrrnefndum útvarpsþætti vilja
setja löggjöf um kvikmyndir, til
að tryggja betri gæði. Vitna þeir
í Danmörku sem fyrirmynd, þar
sem bannað er að flytja inn og
sýna nema góðar myndir. Ein-
hver göt hljóta að vera á þeiim
lögum, eða þeir, sem framfylgja
þeim hafa annarlegar hugmyndir
um góðar kvikmyndir. En til
bvers er þalð að sietjia löggjöf uim
að banna lélegar kvikmyndir?
Það yrði aldrei annað en ein leið
in enn til ritskoðunar.
HJÁRÓMA RADDIR
Það heyrast fleiri raddir og
ein sú skrítnasta kemur frá kviík
myndagagnrýnanda Vísis. Nýlega
segir hann:
„Öll átta kvikmyndahúsin
munu ugglauist halda áfram að
sýna myndir eins og þessa svo
lengi sem þau loka ekki fyrir
fullt og allt, sem óneitamlega
væri æskilegast, a.m.k. mætti
helmingur þeirra loka án þess að
nofckur eftirsjá væri að. Það
væri fróðlegt að vita hvernig rík
isvaldið ætlar að réttl'æta það
að halda líftórunni í þessum fyr
irbærum — sem virðast hafa sett
það sem sitt eina og æðsta mark
mið að æla amerískri sorafram-
leiðslu yfir þjóðina í tíma og ó-
tíma — með því að lækka
skemmtanaiskattinn á rneðan ís-
lenzk kvikmyndagerð berst í
bökkum og nýtur ekki styrfcja í
nokkurri mynd“.
Svona mikið var manninum
niðri fyrir, eftir að hafa séð sjó
ræningjamynd í Laugarásbíó. —
Það þarf meira en lítinn skort á
þekkingu til að láta eðli myndar
innar koma sér svo mjög á óvart.
Það þarf lika andúð á kvikmynd
um sem „medium", til að vilja
fæfcka kvikmyndahúsunum. Er
ekki hér einu sinni enn á ferðinni
ritskoðunartilhneigingin? Aðeins
má sýna það sem hann hefur vel
þóknun á. Þetta er kunnugleg
rödd í öllu menningarlífi. Allistað
ar eru menn, sem vilja takmarka
tjáningu annarra við sinn smekk.
Það er misráðið, því að fjölbreytn
in Skapar líf. Það er efcki til svo
léliagt leilknilt, að efcki sé ásltiæðia
til að vernda rétt fólksins til að
sjá og meðtaka það. Það er áríð
andi, því annars verður of auð
velt að þagga niður það, sem
hefur að flytja óþægilegan, en
nauðsynlegan boðskap. Auk þess
eiga menn að hafa rétt til að
hafa sinn smekk, jafnvel lélegan
smökk.
Erfiðleikar kvikmyndahúsanna
eru nægir, þó að þau verði ekki
fyrir beinum árásum frá kvik-
myndagagnrýnendum. — Flestir
þeirra segja kost og löst á kvik
myndum, en jafnframt elsfca flest
ir þeirra kvikmyndir og vilja
hafa kvikmyndaihúsin áfram, því
fleiri því betra.
MINNKANDI AÐSÓKN
Aðsókn hér hefur nú minnk-
að um ca. 30%. Til samanburðar
má geta þess að í Bretlandi hef
ur hún minnkað um 80%, í Frakfc
landi og Þýzkalandi um 60% og
á Norðurlöndum um 50%. Vera
kann að hér verði til einhverrar
bjargar hversu lélegt sjónvarpið
er og hversu stuttur útsendingar
tími þess er. Þó gæti aðsókn átt
eftir að minnka verulega enn.
Viðbrögð við þessum sam-
drætti hafa verið misjöfn, en alla
staðar nokkur. f Bretlandi og
Bandaríkjunum hafa kvikmynda
hús aldrei verið skattlögð um
fram annan atvinnuretostur. —
Skattaregluir hér eru gerðar að
daSkri fyrirmynd. Nú eru dansk
ar reglur þær, að skattur er 15%
af miðaverði og fer helmingur í
sjóð til styrktar kvikmyndafram
leiðslu og hinn helmingurinn í
sjóð til að styrkja kvikmynda-
hús til endurbóta og endurbygg
inga. f Noregi eru flest bíó í
eigu sveitarfélaga og greiða leigu
sem er 40 til 45% af tékjum eft
ir að skattar hafa verið greiddir.
Til að aðstoða kvitomyndahúsin
og í rauninni minnka prósent-
una í leigu, er innheimtur 32%
skattur og 18% af honum greidd
beint til baka til kvikmyndahús
anna.
fSI,ENZK KVIKMVNDAGERÐ
Víða um lönd eru einu álög-
ur kvikmvndahúsanna gjöld, sem
renna til sjóða, sem styrkja kvik
myndafraimleiðslu. Virðist ekki
úr vegi að gera slíkt hið sama
hér. Kvikmyndagerð er hér nú
nánast engin. Þetta er varasamt,
því að kvikmyndin er áhrifa-
mesta tjáningarform nútímans,
hvort sem hún er sýnd í sjón-
varoi eða tovifcmyndaihúsi. Það
er ofckur hættulegt sem þjóð, ef
við g.etum efcki tekið þátt í slíkri
starfsemi og verðum öðrum þjóð
um háðir. Það verður að finna
leið'ir t.iíl að eigmast þjálfaða
menn. Ég hef engar drauimisýnir
um kvifcmvndaiðnað, sem lifir
góðu lífi á innanlandsmarfcaði.
Slíkt er útilokað hiá miklu fjöl
mennari þióðum. En ef við eig
um þjálfað fólk og eitthvað af
o-óðum tæfcjum getum við gert
fsland að kvitomyndalandi, engu
síður en við getum gert það að
ferðamannalandi. Landið hefur
upp á margt að bjóða, sem erfitt
er að finna annars staðar. Við
getum verið með á alþjóðlegum
grundvelli, en því aðeins að menn
geti fyrst reynt vængina og öðl
azit reynslu.
UNGA FÓI.KIÐ BORGAR
Áður en ég lýk þessu skulum
við atíhuga hverjir það eru, sem
sæfcia kvikmyndahúsin. Það eru
efcki þingmenn eða borgarstjórn
armenn. Það er ekki miðaldra
fólkið, sem sækir sinfóníuna og
Þióðleitóhúsið. Það er unga fólk
ið sem sækir bíó. Það er lang
flest á aldrinum 25 ára og yngra,
einmitt, sem allir stjórnmála-
menn bliðmælast við fyrir kosn
ingar. Allir vilja vera vinisamleg
ir við unga fólkið, þegar það
kýs í fyrsta sinn.
En í þessu eins og mörgu öðru,
eru miðaldra og eldri valdhafar
Skilninigslausir á óskir og þarfir
unga fólfcsins.
Við borguim öll mifcið fé fyrir
Þjóðleiklhús og sinfóníu og má
vera að því fé sé vel varið. Bæði
eru miðaldra og millistéttafyrir
bæri. Meira að segja er í kring-
um bæði svolítið brosleg, siálf-
skiouð yfirstétt, sem er í fína-
fólfcs-leik. Unga fóifcið vill hafa
bíó og það á rétt á að hafa þau,
án þess að vera sfcattfegt sér-
staklega fyrir það. Það á að
hætta að hólfa unga fólkið frá
öðru fólki, eins og víða er gert í
hióðfélaginu. Útvarpið er gott
dæmi, þar sem tónlist unga fólks
ins, pop eða rock, er afgreidd á
tveimur eða þremur hálftímum
á viku. Þó er þetta eina tónlistin
sem ungt fóllk, um hekningur
þjóðarinnar, langar að heyra.
Við þurfuim að sfcilja eðli kvik
myndanna, hluitverk þeirra í þjóð
félaiginu, gagnsemi þeirra og
gildi og hugsanlegar hættur, seim
þeim fcunna að fylgja. Það þarf
Framhald á bls. 21