Morgunblaðið - 27.06.1970, Blaðsíða 16

16
MORG-UNBLAf>IÐ, LAUGARDAGUR 27. JÚNÍ 1970
Árni G. Eylands:
99
Þú f ólk með ey md í arf
66
leitt hráál, ag það, eða megnið af
þeirri framleiðslu, síðan fullunn
ið í ál til smíða og mannvirkja
gerðar margs konar, svo sem plöt
ur, víra strengi, stengur og
f STRAUMSVÍK
Samkvæmt fregnum í blöðum
lét Emanuel R. Meyer, forráða-
maður Swiss Aluminium Ltd. svo
um mælt, við vígslu ÁlvinnsLu-
unnar í Straumsvík: „Leitt er —
að þessi þjóðarmálmur fslend-
inga skuli ekki nýttur betur í
landinu. Það er okkar skoðun
.að einihver hluti álframleiðslunn
ar eigi að fara í innlendan iðn-
að, sem gefur verðmeiri afurðir.
Við álítum, að þetta sé hlut-
verk íslenzks framtaks, en það
yrði Swiss Aluminúum mikil
ánægja, að styðja sérhvert frum
kvæði í þessa átt.“
Nú stendur til að stækka ál-
vinnsluverið í Strau'msvík, eins
fljótt og föng eru á, en ekkert
hefir heyrzt um, að fyrirhugað
sé að vinna þar annað en óunn
inn málm — hráál, er svo má
nefna, það er hráefni eða frum
unna vöru, er síðar má vinna
úr efnivörur margháttaðar, svo
sem álplötur, víra, stengur,
bjáLka o.s.frv. En slík vinnsla
virðist ekki fyrirhuguð í Strauma
vík.
Nýlega hefir verið skipuð, eða
koein, nefnd til að athuga um
nýja álvinnslu á Norðurlandi.
Þannig virðist allt vera í full
um gangi um frekari fram
kvæ.mdir og framleiðslu á þessu
sviði, en aLlt miðað við að fram
leiða aðeins hráefni — hráál —
við íslenzka orku.
Er þetta rétt stefna í þessum
málum, að veita útlendum aðil
um aðstöðu til þess að vinna hér
ál sem hráefni og meira ekki, vit
andi að siík framleiðsla gleypir
óhemju mikla orku, en veitir tií
töluiega litla atvdnn.u, miðað við
orkuiþörf og stotfnkostnað. Og
þegar vitað er, að betur mætti
gera og haga þessium máLum,
bæði til atvinnuaukningar og
varðandi útflutningsverðmœti?
Á KÖRMT
Flestir fslendingar kannast
víst við eyna Körmt, sem nú
hefnist Karmöy á norsku máli,
rétt við borgina Haugasund, í
Noregi. Þar hefir iðnaðarfélagið
Alnor Aluminum Norway A/S
reist álverksmiðjur. Framleiðsla
í verksmiðjunum hófst 1967, en
f r ami e i ð sl.uget a ver ksmi ð j.an n a
er um 80.000 smálestir á ári. Aln
or er álframleiðslufélag, sem
hið gamalkunna norska iðnaðar-
fyrirtæki Norsk Hydro hefir
stofnað í samvinnu við ameríska
álfélagið Harvey. Afl til fram-
leiðslunnar fæst frá orkuverum
miklum, sem Norsk Hydro hefir
byggt í samvinnu við norska rík
ið, 1 fjailadölunum Suldai og
RöidaL inn af RyfyLkefjörðun-
um. Þess má geta að álverksmiðj
an á Husnes á Hörðalandi fær
einnig rafmagn frá þessum
orkuverum, en sú verksmiðja
barst hér otft í tal í sambandi
við fyrirætlanirnar um álverk-
smiðjuna í Straumisvík. Og eí ég
man rétt heimsóttu einhverjir
ráðamenn íslenzkir þá verksmiðj
una á Húsnesi í því sambandi.
Frá neðsta orkuverinu í Sul-
dal eru ekki nema um 15 km
skemmstu leið til sjávar, þar sem
hugsanlegt hefði verið að reisa
verksmið'jur þær sem Alnor
byggði, en firá onkuverunum eru
um 115—130 km í lotftlínu suð-
vestur á Körmt, og háspennulín-
urnar, sem af öryggisástæðum
eru tvær, eru auðvitað allmiklu
lengri.
Tvennt bar til að Alnor valdi
Körmt fyriir athafnasvæði. Þar
úti við opið hatf er svaLviðrasamt
og sjaldan algert logn. Við þær
aðstæður verður hættan af meng
un þeirri, sem ávallt fylgir ál
tframLeiðsiunni, hverfandi lítil,
samanborið við það, ef verk
smiðjurnar hefðu verið reiistar
einhvers staðfer inn í fjörðum,
nær orkuverunum. En Norð
menn eru dapurri reynslu rík
ari hvernig reýkur frá verk
smiðjum staðsettum í fjörðum
dnni, þar sem otftast er logn og
staðviðri, mengar loftið, drepur
gróður og veLdur skaða á marg
an hátt.
Á Körmt er allmlkið þéttbýli
þorpin Koparvík, Skudenes
ha.vn, Akrahavn. fbúar eyjar
innar, sem nú er einn hreppur,
voru um síðustu áramót 27.320,
og svo er Haugasund nærri með
27.666 íbúa. Við þessar aðstæður
þartf Alnor ekki að sjá verka-
mönnum fyrir húsnæði, nægilegt
vinn.uafl fæst án þess, en ef
verksmiðjumar hetfðu verið reist
ar í strjálbýli í fjörðum inni
hefði orðið að byggja heilt
íbúðahverfi handa verkatfólki
verksmiðjunnar.
Þannig er um fleiri atriði ekki
ólíkt ástatt um álvinnöluna í
Straumgvík og á Körmt. Afkasta
getain er svipuð, eða verður
það, þegar verksmiðjan í Straums
vík er fullbyggð. VegaLengd frá
orkuveri tii verksmiðju er áLíka.
Á báðum stöðum ber vindur
mengað loft á haf út, svo að óLík
legt er að það grandi gróðri né
búfé. Á báðum stöðum fæst nægi
legt vinnuafl frá þéttbýii nærri
verksmiðj.unum, en þó ber það á
milli um þetta atriði, að verk-
smiðjan í Straumsvík fær vinnu
afl frá mesta þéttbýli landsins
og stuðlar vafalaust að því held
ur en hitt, að óæskilegt að-
streymi fólks í það þéttbýli fer
vaxandi, en þótt um nokkurt
þéttbýli sé að ræða á Körmt, er
eyjan hálfgert útkjálkasvæði á
Rogalandi, þar sem oft hefir ver
ið stopul atvinna. Eyjarskeggjar
hafa löngum orðið að treysta
mest á sjóinn, þar á ,meðal sdld-
veiðar hér við land. Minnir þetta
á þá tillogu sem ekki þóttd um-
ræðu né svara verð, að byggja
íslenzku (eða svissnesku) ál-
verksmiðjuna í Þoriákshöfn,
ÁrnessýsLu og raunar allri
byggð á Suðurlandsundirlend-
inu til framdráttar, þannig að
vinnuaflið í verksmiðjurnar feng
ist frá Hveragerði, Seltfossi, Eyr
arbakka og Stokkseyri. Tiil þess
að svo gæti orðið þurfti a.uðvit-
að að byggja brú á Ölfúsá við
Óseyrarnes og leggja alknikinn
vegarkafla, en hvort tveggjaeru
mannvirki sem eru á dagskrá og
sem þörf er á, fremur fyrr en
seinna, hvað sem allri álvinnslu
líður á landi hér.
Titllagan að byggja áLverk-
smiðjuna í Þorlákshöfn var eng
in fjarstæða, en hitt var fjar-
stæða, að láta sér til hugar
koma, að á henni yrði tekið
mark á æðri stöðum, fremur en
svo mörgu öðru sem til mál.a hef-
ir kornið til þess að styrkja jafn
vægið í byggð Landsihs. Slíkar
tillögur, þótt góðar séu, deyja
oftast kyrrlátum dauða þegar á
reynir, sama hvaða flokkur eða
flokkar fara með völd.
ATHYGLISVERÐAR TÖLUR
En nú dkiikir leiðir etf ræða
skal um álverksmiðjuna í
Straumsvík annars vegar og
verksmiðjur Alnors á Körmt
hins vegar.
í Straumsvík er og verður (?)
ekki framleitt annað en hráefni
— hráál — til úfcfilu'tningis. Verk
smiðjur Alnors á Körnmt voru
frá upphafi áætlaðar og reistar
með það fyrir auguim og á þann
hátt, að I einni og sömu verk
smiðjusamistæðu væri fyrst fram
bjállka (profiller).
f nýjustu fregnum frá Norsk
Hydro, í tímariti félagsins Hos
Hydro, er sagt frá því, að, er
fyrsta átfanga við að reisa þess-
ar verksmiðjur var lokið í októ-
ber 1969 — það er verksmiðjur
fyrir um 80.000 smálesta árs-
framleiðslu — þá sé þar með tal-
ið: „stöperi, valisever.k, trávalse
verk og pressverk." — Loks er
frá því skýrt, að nær 1000
manns vinni nú við verksmiðj-
urnar, (við síðustu áramót voru
þar 972 menn á launaskrá), en
að tala starfsmaínna myndi ekki
vera nema um 500 m.tnns, atf að
eins vaeiri femgizt við «ð flram-
leiða hráál. Ennfremur er upp-
lýst að nú sé megnið af því hrá-
áli sem framleitt er í verksmiðj
Alnor-áliðjuveirið á Kötrmt.
um Alnors þarna á Körmt fuLl-
unnið sem ál-efnivara.
Þetta eru athyglisverða.r tölur
og sannarlega athyglisverðar
fyrir okkur Islendinga. Það er
sem sé ekk-i langt frá því, að ád-
verksmiðja, sem fullvinnur etfnið
eins og þeir gera á Körmt, en
lætur sér ekki nægja að fram-
leiða bara hbáál, eims og gert er
í Straumsvík, veiti helmingi
fleiri mönnum atvinnu, hvort
tveggja miðað við sömu fram-
leiðs'lua.fköst, í þessari veru um
80.000 smálestir.á ári, og senni-
lega án þess að orkuþörfin auk-
ist neitt stóplega. Þar við bætist
svo hinn mikili muour á útflutn*
ingsverðmæti vörunnar.
Spurningarnar Leita á. Var
ekki reynt að semja þannig við
Swiss Áluminium Ltd., að þeir
byggðu verksmiðju sína í
Staumsvík þannig, að þar væri
fulLunnið ál #5 minnsta kosti
sem verulegur hluti framleiðsl-
unnar, sem efnivara tiL útfL.utn-
ings, í stað þess að fraimieiða að-
eins hráál.
Er ekki enn hægt að semja við
SvissLendingana um þessa brag-
arbót? Öllum miá Ljósf vera
hversu geysimikla þýðingu silíkt
hefði fyrir atvinnuiítfið á þess-
um slóðum. — En sennilega er
þetta um seinan og lítil von um
úrbætur?
Á að halda átfram á þessari
braut, semja við útlenda auð-
h'ringa, um að reisa álverk-
smiðju á Norðurlandi, ag n/ða
aðeins við mjög orkufreka fram-
Leiðslu á hrááii ti(l úttflutnin.gs,
sem veitir tiltöluLega iitla at-
vinnu, miðað við orku og stotfn-
kostnað?
Hinar norsku tölur frá ALnor
á Körmt ættu að geta vakið
menn til nokkurrar umhugisunar
um þesisa hluti. Um leið er vert
að gera sér ljóst, að hinir
norsku forráðamenn Norsk
Hydro, sem beittu sér fyrir stofn
un Alnor-tfélags'ins og skipu-
lögðu fyrirtækið, eru engir við-
vaningar á sviði sitóriðju og efna
framleiðslu margs konar. Þeir
vita áreiðanlega hvg,ð þeir eru
að gera og hvað þeir voru að
gera, er þeir sömdu við hið am-
erís'k a stórfyrirtæki Harvey, og
ákváðu að haga áLframleiðsLunni
á Körmt eins og raun er á orðin
og hér hefir verið sagt frá lítil-
lega.
„ÞÚ FÓLK MEÐ EYMD
í ARF!“
Þanni.g kvað skáldið um alda-
mótin síðustu. Það var löngum
eymdin og veikleikinn í ís-
lenzku atvinnulífi, að þjóðdn
varð í úrræðaleysi, fátækt og
kunnáttuleysi að selja megnið af
framleið.slu sinni úr landi sem
óunnin hráefni: gærurnar og ull
ina, fiskinn og S'íldina, lýsið, úti
gangsihrossin þróttlaus og ótam-
in, svo nokkuð sé nefnt. Mikið
hefir áunnizt í úrbótaátt á þessu,
sviði hin síðari ár. Ef til viill eru
það mestu og beztu framfairirnar
sem orðið hafa í ísLenzku at-
vinnulífi, og verða seint ofmetn-
ar.
Nú er Okkur — þjóðinni — sá
vandi á höndum að koma hér
upp stc’l'iðnaði, hjá því verður
víst ekki komizt, og því eigi held
ur, að útlendur auður komi þar
til skjalanna í milkluim mæli,
krefjaindi um sitt, en um leið
aukandi atvinnu- og lífsmögu
Leikana í landinu. En það er
hörmung — mikiL hörmung —
og raunar alger óhaetfa, ef í stór-
iðnaði þeim sem hér kemst á
Laggirna.r á að standa þannig að
verki, að hér sé fyrst og fremst
unnið hráefni til útflutnings, eins
og á árum eymdarinnar. SLíkt má
ekki eiga sér stað, sama um
hvaða (efna)iðnað er að ræða.
Hér verður beáur að semja og
betur að gera. Mér virðist dæm-
ið frá Körmt og tölurnar þaðan
benda tii þess að það sé hægt.
Það er harla gott, er fulltrúi
Sw'iss Aluminium, siem framieið-
ir aðein® hráunnið hráefni í
Strauirmsvíik, segir: „fslendingar
ættu að flullviinna álafiurðir sjálí
ir.“ — og bætir í raun og veru
við: Við (Svissilendin.garnir í
Straiumisvík) framleiðum bara
hráefni, nú getið þið — ísLend-
ingar tekið við því — við skuil-
tun selja ykkur það — og svo
getið þið fullunnið „álafurðir
sjálfir."
Margur segir: ef ég get. Ef tii
vii'l erum vdð þess megnugir að
reisa verksmiðju við hliðina á
hinni sviisisnesku í Straumsivík
til að taka við — kaupa — hrá-
áJ frá henni og vinna það í plöt-
ur, bjálka, stengur, vira o.s.frv„
Framhald á bls. 20
ihb * li
íslenzk
þjóölög
í orðum og tónum.
GUÐRÚN
TÓMASDÓTTIR
syngur og kynnir íslenzk
þjóðlög.
ÓLAFUR VIGNIR
ALBERTSSON
leikur undir á pianó.
I Norræna Húsinu sunnudagsmorgun kl. 11.
Miðasala í Traðarkotssundi í dag, laugardag kl. 11—19 og
á morgtin í Norræna Húsinu frá kl. 10 f.h.
1»
LISTAHÁTÍÐ I
REYKJAVÍK