Morgunblaðið - 03.07.1970, Qupperneq 11

MOROUNlBiLAÐOŒ), FOSTUDAGUR 3. JÚL.Í 1©70
11
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
Sýning Jóns Gunnars
JÖN G'ummiair Ámnlaisicm. vitnðlist
efkM aeitla að siltjjta aufiiuim Ihönid-
ttm sam mymidlhagigviami efitliir sýtn-
tkniguim (hama í Galliertiie SÚM ialð
daama. Á einiu ám hefiuir Ihiamm seöt
þar uipip tvæir sýnin/giair, ag er það
eimisidiæimá í lamtífi. vam, að nvymid-
höggviairi látd svo atiuitit líiða á
tndlM sýtntílnjga sfitranicU (Þettita etrtu 'aið
aiutki einlgair eraduirttJeaonfinigar tnlé
einskaeir sýnimigamgleðfi, heldur
hygg ég, að þeititia sé útmás rílkinair
Sköpiutnianiþarfair undiamgeinigiininia
áma, seim spyr elkki uim igaimial-
ignómia ihieflð variðtandi hætfiliega
ttíimlalengd mfillfi sýntílnlga. Hér er
lum að ræða^ a® þaið fáli að fcomia
íram, siem þeissum- listamiammii
ligguir á hj'ainba, sem á lirtið sikylit
vilð bein haigræm sljániairmiiið, sem
af ofit viljia irfálðia sýntímigairfþöirf
hérlemdira lisrtiamiammia.
Fyrdir tveiim ármtm storlifiaðfi ég
uttn þenmiam listamiainm varlðianidi
þáltlttölktu hainis á úitfisýnimigu á
Skóliarvarðuholti, iað homium vaeri
vel tmerysrtandii í firamitiíðimmfi, —
aið haimn værli 'emigin ómáðfim gáta
lemguir. Á þessiu ttímiabild heifiur
miauimiast bariið mieina á imefimium
myndhaggv'airia ytnigri kynislóiðiair-
ömmiar, miemia vema skyldfi Jóhammi
Eytfiells. Þeissfir rtveáir haifia vakfið
mieist lumftial í röðium myinidlfebar-
miamtnia, 'emda varfið þefimrta finam-
itakssamiastiir oig gant fiyiríirfieinðiair-
Jón Gunnar Ámason
me&tu verikim. Fjöldimm hafiur
Tjnd'amfariið séð hilð sttóma verk
Jóms Guminiains á Hagatargi, sem
sertt var uipp í sambamdli við
listalhátiíafiinia, og sem mairguir liist-
firtóðlur heldiuir finam að tsé há-
miairikfiið á fieirli Jórnis til þassa.
Eikfci dieiii ég þdimni stooðum mieið
öllu, því áð tmér fiiininlast ýmisar
fyinri miynidliir hanis „organiíiskarli"
veirik, atriði sem ég met mliíkils
í Skúlprtúir-Msit.
Sýnlimig Jtórnls Gnrinmians í Gall-
eniie SÚÍM er fyriiir miarigt mijög
sérstæð í þesisairi ibong ifiettiamianm-
ðinium mægir miú efkkfi lenigur að
gera ©imiumlgis verikim, heldium
tíkapair barnm eliinmlig umthiv«rifii
þéiirma. Hamln befiuir Iklætt sýn-
lingansalimto plastíi, sem midfckuins
kamar rtáfcmi eða penstómiulgleirvfimlgi
mútímiataelkniiirjniair, hóMað hainia aí
rmeð því ag j.aifinivel vtafiið miynd
plaisti tfil áð umidfilriSbrfilka enm
frefkar tfilgangfimini. Þiað að sikapa
éimmig uimhvenflið tliðkaslt mjöig é
sýniinigium erlemriis, og stumdiuim
er tumhvanfiið verlkið í sjálfiu sér,
éharfiamdlinin er þá staddiuir dmmd
í sjálfiu verikninu og verðuir jiafin-
v>el hluittí þess. Ómiefitanlega er
þetrta torskillið fýriir tófcummuiga,
en að hinigað dkyldli slískt bemaslt
var óhjálkrvæminagt, og það er
spá mtím, að það mlumd bema í
vaxamdfi mælfi á þessu á sýnfimig-
um finaimúinsrtelfintulfiistamia.ninia hér-
lemdis, varðia hluti aif sýnfimigum
þeimna. Rauimair er þalð gefdð áð
laliiir sýniinlgaTtsialiir haifia áifit á-
kveðttua andirúimisloft, en þegair
það hlenrtar efcfcfi fijiríir lfisbaveirfc,
sem sýnia slkal, er það steifiruain
að isíkiapa þefim það. Aðalátlriðiið
er seirn sagt, að miyndiverikið mtjtóiti
sín, og fýrlir það ábal öliu fióriniað.
Ekki sk'apa verk í ákveðlinm
maimimia, hieldiur naimimianin um
vetrikið eða hvorit rtveggjia. Verkim
á þessairli sýmfimigu fialla mfistjiaifin-
lega limin í huigmiyinidimia — aind-
rúmislofitfið heifiði iað mlinum dtómd
þumft auiknia stágamidfi tiil þess, og
áhanfianicCiinm érttar Sig þvtí sfiðuir
á gæðlum bvens veriks lyrir slilg.
Það er efkkfi fiynr en efltfiæ miangar
fierðir á sýntímguinia ag gaumigætfii-
lega atlhiugum, lað irnafiur mieltfir
verikán, og persómiulega hafiðfi ég
lanlgimesrta ómtægDu af fjórðu
iskoðiuiniarfienðfiminli. Þá ag ékkd
fiynr rtófciu ólmiymidáirmiair á sýnlimig-
urninii ®3 má rtöikum á miér, ag mú,
er ég riirta þerttia, verður miér
eánina naest huigsað rtil þeiinna, þau
látla mig miininst í friiði. Áðuir
böffiiu miynidlir lákt ag „Ego“ ag
„Sad song“ valdíð miér irnestium
heilalbratum, ©ndia ©nu þaiu bœfifi
efitiirrtefcrtarverið verk 'hvent á sfiirum
hátt. Aruraaris emu allar miyndiirmiar
á simin háitt verðar aitihyglj. Ég
ímiyndia imiér, að ef þðbta hefði
varfið sénstök detild á sttómri sýra-
'iragu, iþá hefiðu kasitór íhiemiraar
kamlið bebuir í ljtós. Hiið itiafcsraarlk-
aðia svi.ð íslonzikjrar miyirudlistiar
verður hér eran einmi sýragimuirand
að fótafciefli. En við sikuluim sfcoða
sýnliinigu Jtóiras 'Guiraraains í diaig; þvlí
að (húin á erliiradi itil ofckiar sem
'hlratfi af 'miangbntítíiirarai tæ&mdöld.
saimitiífiiar oig firiaimitíðar, sam eim-
hverjum karan að óa vdð, an er
'þó óuimiflýj'anleg sfiaðinaynid.
Bragi Ásgeirsson.
Haukur Ingibergsson:
Hljómplötur
Efni: Pop.
Flytjandi: Xrúbrot.
Útgáfa: Fálkinn.
ÞEGAR Trúbrot fióru til Kaup-
maraniahatfmiair í apiíl e.r leið til
að dkammita 'hippum í þedrn
mæta kilúbb, Revolution, drap
hljómisveitin einmig niður fæti í
rapptölkustúdíói þar í borg og
Hvað er ísland?
Hannes Finnsson:
Mannfækkun af hallærum.
AB. Rvík, 1970.
Mannfækkun af hallærum er
sjöunda bókin í Bókasafni AB,
aem svo er kallað. Margra grasa
kennir nú þegar í þvi safni <ef
nota má orðið „margur" um sjö)
og enn stefnt að fjölbreytni útgáfu
rita, báeði með hliSsjón af efni
og ekki síður aldri.
Almenna bókafélagið fól veður
fræðingi og hagfræðingi að gefa
út þetta rit (Jón Eyþórsson byrj
aði á verkinu, en dr. Jóhannes
Nordal tók við að honum látn-
um og ritar bæði formála og inn-
gang um bókina og höfundinn).
Það var svo vel til fallið, sem
framast má verða, því veðurfar
og viðskipti hafa öðru fremur
ráðið örlögum íslenzkrar þjóðar
aldimar í gegn og stjómað mann
fjölgun á hverjum tíma.
Sannast það hvað berlegast,
þegar litið ér á öld Hannesar,
hina átjándu, því þá var hvort
tveggja með hræmulegasta móti,
og mannfjöldi stóð hér í stað,
meðan öðrum þjóðum fjölgaði
stórum. Það var átjánda Öldin,
sem gerði .íslendinga að þeirri
dvergþjóð, sem þeir eru enn í
dag, þó miðað sé við ekki stærri
einingar en hinar Norðurlanda-
þjóðirnar. Gegnir ekki furðu, þó
ýmsir örvæntu um mannlífið á
þessu landi á svo vesælli öld ein-
okunar og móðuharðinda.
En Hannes er ekki í þeim hópi.
Hann skrifar rit sitt til hughreyst
ingar — sýnir fram á, að hallæri
séu ekkert íslenzkt einsdæmi,
slíkt hafi hrjáð önnur lönd, þó
skárri séu talin, og nefnir dæmi
máli sinu til sönnunar; ísland sé
tæpast öðrum löndum verra,
þegar öllu sé á botninn hvolft.
Ennfremur minnir hann á, að
hvert sinn sem batni í ári, fjölgi
þjóðinni ört, og „þau góðu árin
eru miklu fleiri en þau hörðu.“
Ritið er því skrifað af bjart
sýni og tiltrú, þó það sé að efn-
inu til skrá um náttúruhamfarir
og drepsóttir. En hversu brýnt
erindi á það þá til lesenda, nú
á síðari hluta tuttugustu aldar?
Varla er það gefið út handa
sagnfræðingum einum. Þó ritið
sé merkilegt, munu fáir lesa það
einvörðungu „sér til fróðleiks og
skemmtunar“. Minning höfund-
arins er verðugt að rækja, en
varla er rit hans gefið út til þess
eins. Hafísar og eldgos þekkjast
nú sem fyrrum; en varla munu
menn nú sækja til átjándu aldar
ráð við þvílíkum vanda. Hvaða
gagn er þá að þessu riti?
Má ef til vill skoða það sem
framlag til íslenzkra þjóðernis-
mála? Því má svara bæði ját-
andi og neitandi. Þó fslendingar
séu senn búnir að byggja þetta
land í ellefu aldir og ættu að
vera farnir að þekkja það, grein-
ir þá mjög á um kosti þess og
galla. Til dæmis erum við langt
frá því sammála um, hvort veður
far sé hér gott eða illt. Sumir
kunna því vel, aðrir illa, allt
eftir því, hvernig þeir líta á mál-
in. Sumir sætta sig við fámenn-
ið eða fellur það vel, vilja hafa
rúmt um sig og sjá ekki eftir
útflytjendum, en mega ekki
heyra á það minnzt, að útlend-
ingar flytjist til landsins, hvort
heldur þeir eru rauðir eða gulir,
bláir eða aðeins — hvítir. Aðrir
líta á fámennið sem feimnismál
og látast vera dansklr eða amer-
ískir eða einhverslenzkir annað
en íslenzkir, fljótlega eftir að
þeir eru komnir til útlanda; vilja
þá vera stórættaðir eins og aðirir.
ÍSlendingar þykjast vera um-
burðarlyndir í kynþáttamálum,
en reka upp ramakvein, ef ein-
hver fáráður útlendingur heldur
fram, þeirri skoðun, að hér
búi Eslkiimióiair, hvíllkrar Ihrapai
legur misskilningur! Flestir munu
nú sammála um, að lokka heri
erlenda ferðamenn til landsins.
Hitt liggur í lausu lofti, hvað
eigi að sýna þeim hér. Og það
er ekki aðeins ágreiningsefni,
heldur misklíðarefni hreint og
beint, hvort hægt sé að rækta
tré á íslandi, hvort kal í túnum
stafi af kulda eða röngum áburði,
hvort hálendisgróðurinn þoli
sauðbeit og svo framvegis.
Sýnist þó nær, að slíkt teldist
til raunvísinda fremur en til-
finningamála, svo sem staðreynd-
in er. En sé betur að gáð, eru
þessi mál líka þjóðernismál og
koma upp um tiltrú hvers og
eins á landinu og þjóðinni — er
hér lífvænlegt eður eigi? Á,þjóð-
in að halda áfram að vera til? Það
er vitaskuld háð því, hvort og
hversu hægt er að græða landið.
Vandamálin eru ekki söm og á
átjándu öld, satt er það. En óneit-
anlega eiga þau, sum hver, rót
sína að rekja til þeirrar aldar.
Hallærin, sem Hannes Finnsson
segir frá, sýnast nú afskaplega
langt að baki, allt að því ótrú-
leg eins og ljótir púkar í ævin-
týrum. En afleiðingar þeirra vara
enn í hugskoti þjóðarinnar; og
ýmis nútíma vandamál eru í
revndinni af sömu rótum runnið,
þó þau komi öðru vísi fyrir sjón-
ir.
Við búum enn á sama landinu
og við sama loftslagið, þó hvort
tveggja breytist lítið eitt frá Öld
til aldar. Landið er hvorki stærra
né minna en það var og jafn-
erfitt til samgangna fyrir fá-
menna þjóð. Ef til vill hafa ís-
lendingar aldrei fundið meira
fyrir því en nú — með allar
kortínurnar, en bráðónýta vegi.
Fáhreyttir atvinnuvegir valda
því enn, að við erum geigvæn-
legá háð erlendum viðskiptum og
þeim, sem þau annast, jafnvel þó
það séu ekki lengur einokunar-
kaupmenn.
En sé I sjónhending litið yfir
sögu þjóðarinnar frá upphafi,
sést á hinn bóginn, að henni hef-
ur ærið misjafnlega vegnað og
miklu misjafnar en álykta mætti
af hugsanlegum veðurfarsbreyt-
ingum, hvað sem veldur. Fyrstu
aldirnar hlýtur fólk að hafa lifað
hér góðu lífi, að öðrum kosti
hefðu menn ekki haft tíma til að
semja þær risavöxnu bókmennt-
Hannes Finnsson.
ir, sem þeir létu eftir sig. Um
1300 er eins og það lendi allt í
verkfalli, eða minnsta kosti dreg-
ur mjög úr þeirri iðju, auðséð,
að erfiðir tímar eru runnir upp.
Er því einkar fróðlegt að lesa
það, sem Hannes Finnsson segir
— „meina ég,“ segir hann, „að
engin öld frá landsins byggingu
hafi meir ekið lands-velgengn-
inni halla en hin fjórtánda." Og
er þá ekki að spyrja að afleið-
ingunum fyrir næstu öld á eftir,
því „á fimmtándu öld finnst mjög
fátt ritað eftir forfeður vora;“
efnaleg fátækt leiðir af sér fá-
tækt andans.
Nokkuð þykir Hannesi birta
yfir á sextándu öld. „Framanaf
hinni 16. öld,“ segir hann, „gengu
að sönnu nokkur hallæri yfir
landið, þó ei svo tíðum sem á
hinni fjórtándu." En aftur sækir
í sama horfið, því „næst þeirri
fjórtándu öld hafa harðindi verið
stærst og tíðust á hinni seytj
ándu,“ segir Hannes.
Fyrri hluta átjándu aldar tel-
ur hann hafa verið nokkuð góð-
an, en „1751 byrjuðu þau harð-
indi, sem stigu hæst 1757,“ þá
röskir tveir áratugir betri, en
„1777 fór að koma undirbúningur
þeirra harðæra, er seinna yfir
tóku.“
Þegar sverfur að, slævist sjálfs-
virðingin; fólk leggst jafnvel svo
lágt að éta hrossakjöt: „Á Langa
nesi var á góu búið að eta 30
hross, og í nokkrum sveitum,
Framhald á bls. 17
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
hljóðritaði rtvær ilitlar plörtuir
fyriir Fálkanin.
Him tfyrri þessaira hljómplata
er kamin á miarkað, og hetfiur
húin að geyrraa lögin Ég sé það,
lag og texti: Gunniar Þóirðarson
ag Ég veit að þú kemur, sem
einniig er etftir Grararaair, en við
samminigtu textams hefiur hamm
raotið hjálpsemi Rúraars Júiíus-
somar.
Það er ekki óliklegt, að ein-
hver fái gæsahúð við tilhragsum-
iraa um, að ísflenzkir popistar fari
að semja texta við tónsmíðar
síniar, en það er rairaraair furðú-
legt, að þeir sku'li ekki hatfa farið
til þeas fyrir löragiu, þar sem
Bretar uppgötvuðu þenmam mögu
lei'ka þegar í bemnisku bátla-
alriar.
Auðvitað miá búast við har-
tittram og varaskaprainigum, etf
íslenzkir hljómsveitairmemm fara
ytfir á þessa braut, en eiinmig má
búast við gulikornum, og a'lfla-
vega ættu textamir að verða
fjölbreyttari en nú er, þegaa-
telja mé af fimgrum ammiarrar
hairadar þá, sem sernja meirihlutta
nýrra daraslagatexta, sem fram
korna.
Og aSavega mega Graranar og
Rúnar vera áraægðir, því að
textair þeirra eru sízt verri en
textar þessaira „viðurikemmdu“
höfurada, þótt það komi raumar
eran betur í ljós, á seinmi plötu
Trúbrots, sam mú liggur í
geymsluim Fálkams ag bíður út-
gáfiu þar til í ágúst/sept.
Það fer ekki á milli rnála, að
Trúbrot hafa hlotið mjög gtóðá
upptöku í Danmöriku, því að
krafturinn í tónlistinní kemst tifi
skila og hljómuriran (soumd) er
góður.
Það heyrist ekki mikið í orgel-
irau, og má verá, að eirfhverjum
aðdáendram Karls Sighvatssonar
þyfci það súrt í broti. Sammieik-
uriran er þó sá, að þagar ekki er
uim að ræða sólóplötu einstakl-
ings, þá eru það heildaráhriifin,
sem rraáli skipta, og ef skrúfað
væri upp í eirau hljóðtfæri a(f
þeirri eirau ástæðu, að viðfcom-
airadi hljóðfæraleikari sé mjöig
fær, væru þaið hreinlega hroða-
leg miistök.
í söragnium gætir áhrítfa friá
Crosby, Stil'lis & Nash, og er þar
efcfci leiðum að likjaet.
Þetta er, þammiig mjög góð
plata, einkram þó ef mælt er á
íslenzkam mælikvarða, erada eir
þaið a1merant viðrarfcerant, að
fæstar íslenzkar hljómsveitir
komist með tærmar þar sem
Trúbrot hefirar hælana.
Þó er þessa plata eikfci gaHa-
laiuis, og vil ég raetfna misheppm-
aða sóló í enda Ég veit að þú
kemur, og glímu þá, sam Shady
þreytir við íslenzka textanin, og
fer halknka fyTÍr einis og Þór
forðram.
Umslagið er nýstárlegt, en
utara á því eru teifcningar, sem
mirtna á ýmsar ekissur í hóibum
eftir Johm Lemraom,
Haukur Ingibergsson.