Morgunblaðið - 25.07.1970, Qupperneq 14
14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. JÚLÍ 1970
f
i
Útgefandi
Pramkvæmdastióri
Ritstjórar
Ritstjórna rfulltrúi
Fréttastjórj
Auglýsingastjóri
Ritsljóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 165,00 kr.
i iausasölu
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ámi Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Sími 10-100,
Aðatstraeti 6. Sími 22-4-80.
á mánuði innanfands.
10,00 kr. eintakið.
FLUGVÉLARÁN
Á miðvikudag sl. var framið
enn eitt flugvélarrán, en
verknaðir af þessu tagi eru
orðnir æði algengir og vekja
jafnan töluvert umtal. Að
þessu sinni rændu arabískir
skæruliðar grískri farþega-
flugvél með yfir fimrntíu
manns innanborðs. Tilgang-
urinn var siá, að fá grísku
stjórnina til þess að láta lausa
arabíska hermdarverkamenn
sem setið hafa í grískum
fangelsum fyrir margs konar
afbrot.
Flugvélaránin eru svo tíðir
viðburðir, að ljóst er, að víð-
tækar ráðstafanir verður að
gera til þess að stemma stigu
við þesum faraldri, sem nú
fer urn eins og eldur í sinu.
En hér er um mjög vanda-
samt úrlausnarefni að ra.'ða,
sem ekki er neitt áhlaupa-
verk að fást við. Flugvélarán-
in eru annað og meira en rán
í hinni hefðbundnu merkingu
þess orðs. Oftast nær eru þau
liður í hörðum stjórnmála-
eða hemaðarátökum; einkan-
lega er það sú staðreynd, sem
gerir málið erfitt viðureign-
ar. Hin svonefndu sendiherra-
rán, sem framin hafa verið í
Suður-Ameríku eru einnig af
svipuðum rótum runnin.
Það er vissulega vítavert
athæfi, þegar saklausir borg-
arar eru dregnir inn í átök,
sem þeim eru fjarskyld, og
mannslífum er ógnað. En
vegna hins stjórnmálalega
baksviðs er sjaldnast hirt
um slíka hluti; í hita barátt-
unnar helgar tilgangurinn
meðalið. Hin siðferðilega and
staða strandar því víða á
stjórnmálaafstöðu. Lausnin
er því að nokkm leyti stjóm-
málalegs eðlis og komin und-
ir stjórnmálaframvindu á
þeim svæðum, þar sem nú er
hvað mest upplausnarástand.
Mörg ríki halda hlífiskildi yf-
ir óaldaflokkum af þessu tagi
og róa í mörgum tilfellum
undir þessari starfsemi. Þann-
ig kom stjórn Egyptalands
til að mynda fram í sambandi
við það rán, sem nú er ný-
lega afstaðið.
Það er ljóst að leita verður
eftir mjög víðtæku alþjóða-
samstarfi í þeim tilgangi að
koma í veg fyrir þessa starf-
semi, þrátt fyrir þá miklu
erfiðleika, sem því eru óneit-
anlega fylgjandi. Ef nægilega
víðtækt samstarf tækist í
þessum efnum er hugsanlegt
að beita mætti þau ríki refsi-
aðgerðum, ;em leggja þessurn
ránsmönnum liðsinni.
Ofbeldisverk þessi stofna
ekki einungis mannslífum í
hættu, heldur skerða þau í
mörgum tilfellum persónu-
frelsi manna og stuðla að
verulegum órétti, sem er af-
leiðing þeirrar upplausnar,
sem þau valda. Af þessum
sökum er það mjög mikil-
vægt, að alþjóðasamstarf tak-
ist, svo að stöðva megi þessa
óheilla starfsemi.
Framsókn og sósíalismi
¥ forystugrein Tímans í gær
er fjallað um Framsókn-
arflokkinn og sósíalismann.
Þar er upplýst að gefnu til-
efni, að Framsóknarflokkur-
inn kenni sig ekki og hafi
ekki kennt sig við sósíalisma.
Það er að vísu fagnaðarefni,
að málgagn Framsóknar-
flokksins skuli gefa svo af-
dráttarlaus'a yfirlýsingu. En
hún gefur þó tilefni til frek-
ari hugleiðinga.
Tímanum farast svo orð um
ráðstefnu, sem haldin var um
leið íslands W sósíalisma: „Á
ráðstefnu ungra manna um
„leiðina til sósíalismans“ kom
líka í ljós, að menn þar töldu
leiðina til „sósíalismans“
liggja í tvær gagnstæðar átt-
ir!“ En þeirri spurningu svar-
ar Tíminn ekki, hvort Fram-
sóknarflokkurin vilji fara
aðra þessa leið eða hvoruga.
Ef Framsóknarflokkurinn
{er raunverulega andvígur
sósíalisma eins og gefið er til
kynna, hvers vegna' tekur
hann þá þátt í fáðstefnu, sem
ræðir leiðir til þess að gera
Ísland að sósíalísku ríki?
Það er ljóst, að hentistefna
Framsóknarflokksins hefur
valdið kyrrstöðu og stöðnun
í flokknum. Forystu Fram-
súknarflokksins virðist vera
þetta Ijóst. Því hafa verið
gerðar ýmsar tilraunir til
þess að snúa blaðinu við, en
ævinlega án árangurs. Margt
bendir til að þátttaka í áður-
nefndri ráðstefnu hafi verið
einn liður í þessum ráðagerð-
um. Að vísu sýnist árangur-
inn ekki hafa verið annar en
sá, að hentistefnan hefur ver-
ið afhjúpuð rækilegar en oft
áður. Aðrar skýringar verða
trauðla fundnar á þessu til-
tæki, en Tíminn mun sjálf-
sagt gera grein fvrir þeim, ef
þær eru til.
OBSERVER >f OBSERVER
Agostinho Neto, foringi
öflugustu skæruliðahreyf-
ingarinnar í Angola.
Harðnandi
barátta
gegn Portúgölum
Skæruliðar leita hófanna
hjá vestrænum ríkjum
EFTIR COLIN LEGUM
FRELSISHREYFINGAR í ný-
lendurn Portúgals í Afríku
hafa upp á síðkastið lagt á
það miklu áherzlu að afla sér
stuðnings vestrænna ríkja í
baréttu sinini og héldu nýleg'a
ráðstefmu í þessu skyni í
Rómaborg með þátttöku 500
fulltrúa ýmissa vestrænna fé-
lagssamtafea. Áhugi frelsis-
hreyfimganina á vestrænium
stuðninigi stafar af því, að
stuðningur vestrænna ríkis-
stjórna við frelsisbaráttuna
mundi draga úr getu Por'tú-
gaila til þess að halda áfram
nýlemduistyrjölduim sínium og
af því að hreyfinigarnar vilja
ekki eingöngu vera í banda-
lagi með kommúnistuim, þar
sem þær fylgja hlutleysis-
stefnu.
Hreyfingar sikæruliða hafa
efeki átt annars úrkosti en
treysta á vopnasendingar frá
komimúnistalöndum, en þessi
vopn eru fengin fyrir miili-
gönigu Þjóðfrelsisnefndair Ein-
ingarsaimtaika Afríku (OAU).
Skæruiliðar vilja fá jafnmikla
og jafnivel meiri aðstoð frá
vestrænum ríkjum, en það
hefur ekki gerzt og þvert á
móti hefur portúgalska stjórn-
in haft beinan eða óbeinan
stuðning af stefnu vestræmna
ríkja. Aðild Portúgala að At-
laintshafsbandalagínu hefur
gert þeim kleift að hieyja
þrjár styrjaldir um árabil
með 130.000 hermönmum, og
hefur því sem næst helming-
ur útgjalda á fjárlögum
runnið til stríðsrekstursins.
Fyrsta istyrrjöldin hófsit í
Anigola árið 1961. Árið 1963
tó’kst Portúgölum að taka
frumfcvæðið í sínar hendur í
norðurhluita nýlendunn'ar með
fram landamærum Kongó, en
síðan 1966 hafa átökin stöðu'gt
breiðzt út, þar sem nú er
barizt á nýjum vígstöðvum.
Um það bil 60.000 portú-
galskir hermenn taka þátt í
bardögunuim í Angola.
Þrjár Skæruliðahreyfinigiar
berjast í Anigola:
• Bandalag angólskrar al-
þýðu, UPA, sem lýtur forystu
Robert Holdens og nýtur
stuiðnings Mobutu hershötfð-
ingja, forseta Kongó.
• Þjóð'einingarsjálfstæðis-
hreyfing Angola, UNITA, und-
ir stjórn Joniathan Saivimibi,
hefuir aðalstöðvar í nýlend-
unni, og
• AgóJs'ka alþýðufrelsis-
hreyfinigin, MPLA, sem er
undir forystu Agostiraho Neto,
en haran er 45 ára gamaill,
skáid gott og læknir.
MPLA hefur á undanförn-
um árum tekið forystuna í
skæruliðabaráttunni og er nú
eina hreyfimg skæruliða sem
nýtur stuðnings OAU.
í Mozaimbique, nýlendu
Portúgala í Austur-Afríku
suður af Tanzaníu, hefur
frelsishreyfingin til frelsun-
air Mozambique, FRELIMO,
stjórnað baráttunni gegn ný-
lendustjórn Poritúgala síðan
síðari hluta árs 1964, þegar
hún gerði uppreisn. FRELIMO
stjórnar baráttu sinni frá
Tanzaniu og nýtur öflugs
stuðraings dr. Júlíusar Nyer-
ere forseta.
FRELIMO varð fyrir alvar-
legu áfalili snemma árs 1969,
þegar dugmikill leiðtogi hireyf
imgarinnar, dr. Eduairdo Mond-
lane, var myrtur í Dar-es-
Salaam. Stjórn þrigigja
mianna var skipuð til þess að
hailda áfram baráttunni, en
alvairl-egur ágreiningur reis
fljótliega og leiddi til þess að
einn þrímennmganna, séra
Uriah Simango, var sviptur
völdum.
Þessi innibyrðis ágreiningur
hefur þó engin áhirif haft á
baráttudug 10.000 þjálfaðra
sfcærtuiliða FRELIMO, en þeim
stjórma Samora Machel og
Marcelino dos Santos, sem er
múlatti og steyptur í sanna
mót og Ché Cuavara. Dos
Sanitos er skáld, fræðimaður
um marxisma og byltinigar-
miaður, en margir af leiðtog-
uim bairáttunnar gegn Portú-
gölum eru byltingarsinnuð
skáld.
Liðsaflli FRELIMO hefur
hreiðrað rækilega um sig í
Mozambique, og þar fer
þjálfun allra skæruliða
hreyfingarinnar fram. Skæxu-
liðar hafa á valdi síruu mik-
inn hluita norðurhéraðsins
Cabo Delgado (þó efcfci bæ-
ina), þeir haifa niofcfcurn
hluta Niassa-héraðs (meðfram
Malawi) á sínu valdi, og þeir
hafa nýlega hert á tilraunum
símum til þess að koma sér
fyrir í Tetefylki, en þar er
un>nið að umdeildum stfíflu-
framlkvæmdum við Cabora-
Bassa, er munu kosta 170
milljónir punda. Portúgalar
hafa nýlega fjölgað í her sín-
um í Mozambique, og er harnn
nú skipaður að minnsta kosti
50.000 partúgölskum hermönn-
um aufc 30.000 immfæddira.
Þriðja styrjöldin er háð í
mýlendunni Guinea og Kap
Verdeeyjar. Hreyfing skæru-
liða þar kallast Afríski sjálf-
stæðisflofekurinn, PAIGC, og
er undir forystu Amilcar
Cabral, sem hefur orð fyrir
að vera frábær byltingar-
miaður og skæruliðaforingi.
Markmið PAIGC er að frelsa
bæði Guineu-Bissau (íbúar:
571.000) og Kap Verde-eyjar,
sem eru skammt frá strönd-
inni, en þaðan er Ca>bra
ættaður.
Skæruliðum hefur orðið
meira ágengt í Guinieu en í
öðruim nýlendum Portúgala.
Að minnsta kosti helmiragur
landsins er örugglega á valdi
skæruliða. Guinea er ftnum-
stæðasta nýlenda Portúgala,
og styrjöldin þar nýtur ein-
staifcria óvin.sælda í Portúgal.
Þar er styrjöldin kölluð
„fyriritækisstríðið“ vegna þess
að efnahagslíf nýlendunnar er
að mestöllu leyti á valdi eins
fyirirtækis, Companíhis Uniao
Fabril. Ungum Partúgölum
er það þvert um geð að berj-
ast í þessu harðbýla landi.
Um 35.000 portúgalskir her-
meran eru í Guinea-Bissau, og
miðast aðgerðir þeirra við
það að halda því sem hægt
er að halda.
í Portúgal beindir miargt til
þess, að vaxandi óánægju gæti
með nýlendugtyrjaldirnar í
Afríku, enda eru þær gífur-
legur baggi í þjóðarbúinu.
Ungum portúgölsikum verka-
mönnuim gremst að þurfa að
gegna herskyldu í þrjú ár í
stað þess að stunda atvinmu
í aiðildarlöndum Efnahags-
bandalagsins. Herskyldutím-
inn var aðeins tvö ár þairagað
til í janúar 1969, en harðn-
andi barátta skæruiiða olii
því að herskyldutíminn var
leragdur í þrjú ár og um leið
var herSkyldualdurinn hækk-
aður og geta nú allir á aldr-
inum 18 til 45 ára átt von á
því að veira kallaðir í herinn.
Áæblað er, að um 200.000
Portúgalar séu nú updir
vopraum.
Hreyfiragar gkæruliða í ný-
lenduim Portúgala geira sér
vonir uim að auðveldara
reynist að lokruum valdatíma
Salazars að ala á þeinri vax-
andi andúð, sem ríkir í Portú-
gal gagn nýl.endustyrjöldun-
um, e-n þessi andúð hefur nú
valdið alvarlegri sundruragu
í stjórnmálum landsins. En
skæruliðar eru þeirra skoðun-
ar, a@ forsenida þess að hægt
sé að raotfæra þessa óánægju
sé sú, að vinaríki Portúgals
í Evrópu taki afstöðu gegn
nýlenduistefnu Portúgala og
belzt að þau lýsi yfir stuðn-
ingi við frelsighreyfingiarniar.
OBSERVER >f OBSERVER