Morgunblaðið - 16.08.1970, Blaðsíða 17

MORGUISrBLAÖIÐ, SUNTSrUDAGUR 16. ÁGÚST 1970
17
Geitaskarð í Langadal.
Reykjavíkurbréf
Laugardagur 15. ágúst
Taugagas í sjóinn
Áform Bandaríkjahers um
að sökkva miklu magni af tauga-
gasi í Atlantshafið, hafa að von-
um vakið mikinn ugg viða um
heim, og ekki er sizt ástæða til
þess, að við íslendingar séum
andvígir slíkum aðgerðum, því
að við eigum allt undir hafinu
og ef svo færi, að um eitrun
yrði að ræða, mundi Golfstraum
urinn bera hana norður í höf.
Að vísu halda kunnáttumenn
því fram, að ekki sé hætta á ferð
um, en ógnarlega lætur það illa
í eyrum leikmanna, sem erfitt
gengur að skilja, að nauðsyn
skuli vera talin til að framleiða
vopn, sem engin leið er að eyði-
leggja, án þess að mikil hætta sé
á ferðum.
Meðal lýðræðisþjóða berast
fregnir af því, sem verið er að
gera og þess vegna er alheim-
inum kunnugt um þessar fyrir-
ætlanir Bandaríkjahers. En
hvað getur ekki átt sér stað í
einræðisríkjunum þar sem allt
fer með leynd? Er ekki hugsan-
legt, að þar séu gerðar ráðstaf-
anir, sem í framtiðinni kunni að
hafa í för með sér mikla ógn
fyrir mannkynið og allt líf á
jörðinni?
En úr þvi að farið er að minn-
ast á einræðisríkin, er ekki úr
vegi að vekja athygli á þeim
mikla áhuga, sem Rússar virðast
hafa á íslandi. Á því leikur
enginn vafi, að hér stunda þeir
víðtækar njósnir, ella hefði hinn
mikli fjöldi svonefndra sendi-
ráðsstarfsmanna þeirra ekkert
verkefni. Og vissulega eru lika
grunsamlegar aðferðir þeirravið
leit að flugvél þeirri, sem talið
er að hafi farizt, og trúir því
víst varla nokkur maður, að þar
sé ekki einnig um njósnir að
ræða.
Umræður um
haustkosningar
Manna á meðal hafa að und-
anförnu verið miklar umræður
um kosningar í haust. Eftir
sveitastjórnarkosningarnar í vor
höfðu ýmsir af forystumönnum
Alþýðuflokksins orð á þvi, að
rétt gæti verið að rjúfa þing og
efna til kosninga. Ekki var þó
á því stigi málsins talið líklegt,
að Alþýðuflokkurinn myndi bera
fram slíka ósk, en málum er
þannig háttað eins og kunnugt
er, að báðir stjórnarflokkarnir
þurfa að vera sammála um þing-
rof. En eftir þá örlagaríku at-
burði, sem gerzt hafa, virðist sú
skoðun orðin útbreidd meðal al-
mennings, að eðlilegt sé, að kjós
endur fái að dæma um menn og
málefni í almennum kosningum,
og þess vegna sitja stjórnar-
flokkarnir nú á rökstólum um
það, hvort þing skuli rofið og
efnt til kosninga i október eða
nóvember mánuði.
Á það er að vísu bent, að lítil
ástæða sé til þingrofs, þegar
Ijóst sé að ríkisstjórninni hefur
tekizt að stjórna málefnum þjóð
arinnar svo vel, að hún er nú
komin út úr efnahagserfiðlelk-
um. Mikil atvinna er í landinu,
lífskjör góð og staðan gagnvart
útlöndum batnar jafnt og þétt.
En í stjórnmálunum er hins veg-
ar stöðug barátta. Einn vandi
tekur við af öðrum. Erlendur
stjórnmálamaður hefur nefnt
þetta kreppur án kreppu, og á
hann þá við, að i lýðræðisþjóð-
félögum sé stöðug viðureign við
minniháttar kreppur, en svo vel
hafi þó tekizt til, að glíman við
þær hafi nægt til þess að forða
þjóðunum frá alvarlegri kreppu
eins og þekktist fyrir heims-
styrjöldina.
Og á þvl er enginn vafi, að
efnahagsvandamál blasa við
okkur Islendingum í vetur,
vegna hinna miklu víxlhækkana
kaupgjalds og verðlags, sem
framundan eru.
Að takast á
við vandann
Sumir segja, að sú ríkisstjórn,
sem nú situr, hafi sýnt það með
störfum sínum, að hún sé þeim
vanda vaxin að takast á við erf-
iðleika, hvenær sem þá ber að
höndum, og þess vegna eigi hún
að sitja til vorsins og gera hverj
ar þær ráðstafanir, sem nauð-
synlegt kann að þykja til að
tryggja örugga atvinnu og góða
lífsafkomu. Aðrir benda á það,
að síðasta þing fyrir kosningar
sé venjulega mjög erfitt. Þá
eiga sér stað atkvæðaveiðar og
hentistefna og sérstaklega sé
ólíklegt, að forustumenn laun-
þegasamtaka séu viðmælanlegir
um skynsamlegar aðgerðir, þeg-
ar skammt sé til kosninga.
Reynslan frá í vor staðfest-
ir raunar þessa skoðun, þvi að
þá létu forustumenn launþega-
samtakanna leiðast út í pólitísk
verkföll í fullri andstöðu við
hagsmuni launþega.
Að afloknum kosningum má
hins vegar búast við því, að
meiri ró komist á og líkur séu
til þess að ábyrg öfl í þjóðfélag-
inu leitist við að sameinast um
að tryggja þá lífskjarabót, sem
fólkið nú hefur fengið, og forða
ökkur frá því að lenda á ný inn
í hrlngiðu verðbólgu, sem mundi
gera að engu þann mikla ár-
angur, sem náðst hefur.
Það er af þessum sökum öll-
um og reyndar fleirum, sem
fólkið í landinu veltir þvi nú
fyrir sér, hvort ekki sé heppi-
legt að efna til kosninga í haust.
Fólkið ræður
Oft er það svo, að umtal
manna á meðal um kosningar,
þingrof, stjórnarsamvinnu eða
stjórnarslit verður til þess, að
hreyfing kemst á. Það er umtal-
ið, vilji fólksins, sem orkar á
ákvarðanir ráðamanna, og þann
ig hefst atburðarásin í samræmi
við þennan vilja almennings.
Rétt er að vísu að undirstrika,
að nú er ekki um það rætt, að
til neinna stjórnarslita komi.
Ákvörðun um þingrof og kosn-
ingar verður þvi einungis tek-
in, að báðir stjórnarflokkarnir
séu því sammála. Þar með er þó
ekki sagt, að fyrirfram sé ákveð
ið, að samvinna haldist milli
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins að kosningum aflokn-
um, ef þeir halda meiri hluta á
Alþingi. Líklegra er hitt, að eng-
in ákvörðun verði um slíkt tek-
in, hvorki innan Alþýðuflokks-
ins né Sjálfstæðisflokksins,
heldur verði kosningarnar látn-
ar úr því skera, hvernig valda-
hlutföll á Alþingi verði, og þá
verði stjórnmálaleiðtogar að
taka til sinna ráða að kosning-
um afstöðnum.
Getur því enginn neinu um
það spáð, á þessu stigi málsins,
hvernig háttað verði stjórn
landsins næstu ár, en ljóst er þó,
að Sjálfstæðisflokkurinn er og
verður það sterka afl í þjóðfé-
laginu, sem lýðræðislegir stjórn
arhættir og nauðsynleg festa
mun hvíla á.
Prófkjör
Undanfarin ár hafa raddir
verið háværar um nauðsyn þess,
að auka afskipti landsmanna af
stjórnmálunum, gera stjórmnála-
baráttuna opnari og tengsl
stjórnmálamannanna við almenn
ing nánari. Sjálfstæðisflokkur-
inn og þau málgögn, sem hann
styðja, hafa haft forustu um það,
að gera þessa kröfu að veru-
leika. Þess vegna hefur fulltrúa-
ráð sjálfstæðisfélaganna í
Reykjavik ákveðið að efna til
víðtæks prófkjörs i höfuðborg-
inni um skipan framboðslista
Sjálfstæðisflokksins, hvort sem
kosningar verða i haust eða að
vori.
Reynslan af prófkjörinu við
borgarstjórnarkosningarnar var
með ágætum, og vonandi er að
almenningur taki því prófkjöri,
sem framundan er, með sömu
ábyrgðartilfinningu og fólkið
gerði fyrir borgarstjórnarkosn-
ingarnar, þannig að úr því fáist
skorið í eitt skipti fyrir öll, að
unnt sé að treysta á prófkjörin
til úrlausnar þeim vanda, hverj-
ir skipa eigi framboðslista, hvort
heldur er við sveitastjórnar-
eða alþingiskosningar.
Að vísu hljóta ætíð nokkur
átök að eiga sér stað við próf-
kjör, en við því er ekkert að
segja, ef drengilega er barizt
eins og háttur er innan Sjálf-
stæðisflokksins, og hver og einn
lætur það sjónarmið eitt ráða að
fá sem sterkastan og beztan
lista, en ekki að einungis eigi að
vinna fyrir einhvern einn
eða fáa tiltekna menn.
Ef prófkjör til undirbúnings
framboðs verða föst venja í
Sjálfstæðisflokknum eru líkur
til, að aðrir flokkar verði að
taka þetta fyrirkomulag upp
líka, því að fólkið, sem þá skip-
ar, mun krefjast þess. Þá hefur
vissulega miðað mjög áfram í þá
átt, sem menn hafa að undan-
förnu krafizt, ekki sízt unga
fólkið.
Landsfundur eða
flokksráðsfundur
Samkvæmt skipulagsreglum
Sjálfstæðisflokksins tekur mið-
stjórn ákvörðun um það, hvenær
landsfundir skulu haldnir, en
gert er ráð fyrir, að þeir séu
jafnaðarlega haldnir annað
hvert ár, en hitt árið sé hald-
inn fundur flokksráðs, sem skip-
að er nokkuð á annað hundrað
fulltrúum.
Landsfundur Sjálfstæðis-
flokksins var haldinn í fyrra, og
samkvæmt því ætti nú að halda
flokksráðsfund, en ekki lands-
fund.
Vegna þess mikla vanda, sem
Sjálfstæðismönnum er á höndum
vegna fráfalls mikilhæfs leið-
toga, hafa þeir sín á meðal mjög
rætt um það, hvort ekki væri
eðlilegt að efna til landsfundar,
þótt ekki sé skylt að halda hann
á þessu ári.
Eins og áður getur, tekur mið-
stjórn flokksins ákvörðun í
þessu efni, og mun verða kunn-
gert næstu daga, hvað ofan á
verður, en ákvörðun um haust-
kosningar hefur eðlilega áhrif
á það, hvort nauðsynlegt verð-
ur talið að halda landsfund. Sjálf
stæðismenn ráða því hins veg-
ar ekki einir, hvort þing verður
rofið, heldur verður það mál að
ræðast við Alþýðuflokkinn.
Ef kosningar verða háðar í
haust er tími skammur til
stefnu, og erfitt er að koma
landsfundi á, meðan yfir standa
göngur og réttir, en engu að sið-
ur mun það eitt gert í þessu
máli, sem Sjálfstæðisflokknum og
þar með islenzku þjóðinni er tal-
ið fyrir beztu. Og menn munu
verða kvaddir til fundahalds,
þótt á erfiðum tíma sé, ef nauð-
synlegt verður talið. En úr því
fæst sem sagt skorið næstu daga.
Hlakkar í
andstæðingunum
1 samræmi við þá stefnu, sem
Sjálfstæðisflokkurinn tekur
upp í æ ríkara mæli að hafa
stjórnmálaumræður sem mest
fyrir opnum tjöldum, hefur ekki
verið farið dult með það, hvað
mönnum fer á milli i sambandi
við forystu og framtíðarskipan
mála í Sjálfstæðisflokknum eft-
ir það áfall, sem flokkurinn hef-
ur orðið fyrir.
Er enginn efi á því, að fólk
kann vel að meta það að komið
sé til dyranna eins og menn eru
klæddir og ekki reynt að draga
dul á eitt eða neitt. Sjálfstæðis
menn játa það, að þeir eru í mikl
um vanda staddir og reyna ekk-
ert að fela í þeim efnum.
Ekki hefur farið fram hjá
mönnum, að andstæðingar Sjálf-
stæðisflokksins eru kampakátir
yfir vandamálum Sjálfstæðis-
manna. En Sjálfstæðismenn
munu halda þannig á málum sín-
um, að full eindrægni og sam-
heldni mun rikja, er ákvarðan-
ir hafa verið teknar, en hitt
væri barnaskapur að ímynda
sér, að engir erfiðleikar séu því
samfara að ráða málum flokks-
ins til lykta eftir fráfall jafn
mikilhæfs foringja og Bjarna
Benediktssonar.
Sannleikurinn er sá, að valda
stöður í Sjálfstæðisflokknum
eru svo mikilvægar, að enginn
getur ætlazt til þess, að einn
maður sé reiðubúinn til þess að
hafa á hendi allt í senn, for-
mennsku flokksins, formennsku
þingflokksins og forsætisráð-
herrastörf, eins og Bjarni Bene-
diktsson gerði.
Mönnum yfirsést raunar
stundum, hve þýðingarmikil
staða formanns þingflokksins er,
þvi að út í frá ber ekki mikið á
því embætti. En sannleikurinn
er sá, að í þeirri stöðu þarf oft á
að halda meiri þekkingu á mönn
um og málefnum en í nokkru
embætti öðru og lagni til að
koma málum fram, því að for-
maður þingflokks verður að
standa í stöðugum viðræðum,
bæði við flokksmenn sína og
andstæðinga á þingi til að
mjaka góðum málum áleiðis og
samræma sjónarmið, sem auðvit-
að eru misjöfn þar sem frjálsir
einstaklingar eiga í hlut, og
hver og einn fylgir sinni sann-
færingu.
Mikill l;
baráttuhugur
Innan Sjálfstæðisflokksins
rikir mikill baráttuhugur. Kom
það glöggt I ljós á hinum fjöl-
menna fulltrúaráðsfundi, sem
haldinn var í Reykjavík til að
taka ákvörðun um prófkjör. Og
utan af landi berast sömu frétt-
ir.
Sjálfstæðismenn eru stað-
ákveðnir í því að snúa bökum
saman og heyja öfluga baráttu.
Þeir gera sér að vísu Ijóst, að
vígstaða þeirra er erfið, vegna
þeirra áfalla, sem þeir hafa orð-
ið fyrir, en þeir ætla sér að
sigra, þegar kosningar verða
háðar, hvort sem það verður í
haust eða vor.
Á því leikur heldur enginn
vafi, að íslenzka þjóðin gerir sér
glögga grein fyrir því, og
kannski gleggri nú en nokkru
sinni áður, að lýðræði og traust
stjórnarfar er undir því komið,
að samheldni haldist í Sjálfstæð-
isflokknum, og hann verði hið
mikla afl, sem úrslitum ræður á
örlagastundum i sögu þjóðar-
innar. ‘