Morgunblaðið - 16.08.1970, Blaðsíða 31

___________________________________________________ " 1
MORGUNBL«A£>IÐ, SUNNUDAGUR 16. ÁGÚST 1970 4
Eldhúsið á Þ>orljóts-
stöðum þarf
að varðveita
Staldrað við á eyðibýli í
Vesturdal
Eyðibæir íslenzkra aídala
eiga sinn eigin þokka. Snögg-
bitin tún, fjárhústóftir, leif-
ar fornlegra mannvistarvera,
allt stendur þetta sem ólyg-
in heimild um búskapar- og
menningarsögu liðinna kyn-
slóða. Ferðamönnum þykir
hæfa að staldra við á slík-
um stöðum, ganga um garða
og virða fyrir sér mannvirki.
Þorljótsstaðir í Vesturdal í
Skagafirði búa yfir þessum
þokka eyðibýlisins. Bærinn
hefur nú verið í eyði í þrjá
áratugi og ber þess öll ytri
merki. Þegar við komum þar
við 3. ágúst sl. var túnið svo
snöggt, að þar var hvergi ljá
tækur toppur. Enda sagði
samferðamaður okkar, Finn-
bogi á Þorsteinsstöðum, að
það hefði verið beitt mikið í
vor og fram eftir sumri. Of-
arlega á túninu standa uppi
veggir af fjárhúsasamstaeðu
með venjulegu íslenzku bygg
ingarlagi, garða eftir miðju
húsi og hlaða á bakvið, sem
gengið er í úr garðanum. Það
vekur athygli, hve lítil hlað-
an hefur verið, en er þó vel
skiljanlegt þegar að því er
hugað, að heyjaöflun hlýtur
ætíð að hafa verið tak-
Þcssi mynd er tekin innan
við þverbitana og sést hvar
uppistaða stendur á bitanuni
og ber uppi þakáreftið.
mörkuð á þessum slóðum, en
mest byggt á útbeit.
Bæjarhúsin á Þorljótsstöð-
um eru orðin mjög úr sér
gengin. Þar er þó enn uppi-
standandi eldhús, sem vart
mun eiga sinn lika á Islandi
í dag. Er gengið í eldhúsið
úr bæjartóft, sem veggir ein-
ir standa eftir af. Göngin til
eldhússins eru hellutyrfð og
mjög lág. Verða jafnvel lág-
vaxnir menn að ganga hálf-
bognir um þau. Þegar inn er
komið blasa við hlóðir, forn-
legar mjög, með heillum reist
um á rönd á milli eldstæð-
anna tveggja. Segir Finnbogi
okkur, að þessar hellur hafi
verið bornar á handbörum
innan úr Skriðulækjargili,
sem er innan við Þorljótsstaði
i dalnum. Muni það hafa ver
ið gert fyrir meira en hundr
að árum.
í eldhúsinu er það lágt til
lofts, að þar getur enginn
staðið uppréttur. Þverbitar
tveir liggja á milli veggja, en
á þá eru settar undirstöður.
Er torf sett á milli, þar sem
undirstöðurnar hvíla á þver-
bitunum að líkindum, til þess
að þeir verði stöðugri. Raft-
ar í þekjunni eru sótugir
mjög og bera því glöggt vitni,
að eldur hefur oft og lengi
logað í hlóðunum hér.
„Þetta eldhús þarf endi-
lega að varðveita," segir
Finnbogi á Þorsteinsstöðum.
„Mér þætti vænt um, ef þú
gætir komið því til þjóðminja-
varðar. Hér hefur engu verið
haggað slðustu hundrað árin,
að því er ég bezt veit.“
Þetta virðist mjög sennilegt
og raunar gæti eldhúsið á
Þorljótsstöðum verið mun
eldra. En orðsendingu Finn-
boga er hér með komið á
framfæri.
Af öðrum húsum á Þorljóts
stöðum er uppistandandi bað
stofuendi, sem gerður hefur
verið upp sem gangnamanna-
kofi. Er sá endi þiljaður inn-
an og eru þar nokkur rúm-
flet.
Sagnir koma gjarnan upp,
þegar staldrað er við á eyði-
býlum. Við fræðumst um það,
að einn af síðustu ábúendum
hér hafi verið Sveinn, sem
kallaður var riddari. Það var
um afa hans, sem Bólu-Hjálm
ar orti: „Siglir einn úr Satans
vör, Sveinn hinn gæfurýri.“
Og hér var mylla eitt sinn,
niður undir ánni. Þar logaði
ljós, sem varð manni til lífs
fyrir um 50 árum. Hann hét
Guðni og var á ferð innan
við Þorljótsstaði. Var hann
setztur að villtur, er hann sá
ljósið í kvarnarhúsinu á Þor-
ljótsstöðum, sem beindi hon-
um til bæja.
Og hér skammt fyrir innan
er hellir, sem heitir Sokka-
hellir. Sú saga fylgir nafn-
inu, að sakamaður hafi verið
geymdur I hellinum árlangt.
Þá var það einn góðviðris-
dag, að hann breiddi sokka
sína til þerris á klettabrún-
ina framan við hellinn. Smal-
inn á Hofi sá sokkana og
sagði frá þeim. Varð það til
Hlóðirnar í eldhúsinu á Þorljótsstöðum.
þess, að sakamaðurinn náðist
og hlaut refsingu.
Þannig vakna sagnirnar
þegar gengið er um eyðibýl-
in. Hér eru þær seldar jafn
dýru verði og þær voru
keyptar og ekki gerð nein til
raun til að komast fyrir upp-
runa þeirra eða sannleiks-
gildi.
Þorljótsstaðir munu aldrei
hafa verið stórjörð. í Jarða-
bók Árna Magnússonar og
Páls Vidalíns er jörðinni lýst
og gripaeign tiunduð. Þá á
biskupsstóllinn á Hólum jörð
ina, en ábúandi er Ólafur
Bessason. Hann hefur haft
eina kú, 60 ær, 8 sauði tvæ-
vetra og eldri, 19 veturgamla,
2 hesta og 2 hross. Skógur er
þá gereyddur, en rifhrís til
eldiviðar og kola talið nægi-
legt. Silungs- og laxveiðivon
er sögð í Hofsá, en sá bögg-
ull fylgir skammrifi, að hún
„verður ekki aðsókt fyrir
klettagljúfrum.“ Túninu
granda smáskriður með grjóti
og leir úr brattlendi og engj-
ar eru alls engar samkvæmt
Jarðabókinni.
Það virðist þvi ekki hafa
verið ábatavænt, að setja
saman bú á Þorljótsstöðum
og þess því ekki að vænta, að
þar væri hátt til lofts í eld-
húsi. Eigi að siður geymir
þessi bær sína sögu, sem
kannski er ekki ómerkileg, ef
að henni væri nánar hugað.
J.H.A.
Happdrætti Háskóla íslands
Framhald af bls. 8
Þessi númer hlutu 2000 kr. vinning hvert:
258 4235 8923 14475 19115 23857
273 4364 9141 14485 19170 23878
280 4448 9326 14564 19249 23977
335 4464 9495 14632 19317 23994
336 4531 9508 14651 19334 24025
381 4544 9593 14722 19351 24043
303 4572 9661 14728 19395 24115
452 4711 9804 14770 19422 24138
540 4772 9835 14804 19427 24139
573 4824 9899 14849 19583 24152
669 4870 10093 14906 19596 24194
699 4879 10Í37 14934 19749 24400
963 5046 10155 15072 J9795 24501
1000 5205 10209 15374 19867 24518
1003 5439 10224 15427 19900 24522
1111 5642 10231 15477 19911 24540
1215 5672 10237 15521 19919 24589
1243 5675 10276 15566 19923 24612
1267 5731 10364 15698 19943 24743
1303 5782 10379 15754 20034 24774
1471 5885 10489 16219 20178 24778
1488 5902 10558 16222 20238 24984
1550 5962 10560 16364 20350 24986
1692 5963 10584 16373 20560 25362
1700 6007 10761 16510 20607 25372
1707 6024 10943 16545 20657 25661
1853 6043 10955 16624 20674 25708
1881 6195 11101 16718 20721 25788
1898 6202 11228 16774 20728 25812
1942 6252 11234 16809 20808 25894
1956 6258 11249 16830 20845 25905
2033 6268 11258 16850 20906 25923
2095 6307 11381 16913 20908 25960
2164 6376 11441 16947 20973 26007
2273L 6403 11468 16998 2Í111 26251
2285 6508 11476 17116 21133 26273
2326 6559 11623 17224 21265 26282
2344 6858 11784 17242 21298 26316
2345 6894 11879 17247 21347 26382
2434 6965 11944 17264 21714 26470
2500 6984 11999 17410 21724 26480
2782 6998 12083 17478 21760 26676
2845 7030 12122 17552 21825 26895
2925 7135 12129 17605 22026 27065
2940 7141 12200 17629 22054 27198
2949 7168 12309 17708 22121 27261
2951 7206 12351 17729 22160 27366
2954 7224 12403 17765 22189 27367.
2987 7230 12430 17838 22229 27376
2989 7332 12507 17907 22268 27389
3020 7369 12632 17922 22328 27413
3033 7466 12681 17946 22399 27484
3053 7514 12693 18083 22408 27495
3086 7652 12783 18135 22416 27585
3099 7788 12948 18149 22492 27614
3130 -7810 13064 18185 22538 27651
3170 7916 13184 18204 22672 27699
3314 7946 13268 18224 22811 27822
3351 7957 13279 18259 22948 27924
3374 7996 13395 18297 23071 28012
3448 8075 13405 18334 23121 28061
3472 8194 13604 18362 23230 28094
3484 8197 13677 18448 23283 28095
3695 8251 13680 18471 23329 28182
3710 8275 13683 18492 23356 28217
3741 8377 13705 18762 23360 28242
3745 8490 13801 18811 23514 28258
3786 8517 13935 18884 23590 28309
3865 8583 13961 18893 23640 28359
3905 8598 14020 18898 23645 28401
3945 8671 14073 18923 23653 28435
3991 8697 14116 18941 23745 28497
4129 8798 14170 19043 23753 28505
4159 8812 14340 19053 23758 28571
4165 8821 14342 19070 23841 28617
28673 34045 39213 45161 51010 55441
28676 34082 39244 45169 51109 55514
28815 34113 39348 45227 51200 55523
28888 34116 .39474 45426 51257 55581
28921 34144 39526 45433 51273 55617
28959 34193 39563 45468 51276 55627
29293 34207 39597 45488 51320 55702
29493 34212 39777 45554 51384 55860
29511 34223 39796 45569 51421 55866
29558 34446 39820 45636 51497 55971
29580 34448 39951 45707 51522 56019
29602 34493 39959 45711 51535 56033
29801 34619 39962 45749 51591 56060
29826 34633 40190 45755 51616 56146
29833 34648 40285 46075 51709 56188
29846 34721 40333 46127 51846 56197
29905 34838 40534 46197 51899 56242
30137 34905 40541 46204 52080 56512
30188 34907 40592 46262 52139 56553
30218 34913 40727 46301 52177 56610
30255 34952 40739 46366 52317 56661
30418 35057 40746 46372 52338 56688
30499 35392 40818 46445 52421 56781
30506 35427 40948 46513 52479 57000
30559 35505 41075 46521 52559 57082
30688 35585 41080 46587 52685 57111
30788 35636 41108 46686 52706 57119
30924 35705 41162 46706 52959 57189
30960 35724 41293 46768 53032 57386
30977 35918 41313 46778 53033 57527
31019 36155 41341 46874 53061 57663
31220 36397 41402 47111 53167 57735
31244 36470 41730 47150 53200 57747
31430 36504 41803 47209 53221 57785
31498 36525 41811 47244 53240 57795
'31559 36653 42001 47304 53244 57911
31565 36671 42174 47331 53367 57938
32009 36868 42199 47492 53383 57953
32094 36902 42240 47545 53430 58033
32099 36933 42300 47631 53467 58110
32112 36952 42482 47730 53526 58118
32144 37018 42615 47864 53548 58159
32181 37064 42638 47899 53572 58186
32189 37249 42668 47966 53595 58191
32219 37305 42716 48013 53645 58281
32242 37395 42877 48087 53646 58304
32245 37401 43020 48151 53647 58348
32451 37556 43078 48215 53775 58503
32456 37576 43143 48297 53796 58505
32458 37583 43189 48615 53808 58603
32638 37674 43305 48668 53829 58656
32780 37800 43331 48889 53912 58684
32783 37809 43637 48960 53941 58775
32790 37860 43642 49040 54084 58844
32816 37903 43860 49094 54093 58946
32855 38068 44083 49381 54124 58950
32856 38181 44119 49455 54126 59001
32981 38212 44145 49484 54129 59057
32999 38248 44203 49576 54140 59072
33000 38257 44237 49635 54167 59105
33010 38259 44240 49867 54231 59175
33116 38312 44306 49903 54236 59177
33136 38321 44314 49925 54255 59313
33193 38339 44366 49979 54288 5933*
33267 38406 44480 50015 54543 59361
33272 38435 44550 50040 54678 59423
33274 38482 44647 50233 54695 59425
33406 38541 44653 50264 54758 59455
33419 38583 44694 50269 54783 59765
33644 38673 44699 50401 54962 5980*
33699 38717 44744 50635 55010 59335
33735 38728 44768 50860 55152 59951
33763 38797 44790 50888 55155 59864
33793 38941 44885 50965 55400 59835
34029 39179 45034 50966 55430 5998T