Morgunblaðið - 20.10.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1970
17
Heikal og stef na
arftaka Nassers
Mohammed Hassanein Heikal.
Einhver valdamesti maður að
tjaldabaki egypzkra stjórnmála
um árabil er Hassanein Heikal,
aðalritstjóri blaðsins „A1 Ahr-
am,“ sem er hálfopinbert mál-
gagn egypzku stjórnarinnar.
Honum hefur nú verið vikið
úr embætti upplýsingaráðherra,
en áhrif hans eru enn mikil
eigi að síður. Heikal er einn
þeirra manna, sem hvað mest
koma við sögu vaidabaráttu
þeirrar, sem háð hefur verið
að tjaldabaki síðan Nasser for-
seti féll frá. Enginn veit hvern
ig þeirri baráttu lyktar, en
Heikal á sér marga óvildar-
itienn, og ekki kom á óvart að
honum var bolað frá, þar sem
hann nýtur ekki lengur verndar
Nassers.
Á hverjum föstudegi ritar
Heikal I blað sitt greinar, þar
sem hann segir Egyptum og öðr
um lesendum í Arabaheiminum
hvaða afstöðu þeir eigi að taka
til atburða heima og erlendis.
Greinar Heikals eru lesnar af
mikilli eftirtekt í öllum Araba-
löndum. Undir stjóm Heikals
hefur „A1 Ahram“ (Pýramíd
arnir) orðið eitt útbreiddasta
og nútímalegasta dagblað í
Afríku og Miðausturlöndum.
Hann tók við ritstjórastarfinu
1957, og var þá yngsti maður-
inn, sem hafði gegnt því starfi.
Síðan má segja, að hann hafi
mótað skoðanir Araba á for-
ystu Nassers.
Heikal er fæddur árið 1923
og er af fátæku fólki kominn.
Hann er ekki háskólamenntað-
ur, en sótti námskeið i banda-
ríska háskólann í Kaíró. Hann
hefur samið átta bækur um ým-
is efni, meðal annars Sýrland,
Iran, Bandarikin og stöðu
menntamanna. Hann fylgdist
sem blaðamaður með Palestinú-
striðinu 1948 og kynntist þá
Nasser, sem þá var ungur liðs-
foringi i virkinu E1 Falouga,
sem ísraelsmenn héldu í um-
HÓTEL Esja, sem opnaði á miðju
sumri, verður opið í vetur og
mun starfa með sama hætti og
í sitmar, að því er segir í frétta-
tilkynningu frá Esju. Fimm af
niu hæðum hússins hafa þegar
verið teknar í notkun og áætlað
er að lokið v-erði við hinar f jórar
hæðirnar í apríl 1971.
sátri. Síðan hélzt mjög náin vin
átta með Heikal og Nasser.
Heikal var við sjúkrabeð
Nassers er hann lézt. Sam-
kvæmt sumum fréttum trúði
Nasser honum fyrir því, að
hann vildi að Zakaria Mohiedd
in, sem talinn er hlynntari vest
rænum ríkjum en nokkur ann-
ar egypzkur stjórnmálamaður,
tæki við forsetaembættinu.
Hins vegar gátu Rússar með
engu móti sætt sig við Mohi-
eddin, og að sumra áliti voru
það tilraunir Heikals til þess að
koma Mohieddin til valda sem
stofnuðu völdum hans sem upp
lýsingamálaráðherra í hættu. Á
hinn bóginn virðist staða hans
sem ritstjóri „A1 Ahram“ trygg
ari, því að hann nýtur mikils
álits fyrir hæfileika, sem hann
hefur sýnt sem aðaltalsmaður
stjórnarinnar.
Nýlega túlkaði Heikal skoð-
anir sínar og nýju stjórnarinn-
ar í viðtali við Lundúnablaðið
„The Times“, og verður það rak
ið hér á eftir nok'kuð stytt. Þar
talar hann af furðu mikilli
hreinskilni þrátt fyrir þá ó-
vissu, sem ríkir í egypzkum
stjórnmálum. Hann lýsir þeirri
tortryggni, sem ríkir í garð
vestrænna ríkja, og kemur vel
í Ijós vandi þeirra ráðamanna,
sem innst inni eru hlynntari
vestrænum ríkjum en Rússum.
Vegna ástands þess sem ríkir
er aðstaða þeirra stjórnmála-
manna, sem vilja góð samskipti
við vestræn ríki, erfið.
Heikal ræddi fyrst sambúð-
ina við Breta og skoraði á þá
að lýsa opinberlega yfir því,
hvað þeir ættu við þegar þeir
sömdu uppkastið að ályktun
Öryggisráðsins frá 1967, þar
sem skorað er á ísraelsmenn að
flytja herlið sitt frá svæðum,
sem þeir hertóku í sex daga
stríðinu. Heikal benti á að orða
lagið væri mjög óljóst, talað
væri um „hertekin svæði“ en
Mikill aðsókn befur veri'ð að
hóteUnu í suimar og baifa flesitir
gestanna veriið f.rá Bandaríkjun-
um og Norðurlönduim. Uppi
höfðu verið hugmiynidir um alð
nota hótelið í vetur sem heima-
vist fyrir stúdenta, en ®am-
kvæmf fréttatUlkyniningu virðist
niú horfilð frá því.
ekki „herteknu svæðin" eða
„öll hertekin svæði." Slíkur
orðalagsmismunur væri mjög
mikilvægur, hefði valdið ágrein
ingi meðal Araba, staðfest skoð
anir margra á brezkri slævizku
og veitt Israelsmönnum visst
svigrúm. Að dómi Heikals verð
ur ályktun Öryggisráðsins eitt
helzta ágreiningsefnið, þegar
deilumál Araba og Israels-
manna verða tekin fyrir að
beiðni Egypta á Allsherjarþing
inu.
Blaðamaður „The Times“, Pet
er Kirk, er fyrsti blaðamaður
inn, sem átt hefur viðtal við
Heikal síðan Nasser lézt.
Heikal ræddi nokkuð þá
skoðun sina, að stefna Breta í
Miðausturlöndum væri óljós og
á reiki og komst svo að orði,
að skoða yrði hana „í smjásjá
eða sjónauka." Hann nefndi
sem dæmi orðalag ályktunar
Öryggisráðsins, er hann kvað
runnið frá Bretum, og skoraði
á þá að lýsa afdráttarlaust yfir,
hvað þeir vildu, að hin um-
deilda setning ályktunarinnar
táknaði. Hann sagði, að Bretar
hefðu eitt sinn átt mjög góð
samskipti við Arabaríkin, en
ekki tekizt að „skilja og að-
hæfa sig byltingarhreyfingum,
sem þjóðernisstefna Nassers
hefði hrundið af stað.“ Heikal
hélt því fram, að nú orðið
hljómaði það sem Bretar segðu
eins og bergmál af skoðunum
Bandarík j amanna.
Heikal sagði, að nú væri svo
komið, að varla væri um nokk-
urt samband milli Egypta og
Breta að ræða. Egyptar vissu
hvar Bandaríkjamenn og Frakk
ar stæðu í málefnum Miðaust
urlanda, en ekki Bretar. Hann
sagði að fyrir Súez-striðið
1956 hefðu Bretar haft mikil af
skipti af málefnum Miðaustur-
landa, en síðan hefðu þeir dreg
ið sig algerlega i hlé. Hann
sagði, að ef til vill væri ástæð-
an samvizkubit, en hann kvaðst
telja, að Bretar hefðu enn þýð-
ingarmiklu hlutverki að gegna
i Miðausturlöndum, ef þeir
væru reiðubúnir til þess að
stuðla að friði.
Um yfirstandandi vopnahlé
við Súez-skurð sagði Heikal,
að Egyptar væru reiðubúnir að
fallast á, að vopnahlé yrði fram
lengt „einu sinni, en ekki hvað
eftir annað“, þvi að slíkt mundi
jafngilda takmarkalausu vopna
hléi, sem væri algerlega óvið-
unandi. Hann sagði, að Israels-
menn væru i hæsta máta ánægð
ir með ástandið eins og það
væri nú og einbeittu sér að
því að treysta viglínur sínar I
pólitískum tilgangi. „Á þetta
getum við aldrei fallizt," sagði
Heikal, „en áður en Egyptar
fallast á að vopnahléð verði
framlengt, verða þeir að vera
vissir um árangurinn . . . Ef
Egyptar fallast á framlengingu
og árangurinn verður enginn,
þá höfum við aðeins um eitt að
velja, og það er að berjast."
Heikal fór hörðum orðum um
Bandaríkjamenn og sakaði þá
um að nota Israel fyrir verk-
færi til þess að hræða Araba-
heiminn með. Þess vegna sagði
hann að sambúð Egypta og
Bandaríkjamanna héldi áfram
að versna, þótt Egyptar hefðu
reynt að forðast það. Aðspurð-
ur hvort svo gæti farið, að
styrjaldarástand skapaðist milli
Egypta og Bandaríkjamanna, ef
Israelsmenn fengju áfram flug-
vélar og vopn frá Bandaríkj
unum, sagði Heikal: „Við erum
að nálgast stig, sem er miklu
verra en styrjaldarástand. Það
er ólíklegt, að Egyptar segi
Bandaríkjamönnum strið á hend
ur. Það væri brjálæði. En það
hatur, sem hefur grafið um sig
í Arabaheiminum verður
Bandaríkjamönnum ennþá skað
legra en formleg stríðsyfirlýs-
ing.“ Heikal kvaðst hins vegar
vona, að almenningsálitið í
Bandaríkjunum kæmi því til
leiðar, að sambúðin við Egypta
batnaði.
Um ástamdið í Jórdaníu sagði
Heikal, að hann teldi að skæru
liðar gerðu skyssu, ef þeir ætl-
uðu sér að taka völdin í Amm-
an og að Hussein skjátlaðist,
ef hann héldi að hann gæti
heft starfsemi þjóðfrelsishreyf-
ingarinnar. Heikal kvaðst vona
að báðir aðilar gerðu sér grein
fyrir þvi, að þeir „væru sam-
herjar í baráttu fyrir því að
endurheimta það sem hefði
glatazt.“ Hann kvað engan
vafa leika á því, að Israelsmenn
mundu hagnast á hvers konar
ágreiningi eða deilum skæru-
liða og konungs. Aðspurður
kvaðst Heikal telja, að Hussein
„gæti haldið völdunum, svo
framarlega sem hann gerði sér
ljósa grein fyrir raunverulegu
eðli allrar baráttu Araba."
Um stofnun sérstaks Palest-
ínuríkis sagði Heikal, að fsra-
elsmenn gætu ekki komið slíku
ríki á fót, það yrði kvislinga-
ríki undir ísraelsku hernámi.
Það væri Palestínumanna
sjálfra að ákveða, hvað þeir
vildu þegar fsraelsmenn hörf-
uðu burtu með her sinn.
Aðspurður hvort satt væri að
Nasser hefði haft vanþóknun
á Bretum, sagði Heikal, að eng
inn fótur væri fyrir því. „Ég
held ekki, að hann hafi hatað
brezku þjóðina eða Bretland,
en eins og hver annar þjóðern
issinni hataði hann brezka yfir
drottnun.“ Heikal kvað Nasser
hafa dáðst mikið að Bretum og
sagði að hann hefði fylgzt af
miklum áhuga með þingkosn-
ingunum í Bretlandi í sumar.
Hann sagði, að Nasser hefði
verið kominn á fremsta hlunn
með að fara í heimsókn til Bret
lands þegar Súezdeilan stóð
sem hæst 1956 til þess að út-
skýra sjónarmið Egypta, en
hætt við það vegna þess að
Eden forsætisráðherra hefði
haldið á svörtu blaði í sjón-
varpinu og sagt að ferill Nass-
ers væri eins svartur og blað-
ið, sem hann héldi á.
Heikal fór mörgum lofsamleg
um orðum um hinn látna for-
seta, og varð einkum tíðrætt
um siðferðilegt hugrekki hans.
Hann sagði, að hann hefði einn
byltingarmanna haldið verndar
hendi yfir Farúk konungi og
komið í veg fyrir að hann hefði
verið leiddur fyrir rétt og lif-
látinn. Önnur dæmi, sem hann
nefndi um siðferðilegt hugrekki
Nassers, var framkoma hans
þegar Bretar og Frakkar settu
honum úrslitakosti í Súez-deil-
unni og framkoma hans þegar
Sýrlendingar voru í ríkjasam-
bandi með Egyptum. Hann taldi
meðal merkustu afreka hans að
hafa skipulagt byltinguna 1952
án þess að nokkuð síaðist út
um áætlanirnar. „Það var mikl
um erfiðleikum bundið, því að
ekkert leyndarmál er öruggt í
Arabaheiminum," sagði Heikal.
Aðspurður hve langan tíma
það tæki að opna Súez-skurð á
ný, nefndi Heikal fjóra til sex
mánuði og taldi, að kostnaður-
inn mundi nema 25 til 30 millj-
ónum punda.
Peter Kirk fréttamaður innti
Heikal eftir því, hvort rétt væri
að völdum Nassers yrði skipt
milli þriggja manna, forsetans,
forsætisráðherrans og for
manns Arabíska sósialistasam-
bandsins þannig að svokölluð
þrístjórn kæmist á laggirnar.
Heikal kallaði þetta einföldun.
Hann sagði, að ef menn væru
með slíkar bollaleggingar
skjátlaðist þeim. Heikal ræddi
að lokum arf Nassers og kall-
aði hann „tjáningu allra Araba
hreyfinga og vilja egypsku þjóð
arinnar. Þetta er það sem hann
lét eftir sig. Hann skildi ekki
bara eftir stól forsætisráðherra.
Ég veit ekki hvaða raunhæfar
ráðstafanir verða gerðar, en þú
veizt að arfur Nassers eru ekki
þrjú embætti heldur ábyrgð og
afrek.“ Hann benti á, að Nass-
er hefði ekki orðið forsætisráð
herra og flokksformaður fyrr
en 1967. „Nasser tók við þess-
um embættum einungis til þess
að vígvæða þjóðina . . . Sumir
velta fyrir sér þeirri hugmynd
að þrístjórn taki Við völdunum,
en mér finnst það ekki liklegt."
Heikal vitnaði í þau orð Sad-
ats núverandi forseta, að vin-
átta Egypta og Rússa væri
„einstök“, en kvað ekkert vera
því til fyrirstöðu að „vinátta
við Rússa og óháð stefna í utan
ríkismálum færu saman, „hvað
sem sumir fréttaskýrendur
segðu." „1 engu vandamáli, sem
upp kemur í heiminum, erum
við fyrirfrám bundnir af þvi
að hallast að ákveðinni valda-
blokk. Óháð ríkisstefna felst
ekki í því að halda jöfnu milli-
bili milli hinna tveggja valda-
blokka heldur að halda tryggð
við hugsjónir friðar, sjálfstæð-
is og framfara," sagði Heikal
að lokum.
Lokið við húsnæði
Hótel Esju í apríl