Morgunblaðið - 27.10.1970, Blaðsíða 14

14
MOROtriSFíJLAÐrÐ, ÞHIÐJUDAGUR 27. OKTÓBER 1970
Sveinn Benediktsson:
Moldviðri hjaðnar
SUMARIÐ 1964 v[ar skýrt frá
pví í Þjiótðiviljianiuim, að umint væri
0ð seljia til Sovétrífcjiairmia svo að
sagj'a átatomarkað magn af ráð-
lurlaigðri síld, ag það væri mér
að kianina a@ það hefði ektoi ver-
ið gert. Tii þesls að uinidinstrika
þemniain Þjóðviljia-isaninle'ikia var
daguim saman niotað ietiur, sem
anmars er ekki gripið tdl, meima
þegar hieimsstyrjöld brýzt út. En
fu'ilyrtðiinigamiar hjöð'niuðu þó að
lokium miðiuir í bókistafleiga ekki
nieitt.
Pradintong, innkaupastofnun
Sovétrikjannia, haiglgaðist ekki,
þrátt fyrir alla pnenitsivertu l>jóð-
viljians ag sat fast vi'ð siinn keip
að kaiupa efcki meira <af niíður-
laigðri síld frá íslanidi á því ári.
Um þetta atriði fórust mér svo
orð árið 1967:
„í þesisum áróðri hyigig ég að
Ihafi verið sett algert met haust-
ið 1964, þagar sienidiniefnid Siam-
einiinigarflokkis aiþýðú — ég hield
a!ð flakikiurinn hafi h'eátáð það þá
— kom hinigað eftir heimaókn í
Rússiamidi ag hafði verið þar í
sambanidi við þá menn, siem rétt
á eftir kiamust þar til æðstu
valdia, en þá var það fullyrt, að
það værú ótakimairkiaður marfcað-
ur í Savétríkjuinium fyrir niður-
lagða síld. Þesstar fregnir voru
birtar með fyrirtsiagmmm, sem
varla komuist á farsiíðuma, það
var hieimisistyrjaldarletur á öllum
fyrirsögmum í hedla viku í blia'ð-
inu um það, að þamia væri gull-
mámia, þarna var marfcaðurimn
fumidimn, ótakmankiaður marfcað-
ur. Og það barst bréf frá miannd
möklferum, siem stemdur í mánum
verzlunarviðskiptum við Sovét-
rikin, til stjómar Síldiarverk-
smiðja ríkisiinis, þar sem akikur
vair siagt: Nú höfum við ótak-
miarkiaðian miarkað, ag nú er bara
að byrja að framleiðia, þalð sfcort-
ir ektoi martoaðámm. Við kölluðum
þennan manin á akfcar fund til
þesis að fá n/ámiari skýrimgar hjá
(hjomuim, ag þá toom það í ljós, að
hann viirtist byggjia á þesisium
stóru fyrinsögnium, þó að harnn
hefði sjélfur mýleiga verið í
Miaskivu ag því áitt að vita bet-
ur. Bn við hlöfðum þá fyrir
nakkrum diögum, femgið bréf frá
Sovétrífcjunmm sem svar við
miálaleituin, þar sem við höfðum
verið að falast eftir aukinmi sölu
í smiáum stíl á þesisiairi vöru, ag
var aktour sagt af immikaupasitiofm-
un Sovétríkjiannia, Prodántong,
að á 'því væru erngir möguleikar
á því ári. Við báðum mamminn
að skýra þetta misræmi oig hann
©at ekki sfcýrt það. Þeigar þesa-
ar 'gífurliegu markiaðsfréttir voru
kommar af þessium miikla mark-
aði, sem iþama var fundinini, þá
fórum við að liedta fyrár ökfcur á
ný ag töluðúm vfð verzlunarfiull-
trúa Sovéitrílkijianina hér í Reykja-
vik. Þedr vörðúist allra frétta,
sögðu að þetta væri mál Prodim-
torg. Vi@ spurðium þá, eigum við
þá að tatoa þetta bréf, sem við
erurn nýbúndr að fá, siem enidiam-
legt svar? Það getum við ekki
saigt, en það er hæigt að spyrja
aftur. Og niðurstaJðan á öllu
þessu bramibalti ag stóru fyrir-
sögnium ag prerrtsv'ertu var sú, að
það selddst ekkd einn edmasti
fcaissd til viðbótair á árinu 1964.
Svo leið fram á árið 1965, en þá
var hægt að f á það tekáð inn í
verzluinarsamniiniga, að inmfluitin-
imigskvóti fyrir ndðuriagða ag nið
ursoðnia síld, sam hiafði verið 7
milij., skjyldii vera aukimin upp í 24
mállljóniir króna, mieð hie'imdld til
þess að baeta við 9 Vi milljón, ef
Vel gemgi. Þetta átti að giida fyr-
ir árið 1966. Svo toorn árið 1966.
Þá var farið að tala um viðlbót-
iinia: „ísiand getur að sjálfsögðu
fenigið þeniniain 24 miillj. kr. inn-
£lutniinlg.“ En það sitóð alllenigi á
svöruim um þalð, ag einmiig við
því að tatoa þessa 914 millj. til
viiðbótar, sem hieknild hafði verið
veiítt fyrir í verziuinarisaimniinig-
úim iaimdianinia, ag að lotoum kom
aiger mieitium fyrir viðbótirvní. En
það er rétt að siegja frá því, að
miúnia fyrir svo sem mámuði eða
yel það, þá kam aftur fyrirheit
um það, að nú sfcyldi bætt við
þeisisará 914 miiiijón, þamniig að
iinmflutniinigshieáimildin er þá kom
iin þamia í 3314 millj. En það er
svalítið annað, hieldur en sagt
hafðd verið fyrir niærri 3 árum,
að þarrva væri umnt að selja
ótakmartoað magn, ef vilji væri
til þess af hálfu ístandiiniga.“
Allt til þessa dags er innflutn-
imigskivátiinin á ndðurlaigðri síld í
verzlumarsamndnigum miilli land-
ammia ábneyttur mi'ðað við doll-
ara, þótt íhiamn bafi hæiktoað að
krónutaH vegnia gemigiisfalisins.
— ★ —
Emigu haldbetri reyndiuist fiull-
yrðinigar þinlgmia'nms nakkiuns
siem fylgir flakkislínu kommún-
iisita, en á ekki lemgur
sæti á Aiþimgi, um ábuiga
Aiuistur-Þjióðverja á kaupum
á niðúriaigðri síld frá Sigló-
verkismdðjunnii. Iinmlkiaupaiskrif-
stafa þeirra í Berlím DIA Nahr-
uinig krvaðst alls engan áhuga
hafa á kaupum þessarar vöru ag
baðlst umdiam því að sér yrðu
send sýnisíborn af henni. Þetta
stanigaðilst algjöriega á við full-
yrðiinigar þinigmianmsimis fyrrver-
andi, sem hann flutti í þimgsöl-
unium ag boðalðar voru í heilsíðu
fyrirsagn á fOrsíðu Þjóðvilj'ans
á síinrnm tíma.
— ★ —
Þessurn árcíðri um niógan en
vanræktan martoað í Savétríkj-
unium og aniniars staðar hefur
verið haldlið uippi árum samjam.
Gu.ninlaugur Ó. Briem, fram-
tovæmdastjóri verkismiðjunnar,
svaraði ásökiunum af þesisu tagi
í Morgiunibl'aði'niu 7. miarz 1969
'þanmiig:
„Að latoum vil ég teggja
áhierzlu á, að reynt hefur verið
að seljia siem miest miaign af ndð-
urlaigðri síld frá verksmiðjunni,
en miarkiaðdr reynzt mjög tak-
miartogðir ag enigimn að'ili keypt
veruilegt miagn niema Savétríkin,
en þó miklu minna en reynt
hiefur verið að seljia þeim ag
sammiinigar þawgað jiafnian tak-
markazt við það lágmiarksmaign,
sem Rússar hiafa skuldbumdið
silg til að toaupa í verzlumarsamn-
inigunum mdlH ís'landis ag Rúss-
ianids á hverjum tíma.
Vegnia þests, að ekki hefur
reynizt unint að selja meira miagn
á erlenidum mörfcuðum en raun
ber vitnd, hefúr verfasmiðjian
efaltoi hiaft verikiefni mema í 3 til
4 méinuði á ári og framteiðsla
hennar því takimiamklazt við söl-
umia á hinia erlemdu markiaði, því
alltof ábættiuisamt er a'ð teglgja
út 6 þá hálu braiut, að fram-
ieiða þesisa vöru ám þess að hafa
self hania fyrirfram, því að
geymisluþol niðurlaigðrar síldar
er mjög takmarfeað."
Varð Siigló-vei-iklsmiðj'Uinni hált á
þasisu á fyrsta starfsári sínu, því
að þá voru framieidd'ar á fjórða
'hunidrað þúsumid dósir, sem ekki
tókist að sielja, ag varð að flieyja
-að lokum, vegna þess að geymslu
þalið var fyrir lönigu þrat'ið, ag
síld'in orðin skiemmd vara. Var
þetta veruilegur hluti framleiðsl-
uirmar á því í i
— ★ —
í fyrra sumar breyttuist að-
stæður að iþví teyti, að síldveiði
á venjulegri íislandisisiíld brást al-
'gjörlega. Sigió-vertosmiðjan
baifði fram til þess tíma ein-
gönigu laigt niður stóra íslands-
síld af því tagi, sem ófiáamieg var
í fyrrasiumiar, sötoum aflabrests-
ins.
Leyfi til Veiða á Suðurlanids-
síld, sem þá var mjög blönduð
smáisíld, var veitt frá 16. septem-
ber 1969. Strax í byrjium veiði-
tímiainis tótost Giuinniiauigi Ó.
Briiem, framtovæmdaistjóra verk-
smdðjuminar, mieð atbeina minum
að £á saitaðar rúm'ar 2100 tumn-
ur af kryddsfíld hjá söltunarstöð-
inmi á Dj'úpavogi, af þeesari
blöndiuðiu sdild.
Jafnfraimt var teitazt við að fá
toryddsiíld með stytokjiatali irnmian
vitð 400 stfe. í tumnu fyrir milli-
gönigu Síldarútveigsniefndar ag
niefnidiinná ritað hivert bréfið á
faetur öðru í þessu skyni ag ósk-
að eftir allt að 7000 tunnum af
kryddsíld í þeeisium stærðar-
flokki.
Smiásild oig millisíld hafði eikki
fram til þesisa verið motuð til
niðuriaigndinigar í verksmiðjummi,
vegnia þess að kaupendur höfðu
buindið klaup sín 'einvörðuin'gu við
að niiðurlagða síldin væri uinrnin
úr 1. fiokltos stórri ag fteitri síld.
Haiuistið 1969 var stærðarskipt-
inig'in á þeirri Síld sem aflaðist
svo óbagstæð, að um 85% fóru
í fkifcfc með 500 til 800 stykkja-
tali í tunmiu, en aíðeins um 15%
voru með stytokjatali unidir 500
í tunniu,
Síldarútveigsnieflnd batt sölu á
kryddsiíldinni við það, að mánmi
ag stærri flo'klkiarnir yrðu toeypt-
ir í þesisum hluitföllum. Óvíst var
Sveinn Benediktsson
með öHu að taitoast myndi að
selja niðurlagða síld, sem skoriin
væri í bita eða fiötouð úr svo
amiárri Síld. Varð þetta tál þass,
að freik'ari toaup á kryddsíld
dróiguist á langinn. Ledt út fyrir
það um tima, að vertosmJðjam
miyndi ekki flá mernia óverutaigt
magn af nathæfri síld til við-
bótar þeirri síld, sem toeypt hafðd
verið á Djúpavogi. Einniig hafði
verðið á síldimim stórtiækkiað ag
hún arð-in 5—6% megurri en áð-
ur, er toomið var fram í síðari
hluta nóvemiber ag byrjun des-
em/bermánaðar, olg lítt eðia eikki
hœf ti'l miðurlagnimigar.
Ég hafði baft náið sambamid
við Gunnar Flóvenz, fram-
tovæirmdaisfjára Síldarútrvegsmiefhd
■ar, veignia stoarts vertetamiðjummiar
á síld til vimnlsilu. Þegar komið
var fram í destemibenmánuð tiókst
mér fyrir velvild Guinniars og
iaigni að útveiga veorkisimiðjiunni
3000 tummur af kryddlslíld til við-
bótar. Síldin var amðvitað af
bæðli stærri oig mimni fiakknum,
en söltuð það snemma hiausts, að
hún var bæði betri að gæðum
og ódýrari, en síld sú, sem verk-
uð var efltir 12. nóvemiber 1969.
— ★ —
En ekfci er sopið káiið, þótt í
auisiania sé klamiið, því að Praddn-
torg, iinmfcaupiaistafinun Sovétríkj-
arnn'a, harðneitaði ienigi vel að
gredða hærra verð en árinu áður
fyrir ndðurlöigiðu síidima, þrátt
fyrir gífurieiga hækíkum á krydd-
isiílda’rverðimu oig öðrum tiltoastn-
aði.
Yar etotoi sjáantegt annað en
að verksmiðjain myndi missia af
baupuinum á þeisisum 3000 tumn-
um sökum þieisis, a!ð ekfci fékfcst
ban'kalám ti.1 þesis að festa kiaup
á síld tii niðúrlaigningar, m/eðan
ekiki tóitouist saimmingar um sölu
framleiðsiiuinnar.
Fyrir atbeina Jóbamms Haf-
isteiiinis, iðnlaðarráðherra ag Maign
úsar Jónisisomar, fjiármálaréð-
berra, voru lánlaðar úr rikisisjöða
ti'l kaiupanma 4 milljónir króna,
mjeðam alit var enm í óvitsau um
hvort samminigar tætojust við
Prodintang. Stoömimu sáðar tófc-
ust samnirugar eftir marigra mán-
aða þóf. Samiþykfcti Prodintorg
iofcs hækltoum um 29,6%, þegar
toam/ið var fram í flebrúarmánuð
1970.
— ★ —
1 viissium herbúðum hef-
ur verið reynt a@ gera
sér nuat úr því, að ég vildi á
fumdi í verkismiðjiuistjóm 18.
septl ,sil. láta fresta áfcvörðun um
immikaiup á 10.000 tuminum af
kryddlS'íld tdl verfcsmiðjunnar,
m.a. af þedrri ástæðu, að þá var
allt enn á huildu um verð krydd-
síldiar til máðúrlaignimigar, eimniig
um aölu ag verð framleiðlsluvör-
uminar ag fyrirtækitð fjárvamia.
Bg tel óeðHtaigt, að umráða-
menn fyrirtækjia geri immfcaup
fyrir tiuigi mdlljónia króna á vöru,
sem ekki þolir nema takmark-
aðia 'geymislu, ef allt er í aigerri
óviissu: imnkauipsverð vörunn-
ar, sala henruar og söluverð.
Þá stóð ag fyrir dyrum breyt-
inig á yfiristjóm Síldarmáðunsuðu-
verfasimiðju rík,iBÍins.
— ★ —
Fyrir atbeirua minn tátost að út-
vega nú í harnist tæpar 600 tunm-
ur af kryddsdld með hiaiglstæðu
veriði til veritosmiðjumn'ar, oig er
það eimia síldin, sem verkismiðj-
unni hefiur tekizt að flesta toaup
á til þessa, þótt leitað væri eft-
ir kaupum á allt a@ 4000 tunn-
um mieð sömu kjörum.
Ve'ritosmiðjuistjónniin mœtti á
fuinidii Sdldiarútvegsniefindar 1. okit.
sl. ag ósfcaði að klaupa allt að
10.0000 tunnur af kryddsíld.
Nefnddn taldi siig þá ekki geta
baðið kryddisiíldiina mieð ákveðnu
verði.
Fynst hdinn 21. þ.m. tiikynnti
Síldiairútveglsinefinid vertosmiðju-
stjómiinnd fyrir hvaða verð sdld-
in væri föl. Er um mijöig mikla
verðhæklkun að ræða frá fyrra
ári, emidia hefiur síldveiðd á er-
lenidium miðum orðið miiklu
mdnni en 'gert ha.í'ði verið ráð
fyrir.
Afli hefur einmdig verið léleg-
u-r fyrir Suðurlandi oig við Jök-
ul, en sdldin igiæðamedri en sdld
sú, sem aðrar þjóð'ir hiafa aflað
nú í haiust, og stærri ag feitari
en Suðuælanidssíldin var í fyrra
uim þetta leyti.
Saltaðar haifla verið alls uim
7400 tuninur af kryddsíld hér á
iandi nú í haust ag þauð Síldar-
útvegsmlefnd verksmdðjummi hinn
21. þ.m. að ganiga fyrir öðrum
um toaup á þessari síld, geign því,
að greiðslutrygginig yrðd siett eiigi
síðar en 1. nóviember n.k.
Samlþýklkti stjóm Síldamiður-
suðu'verksmiðjunmiar á fluinidi sín-
um hinn 22. þ.m. mieð samlhljóða
atkvæðum að fara þeisis á leit við
rífcisBtjómiina, að hún 'hedmilaði
ver<tosmiðijustjómiinni að tiakia til-
bo'ði Síldanútveigsnieifndar oig út-
veigi greiiðslutryiggimlgúina eiigi
síðar en 1. nlóv. n.k., í trausti
þe»s, að í vænrtiantaigum siöiuisamn
imlgum am ndðúrlögðu siíldima fá-
ist hækfcun á söluverði, siem
samsv-ari aulknum *tiltooistniaði frá
fyrra ári.
Að því ieyti sem fyrirfram-
salan á ndðurlagðri síld kynni
að mdstakiast, þá enu nú hanflur
á því -að urnnt miuini verða að
selj'a það maign bryddsíldiar, sem
af itoamm alð ganiga, -að steaðiausu
til útflutndnigs í tummiumum um
niæstu áramót, veigna hætokumar
á síldarverði á eriandum mörk-
uiðuim. Eru söluharfur saltsíldar
á eriendum mörkuiðum nú ger-
breyttar fré því siem þær voru
síðari hiuta septemiber ag í byrj-
uin þessa mámiaðar, sötoum af la-
bres'tis ag rýrra gæða þe.irrar
síldar, sem fenigizt hiefur siíðusitu
v'itourmiar á síldiarmiiðum þeirra
þjóðia, sem við ass toeppa.
— ★ —
Þjóðviljinn toallar srldar-
'niiðuirsuðuverkismdðjuna alnibaga -
bann stjómiar Síidarvierksmi'ðja
ríkisiins.
Sílda'rverkismdðjur ríkisins
reilsitu verkismifðju fyrir Síldar-
nii'ðúrsiuðuive.rklsmdðj'unia að mestu
leyti fyrir eilgið fé árin
1961'—1962. Verklsmdiðj'an va-r
stækk'uð órin 1965—1967. Var
stofnkasrtnaður veritosmJðj'Unnar
þá toominn upp í 14,2 milljónir
krónia, þar af fékfcst efcki ián
nomia fyrir tveiim miilljónuim
toróma. Síldiarv'erkismiðjur ríkis-
ina urðu því að srvara út 12,2
milljónium af stofnkioetmiaðinum
af eigin fé, enida eru verktsmiðju-
húsin nrieð tilheyramidi véium
eign S.R., sem iedigir þau Síidar-
niJðunsuðuiverkismiðjiuinmL
Auk þelslsiarar fyrirgreiðislu
hafa S.R. lérnefS Síldamiðuirsuðu-
veritosmiiðjuinini stórfé veigna tap-
rekstuús hemnar ag kaupa á síld
ag retostrarvörum. Hinn 1. j-anú-
ar 1966 skuldaði verkismiðjan
S.R. af þessium sökium um 14,8
miilljóndr torónia, þar af um 10
miiiijiándr vegna tapreklstuirs.
Þessisur 10 milljónir fenlguist
millifærðiar í viðökiptum S.R. við
ríkiiisábyrgðarsijóð árið 1967 ag
haigur NiðuinsuðuverksmdJðj'unniar
baitnaði mijög á árinu 1969 vegna
igeinigiishiagnaða'r. Ennfreimur fékk
ve'ritosmdðijan fjöglurra milljón
knórnia lán úr rítoisisjóði á þesisu
á-ri, svo að hún er ekki lemigur í
teljanidi skmld við S.R.
— ★ —
Mjöig erfitt hefiur reynzt að
seljia niiðiuriöigðu sdlddma mieð
toastnaðairve'rði, enda aHtaf ver-
ið tap á retostri verkismi'ðj'unnar
að áriinu 1969 undainskildu. 1968
var vi/ninisiluisíldin toeypt á ednum
iþriðja hiluta þeisis verðs, sem það
v'arð árdð eftir ag haginaður
vegina igenlgiisbreytinigar. An
heminiar befðd orðið tap á rekstri
verkismiðjuininiar á þriðiju milljón
kr. árið 1969.
í ijós er fcloimið, -að um tap-
refcstuir verður að ræða á þesisu
ári, þótt lokauppgjör sé etotoi
fyrir barndi. Tapið stafiar af því,
að bækkum á kryddisílidarverði
ag öðruim tiikastniaði var meiri
en hækkiun afurðarve'rðsdns..
Það miætti að sumu teyti mieð
réttu saltoa stjóm S.R. um það,
áð hún h-afi gemgið of lanigt í
því að ruigla reytum við Niður-
suðurverkismiiðj'unia, siem er aon-
að rítoiisfyrirtæki. Þjóðviljinn
beldur hiine veigar því gaign-
stæða fram.
— ★ —
Stjórm S.R. hefiur nú í nærri
áratuig margítrekiað að 'hún ósk-
aði þeiss, að Síldarniðursuðuverk-
smdðju rítoiisins yrðd skipuð sér-
stök stjóirm, önnur en stjórn Síld-
arveriksmiðjia ríkdsíns, enda er
Niðursuðuvertosm,ið'jan lögum
samkivæmt sérisitakt ríkisfyrir-
tæki, aðakiilið Síldairverkisimiðjium
ríkiisins.
Núverandi iðniaðiarráðherra,
Jóbann Haflstein, befluir tekið
umdir þeisisia ósk oig lýst því yfir,
að banin mumi laggjia stjómar-
frum'varp fyrir Alþimgi það siern
nú s'itur, um áð skipa verikismiiðj-
unnii sérsrtiatoa stjórn oig um efl-
in'gu fjárhaigB beminiar.
— ★ —
Nýleiga vitinar Þjóðviljinin í
Skýrslu frá amierístou eimtoafyr-
irtæki, siem ráðumiautar þess
sömidiu fyrir Iðinþróuinarstafnun
Siamieiimiuðu þjóðamna í Vínar-
boúg. Skýrslan fjallar um það,
hvað gera þurfi til að vinna
miartoað fyrir tilredddar rstenzk-
ar fiiskiðnaðarvörur oig þá fyrist
ag fneimist niðunsuðuiðmiaðiinm.
Skýrtsia þessi er rituð af mörg-
úm sérfræð'imigum. Virðisit mér
bera á því, að mismiumiandi
Bltooðainia gæti hjá sikýrsliuhöfiuind-
um ag siumar fuillyrðimigar vera
vafaistaimiar oig aðrar miæista ótrú-
leigar eiins oig þær, að ístenidiung-
ar séu svo þrjózkir oig ósveigan-
lagir, að stærð á uimibúðakössum
stiandi í v'eigi fyrir viðstoiptum,
eða að í'slieinidiiinig'a.r tafci því svo
ilia, þsigar þeir enu beðnir að
stafa niafin sitt, að það hindri
sölur, einltoum í Noriður-Amier-
ítou, þar sem fjölsltoyldunöfn bafi
etoki mdikiið að seigjia!! Þá er þess
getið, að Initemational Finanoe
Corporation sé í aðlstöðu til þess
að lán® það fé, sem íslemztoi nið-
unsuðuið'niaðurkrn þurfi á að
baidia, en þess látið óge'tið, að
rílkiiisáíbyngfðiar er krafizt. I
skýnsluninii seigir m.>a., að ístenzki
niðutHsuðu'iðnaðurimin eiigi feiikii-
lega erfitt starf fyrir höndum í
miarkiaðsimáluim. Þettia tel ég
vera saininimiæli.
Þjóðviljiinin henidir hiinis
vegar á tafti bjiarisýnustu skoð-
amdr, siem fram koma í Skýrsl-
unnii ag eytour við frá eiigim
brjósti. Gott væri, af homum
yriði að trú sdnini á amierískt
Framhald á bls. 19