Morgunblaðið - 07.02.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. BEBRÚAR 1971
> V
Aðstæður kalla á nýjar aðferðir
Leysum verkefnið á okkar hátt
Heimsókn til Baldurs Líndal, sem vinnur aö
rannsóknum fyrir sjóefnavinnslu
SJÓEFNAVERKSMIÐJA er
stórt verkeíni. Slíkt stór-
virki þarf mikinn og vand-
aðan undirbúning — rann-
sóknir, boranir, markaðsleit
o.s.frv., sem hvert um sig
tekur lengri tíma en leik-
menn gera sér grein fyrir.
Baldur Líndal, efnafræðing-
ur, er um það bil að ljúka
rannsóknum, sem hann hef-
ur unnið að fyrir Rannsókn-
arráð í nærri ár, en þær snú-
ast um framleiðsluna á sóda
og magnesíumklóríði, sem síð
an á að framleiða úr magn-
esíum mcð hefðbundnum
aðferðum. En það er einmitt
á þessu stigi, þegar fram-
að skilja útskýringar hans,
spjölluðum við fyrst svolítið al-
mennt um nauðsyn slíkra rann-
sókna. 1 þessu tilviki, þegar um
er að ræða sjóefnaverksmiðju á
íslandi, kemur inn í myndina
nýr þáttur, jarðsjórinn, sem
gott er að hafa, en hann er lítt
þekktur í heiminum. Fleiri eru
þó eins og fslendingar, farnir að ar
hafa hug á að nýta slíkt, en að-
stæður eru aldrei eins. — Salt
hveravatn í Kaliforníu er að
samsetningu nokkuð keimlíkt
okkar jarðsjó, útskýrir Baldur,
en magnið af efnunum er meira
þar. >eir eru líka að rannsaka
þetta. Og allar aðstæður skipta
miklu máli. Verkefnið er ólíkt í
Kaliforníu og á fslandi. >ar
leggja þeir jafn mikla áherzlu
á að fá hreint vatn eins og sölt-
in. Okkar viðhorf er að nýta
Efnafræðingarnir Baldnr Líndal
son standa ásamt aðstoðarmanni
og Sigurður Rúnar Giiðmunds-
sínum, Hirti Magnússyni, við
fræðingarnir hafa verið að fást
við í rannsóknastofunni sl. ár.
Um tíma unnu þar tveir aðstoð
armenn með efnafræðingunum
tveimur. Áður hafði Baldur far-
ið yfir þetta allt fræðilega og
hafði þannig gert sér hugmynd
um alla liðina. En þegar farið er
að útfæra hugmyndimar nánar,
koma inn ýmsir þættir, sem eru
öðru vísi en gerist annars stað-
útskýrir Baldur. Engin tvö
hráefni eru eins. Og þegar jafn
framt er verið að reyna nýjar
aðferðir, þá er þetta töluvert
mikið viðfangsefni. Aðstæðurn-
ar hér kalla á nýjar aðferðir og
við förum hiklaust út i að leysa
verkefnið á okkar hátt, bætir
hann við.
>arna í rannsóknastofunni er
skeljasandur, sóttur í Faxaflóa.
— Hann er nokkuð frábrugðinn
því sem venjulegt er, segir Bald
ur og lætur sandinn renna milli
fingranna. >etta er ekki bara
kúskel, því í þessum sandi er
fjöldi kalkútfellinga. Við þurf-
um að sjálfsögðu að þekkja efna
samsetninguna. T.d. er í þessum
skeljasandi magnesíum, sem
verður að taka tillit til.
Og við ræðum framleiðsluað-
ferðina, sem þeir nota þarna í
heimagerðum tækjum í rann-
sóknastofunni. — Við brennum
skeljasandinn, hitum hann upp í
ríflega 900 stig í hálfan annan
tima, og þá er þetta orðið
brennt kalk, segir Baldur. >að
brennist eðlilega hjá okkur og
ekkert sérstakt um það að segja.
Síðan er kalkið leskjað, svo það
verður að kaisíumhydroxíði. Við
urðum að nota sérstakar aðferð-
ir til að fá góða leskjun. Senni-
lega af þvi að í skeljasandinum
er nokkurt magn af sulfati. Síð-
an kemur sjórinn til. Kalkið er
sett í hann og fellur út magne-
síumhýdroxíð.
— Fæst þessi magnesíummjólk
bara með því að hrista þetta
svona saman í hólki, eins og þú
gerir núna?
— Já, en það reyndist ekki
vandalaust, segir Baldur og bros
ir undirfurðulega. -— Vandinn
er að fá magnesíumhydroxíðið
til að falla ört, því annars verð-
ur að hafa kerin svo stór að það
getur ekki orðið hagkvæmt.
>etta var eitt af þeim vandamál-
um, sem við vorum lengi að
fást við, þ.e. að fá nógu stuttan
útfellingartíma. Við gerðum ein-
ar 80 prufur og þannig tókst
það smám saman. Við tilraun-
irnar reyndist þurfa að blanda
aftur í magnesíumhydroxíði,
sem við höfðum fellt út. Við tök-
um það bara til baka, svo það
kostar ekkert. Og með því að
nota lengri súlu, var hægt að
reikna út hagkvæma möguleika,
þ.e. flatarmálið á kerin. Við
fundum, að hægt er að fá með
skeljasandinum útfellingar-
hraða, sem er jafn hagkvæmur
og með hv'iaða öðnu efnii ®em er,
þar á meðal með dolomíti. >að
er mikilvægt, því skeljasandur
hefur ekki verið notaður svona
áður. Nú tókum við magnesíum
hydroxíð og kolsýru og gerðum
úr þvi magnesíumbikarbónat.
>að gekk ágætlega.
— Ekki er víst allt búið enn ?
— Nei, þá er komið að jóna-
skiptunum, sem felast í því að
notað er svokallað jónaskipta-
efni, sem lítur út eins og ör-
Rann-
sóknir
á
íslandi
tækið, seni þeir nota tii að búa til mag'iiesíiimkarlKinat.
Baldnr Líndal að vinna við til raunir í 5 metra liáu jónaskipta
tæki, sem smíðað hefur verið í skálanum í rannsóknastofunni.
leiða þarf úr saltinu sóta og
magnesíumklóríð, að beita
þarf nýjum aðferðum og
nýta íslenzkt hráefni, frá-
brugðið því sem annars stað-
ar er. Á þessum rannsókn-
um byggjast því framleiðslu-
aðferðir og samkvæmt þeim
þarf að byggja verksmiðjuna.
Við litum inn til Baldurs Lín
dals í rannsóknastofu Orku-
stofnunar i Keldnaholti, þar sem
hann vinnur að þessu, og með
honum Sigurður Rúnar Guð-
mundsson, efnafræðingur. Jú,
Baldur sagði að á öllum stigum
hefðu þessar rannsóknir gengið
eins vel og nokkur hefði þorað
að vona — og raunar betur við-
urkenndi hann dræmt. — En nú
eigum við eftir að fara yfir
þetta allt og sjá hvernig það lít-
ur út frá efnahagslegu sjónar-
miði, flýtti hann sér að bæta
við.
Áður en við fórum að skoða
öll þessi flóknu tæki og reyna
orku og við hugsum meira um
það en að fá þama rafmagn.
Við miðurrl að sjálfsögðu við að
stæður hér. Við vitum af skelja-
sandi hér úti í flóanum og við
höfum næga gufu og getum vafa
lítið fengið raforku á lágu
verði til að vinna með. >að skipt
ir mestu máli hvemig hægt er
að notfæra sér það sem fyrir
hendi er og við það miðum við
okkar sérstöðu.
Nú snúum við okkur að rann-
sóknunum á hinum ýmsu stigum
efnavinnslunnar. Baldur segir
okkur, að fyrsta stigið, saltfram
leiðsla úr jarðsjó með gufu, sé
að mestu rannsakað, en með
saltinu fæst kalsiumklórið, kalí-
umklórið og bróm. Á þessu
stigi er aðeins eftir að rann-
saka sérstök atriði i sambandi
við kísilútfellingu, en þau verða
tekin til úrvinnslu í sumar.
>á er komið að öðru stiginu,
sem er framleiðsla úr þessum
hráefnum, þ.e. salti og sjó, með
það fyrir augum að vinna end-
anlega magnesíum. >að er
einmitt sá þáttur, sem þeir efna-
Aðstoðarmaður efnafræðinganna
Örn Aðalsteinsson, við
Jæirra.
smáar plastkúlur. Við getum
hlaðið þetta jónaskiptaefni með
natríum og magnesíum. Ef
natríumupplaust gengur i gegn
um það natríumhlaðið, þá fáum
við natríum út og magnesíum
gengur inn. >á er vökvinn orð-
inn natríumbíkarbonat, ekki
magnesiumbíkarbonat. Sódinn er
síðan unnin úr natríumbikarbón
atlausninni.
— Tökum svo jónskiptaefnið,
sem dregið hafði í sig magne-
síum og setjum saltupplausn á
það, heldur Baldur áfram út-
skýringum sinum. >á fáum við
magnesiumklóríð. Og við þá upp
lausn þarf litið meira að gera
en að eima og þurrka.
— >á eru fengin þessi tvö
efni, sem sótzt var eftir, sódi og
magnesíumklóríð, og allt hefur
gengið vel, Eruð þið þá að ljúka
rannsóknunum?
— Já, en við eigum þó enn eft
ir að fara yfir lokastigið á sóda
framleiðslunni og verðum að því
í næstu tvo mánuði. Hér höf-
tæki um við farið í gegnum fyrsta
stígið í mjög smáum mælikvarða,
til að sjá hvernig þetta verkar
alit saman, bætir Baldur við.
En við tökum það einnig fyrir í
stærri stil og notum stærri tæki
hérna yfir i skálanum.
Við göngum yfir í skálann i
hinum enda hússins. >ar hafði
nóttina áður verið fellt út
magnesíumhydroxíð úr sjó í þar
til gerðum kassa og mátti sjá
botnfallið gegnum gler. Og I
enda salarins stóð skrýtin
smíði, 5 metra hátt hrófatildur.
Fyrst var spýta, svo var spýta,
o.s.frv. og leiðslur lágu um þetta.
>arna var komið jónaskipta-
tæki þeirra efnafræðinganna,
sem ekki verður reynt að út-
skýra hér. Við spurðum aðeins
hvort tilraunum fyrir efnaverk-
smiðjuna væri lokið, þegar búið
væri að fara þannig yfir öll stig
in aftur í stærri stíl og hvort
þá væri hægt að fara að hanna
verksmiðjuna eftir þeim niður-
stöðum, sem fengnar væru.
— í sumum tilvikum má taka
þetta beint héðan og fara eft-
ir þvi við lokateikningar, en á
þriðja stigi tilraunanna tökum