Morgunblaðið - 24.02.1971, Síða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. FEBRÚAR 1971
Skúl! Benediktsson, kennari;
POPP-
SKÓLA-
FRUM-
VARPIÐ
TVÍHÖFÐAÐ SKRlMSLI
í MLSTERI ÓTTANS
Nú nýlega hefur verið lagt
íram á Alþingi frumvarp um ný-
skipan fræðslumála. Reyndar ei
það að formi tvö frumvörp, en
er þó aðeins einn óskapnaður,
tvíhöfðaður. Áróðursskrumið um
þetta frumvarp, sem nú gengur
undir nafninu poppskólafrum-
varpið, minnir óneitanlega á aug
lýsingaáróðurinn kringum breyt
ingu á tilhögun landsprófs mið-
skóla haustið 1968. Og vissulega
hefur aðstandendum frumvarps-
ins tekizt vel, hvað áróðurinn
snertir; á ytra borðinu er það
þakið skrautfjöðrum, en þegar
að er gáð loðið og lubbalegt.
Menntamálaráðherra og „fræð
ingar“ hans liéldu að visu lok-
aðan „kynningarfund“ um frurn
varpið, áður en það var lagí
fram á Alþingi. Til fundarins
var boðið fulltrúum ýmissa
stéttasamtaka. Það þarf engau
speking til þess að sjá tilgang
fundarins. Þessa aðila átti að
blekkja til fylgis við frumvarp
ið á einni kvöldstund. Frumvarp
ið er þó svo flókið — eða rétt-
ara sagt loðið,— að engin von
var til þess, að neinir nema þeir,
sem þaulkunnugir eru fræðslu
lögum og skóiastarfi, hefðu
minnstu möguleika á að kynna
sér það og taka afstöðu til þes&
á einu kvöldi. En nú átti að
nota forvígismenn fjölmennustu
hagsmunasamtaka landsins til
þess að knýja þingmenn til að
afgreiða það, — óbreytt a.m.k. í
meginatriðum, —á þinginu, sem
nú er rétt að ljúka. Á fundinn
var boðið nokkrum reyndum
skólamönnum, sem sáu fyrir,
hvers konar skemmdarverk hér
var á ferðinni. En ákveðnum
mótmælum þeirra og rökum gegn
frumvarpinu var engu skeytt.
Einræðishneigðin sýndi sitt rétta
andlit.
Það sýnir ennfremur lævísi, að
poppskólafrumvarpinu skuli
fleygt inn á Alþingi rétt fyrir
kosningar, einmitt þegar hús
ið, sem blasir við Jóni Sigurðs-
syni, við Austurvöll hefur um-
hverfzt í musteri óttans.
Margir þingmenn, sem þekkja
að vonum lítt til fræðslumála og
skólastarfs, hafa annaðhvort orð
ið að taka afstöðu til frum
varpsins að lítt athuguðu máli
eða teljast ella áhugalausari um
fræðslumál en pólitískir anc^
stæðingar, sem hafa látið kylfu
ráða kasti. En á Alþingi virðist
sú siðaregla gilda, a.m.k. i þessu
tilviki, að ekki megi lofa eitt,
svo að annað sé ei lastað. Jafn-
framt því að poppskólafrumvarp
ið veldur þingmönnum slikum of
skynjunum, að þeir greina enga
hættu því samfara, keppast þeir
um að hella úr skálum reiði sinn
ar yfir „kerfið“ illræmda, þ.e.a.
s. fræðslulögin frá 1946. Hinu
ættu þeir og aðrir samt að gera
sér grein fyrir, að hið sama gild
ir um skólamál og svo margt ann
að, að þeim verður ekki stjórn-
að eftir neinu einstrengingsiegu
kerfi, svo að vel fari. Reynsla
og brjóstvit þeirra, sem með mál
in fara, er það sem úrslitum
ræður. Kreddur hafa jafnan ver
ið framþróun fjötur um fót. En
víkjum næst að þessu ógnvekj-
andi „kerfi".
KERFIÐ — OG LÖG TIL
A» FRAMKVÆMA LÖG
í október 1968 skrifaðí ég
grein, er ég nefndi Skólamál og
skinhelgi. Birtist hún i þremur
reykvísku dagblaðanna (i Mbl.
16. okt.). Tilefni greinarinnar
voru ■ breytingar á tilhögun
landsprófs miðskóla, er ég sýndi
fram á, að væri ýmist til bölvun
ar eða gerðar í blekkingarskyni.
Þar benti ég á, að einskis verð-
ar formbreytingar á fræðslulög-
um yrðu aðeins til þess að draga
á langinn, að raunhæfar umbæt-
ur í skólamálum væru gerðar.
Ég drap á skipulagsleysi sjálfs
skólastarfsins, agaleysi og ó-
stjórn. Síðan segir orðrétt:
„Ófremdarástandið í skólamál
um hefur að sjálfsögðu haft á-
hrif á árangur nemenda og vald
ið óánægju meðal almennings.
Aldrei er samt ráðizt gegn sjálfri
meinsemdinni. Hins vegar hefur
það verið gert að nokkurs kon-
ar þjóðlygi, að skólakerfið og
fræðsluiögin standi í vegi fyrir
því, að nýjungar séu gerðar á
kennsluháttum. Landsprófið á
að vera eitthvert ógnvekjandi
pyntingartæki. Þjóðiygi þessi
hefur fallið í góðan jarðveg hjá
foreldrum, sem hafa slæma
reynslu af starfsemi skólanna,
en gera sér ekki grein fyrir or-
sökinni. Áróðurinn gegn fræðslu
lögunum og landsprófinu hefur
orðið svo vinsæll, að jafnvel
þjóðmálaskúmar, sem ekkert
þekkja til kennslumála, oft und-
irmálsmenn líka svo, hafa tekið
undir þjóðlygina og kryddað
hana með sínu lagi.“
Allir, sem tala af hreinskilni,
viðurkenna, að einmitt hið innra
starf skólanna þarf endurbóta
við. Blaðamenn og ritstjór-
ar, sem áttu tal við mig um grein
ina sögðu eitthvað á þessa leið:
„Þetta er alveg satt, sem þú
segir, þetta vita allir, — en þetta
má ekki seg.ja.“ Með því áttu þeir
að sjálfsögðu við, að blöðin
mættu ekki gera svo viðkvæm
mál að umræðuefni; engan má
meiða.
Poppskólafrumvarpið er að-
eins til þess gert að slá ryki i
augu almennings. Það umrót og
ringulreiðin, sem yrði við fram-
kvæmd þess, tefði hins vegar
fyrir nauðsynlegum umbótum,
sem þola ekki bið.
En mér er spurn:
Eru lög eins og fræðslulögin
frá 1946 þannig gerð, að á þeim
sé engar minnstu breytingar
hægt að géra að fenginni
reynslu, þau verði að fella úr
gildi í heild, ef alvarlegur ann-
marki finnst á þeim?
Á hvern hátt hafa þessi si-
rægðu lög komið í veg fyr-
ir nauðsynlegar breytingar á
kennsluháttum og kennsluaðferð
um? Standa þau í vegi fyrir, að
gefnar séu út kennslubækur, t.
a.m. fleiri en ein í sömu grein
með tilliti til mismunandi náms-
hæfni nemenda?
Er það í anda fræðslulaganna,
að tekið skuli að kenna ólæsum
og flámæltum 10 ára börnum
ensku í sumum barnaskólum
Reykjavíkur?
Þannig mætti lengi spyrja. En
að síðustu langar mig að vita,
hvort menntamálaráðherra og
ráðgjafar hans, séu þess fullviss
ir, að hin illræmdu fræðslulög
hafi verið framkvæmd, svo sem
gert var ráð fyrir á sínum tíma.
Ég er a.m.k. á þeirri skoðun, að
allt bröltið og auglýsingaskrum
ið, sem birtist með poppskóla-
frumvarpinu, sé sprottið af því,
að látið hefur verið undir höfuð
leggjast í aldarfjórðung að fram
kvæma þau fræðslulög, sem enn
eru í gildi. En árinni kennir ill-
ur ræðari. Þegar allt er svo í
óefni komið, láta axarsköftin
ekki bíða eftir sér.
Ýmis ákvæði núgildandi
fræðslulaga, sem yfirstjórn
menntamála hefur látið undir
höfuð leggjast að framkvæma,
eru tekin í poppskólafrumvarp-
ið. Formælendur þess segja, að
tiltekin ákvæði þess séu að vísu
í lögum, en nú EIGI að fram-
kvæma þau. Þeir eru ekki spé-
hræddir menntamálaráðherra og
sveinar hans. Nú þykjast þeir
þurfa að setja lög, sem geri þeim
ókleift að svíkjast lengur um að
koma í framkvæmd lagaákvæð-
um, sem verið Itafa lög árum
saman.
Hve fullkominn þarf sýndar-
leikurinn að vera, til þess að
fólk sjái í gegnum hann? Nýtt
tökuorð úr dönsku, grunnskóli,
virðist jafnvel eiga að setja heill
andi töfrablæ á frumvarpið, sem
Skúli Benediktsson.
ylli menntun og menningu þjóð-
arinnar óbætanlegu tjóni, ef að
lögum yrði. (Þess ber að geta,
að í frumvarpinu merkir orðið
grunnskóli, hið sama og popp-
skóli. Ég nota hins vegar orðið
poppskóli, enda er miklu lík-
legra, að það orð festi rætur i
málinu, þar sem margir áhrifa-
menn vinna nú ötullega að amr-
íkönuni íslenzkukemnslu í skó'l-
um).
NÁMSST.IÓRAR ÞIJRFTU
A» VÍK.IA
í grein minni, sem áður er
nefnd, gerði ég að umræðuefni
tengsl yfirstjómar fræðslumála
við starfsfólk skólastofnana.
Þar segir svo orðrétt:
„Það er mikill siður þeirra,
sem hvergi koma nærri kennslu
og skólastarfi, að belgja sig út
og þykjast vita betur en þeir,
sem við skólana vinna. Fræðslu-
yfirvöldin eru í engum tengslum
við skólana og hafa ekkert eftir
lit með kennslu í skólum lands-
ins. Hvar eru námsstjórarnir?
Aðeins einn námsstjóri i bók-
legri grein hefur komið hingað
til Akraness, frá þvi er ég hóf
kennslu hér. Síðan hann kom,
eru bráðum tvö ár. Þetta var
námsstjóri í íslenzku. Dvaldist
hann hér einn morgun og hlýddi
m.a. á mig kenna eina klukku-
stund. Námsstjórinn héit fund
með okkur kennurunum rétt fyr
ir hádegið. Þótt stuttur tími værí
til viðræðna, mátti margt af hon
um læra, enda er hann góður og
gegn skólamaður. En hann var
timabundinn, starf hans var að-
eins „hálft“. 1 lok fundarins
sagði hann þær fréttir, að starf
sitt sém námsstjóra yrði lagt nið-
ur að fullu þá innan skamms.
Enginn námsstjóri hefur birzt
hér síðan."
Þetta er ritað fyrir rúmlega
tveimur árum, en er jafnsatt nú
og það var þá. Ég átti tal við
námsstjóra þann, sem í tilvitnun
inni er getið, nokkru eftir að
greinin birtist. Sagði hann mér
þá, að starf sitt sem námsstjóra,
hefði verið lagt niður, er hann
var í þann veginn að öðlast
þekkingu og reýnslu í starfinu.
En hvers vegna voru námsstjór-
arnir látnir víkja?
Þurftu þeir kannski að víkja,
til þess að ákveðnir menn í
Menntamálaráðuneytinu gætu
farið sinu fram án tillits til þess,
sem athuganir námsstjóranna
leiddu í ljós? Hvers vegna var
nauðsynlegt að rjúfa einu tengsl
in, sem verið höfðu milli yfir-
stjórnar fræðslumálanna annars
vegar og starfandi skólamanna
hins vegar? Voru einhverjar
þær breytingar á „kerfinu“ í
vændum, er gerðu það nauðsyn-
legt?
í poppskólafrumvarpinu í upp-
hafi 59. greinar segir svo:
„Til að leiðbeina um kennslu
í grunnskóla og fylgjast með ár-
angri hennar, skulu vera náms-
stjórar í einstökum greinum, eft-
ir því sem þörf er á og fé er veitt
til í fjárlögum. Þó skal eigi var-
ið til námsstjórnar lægri fjár-
hæð en sem nemur sex náms-
stjóralaunum, þótt starfinu sé ef
til vill skipt milli fleiri nianna."
(Leturbr. er mín.)
Síðar í sömu grein segir svo:
„Heimilt er ráðuneytinu að
greiða þeim (þ.e. námsstjórum)
laun og gera þeim á annan hátt
kleift að verja allt að sex nián-
uðiiin í iinilirbúning, áður en
starf þeirra hefst, enda sé þeim
eingöngu varið í því skyni í sam
ráði við skólarannsóknadeild . .“
(Það, sem er innan sviga, er frá
mér).
í fyrri hluta greinarinnar (59.
gr.) er fyllilega gefið í skyn, ef
ég skil orðalag hennar rétt, að
til greina komi að skipta náms-
stjórn í sömu námsgrein milli
fleiri manna, þá sennilega
tveggja.
1 síðari hluta greinarinnar er
gert ráð fyrir, að námsstjóri
þurfi allt að sex mánaða undlr-
búningstíma, áður en hann get-
ur tekið til starfa.
Ef námsstjóri þarf þennan
undirbúning, er þá æskilegt, að
starfi sé skipt milli fleiri manna
á sama árinu? Hins vegar álit
ég, að námsstjóri, sé hann á ann
að borð hæfur til þessa ábyrgð-
armikla starfs, læri mest af starf
inu sjálfu.
Óskar Halldórsson, námsstjór-
inn, sem ég vitnaði til framar í
þessum greinarkafla, hafði næga
menntun og kennslureynslu til
þess að gegna starfi námsstjóra.
Ég veit þvi miður ekki, hve
lengi hann hafði unnið að náms-
stjórastarfinu, er starf hans var
lagt niður fyrir fimm árum. En
að hans eigin sögn, svo sem að
framan greinir, taldi hann sig
þá loks hafa verið orðinn sæmi-
lega kunnugan þeim viðfangs-
efnum, sem námsstjóri þyrfti að
leysa. Ég man ekki ummæli hans
orðrétt, en efnislega er hér rétt
með farið.
Mér væri það óblandið gleði-
efni, að loksins yrðu ráðnir náms
stjórar, sem virðist heimilt sam-
kvæmt gildandi lögum, ef ég
treysti þeim, sem með völdin
fara, til þess að sjá um fram-
kvæmdina. Ætli skólarann-
sóknamenn geri sér grein fyrir,
að það er sitthvað að kunna eða
kenna?
ST.IÓRNAB VI»
SKRII’BORH
Á undanförnum árum og einn
ig í tið fyrirrennara núverandl
menntamálaráðherra hefur
Fræðslumálaskrifstofan verií
gerð valdalaus. 1 þeirri stofnun
eru þó öll meiri háttar embætti
skipuð mönnum, sem eru reynd
ir skólamenn og hafa hagnýta
starfsreynslu, eftir að hafa unn
ið við skólastofnanir um árabil.
Sumir þeirra hafa jafnvel unn-
ið á Fræðslumálaskrifstofunni
nær heilan starfsaldur. Þeir eiga
meiri og minni skipti við skóla-
menn viðs vegar um landið.
1 stað þess að efla Fræðslu
málaskrifstofuna að nýjum
starfskröftum, hefur Mennta-
málaráðuneytið sölsað undir sig
völd, sem eðlilegt væri, afl
heyrðu undir eina sjálfstæða
stofnun, Fræðslumálaskrifstol
una. Ef vel er leitað, mun einn
Framih. á blis. 23