Morgunblaðið - 24.02.1971, Qupperneq 23

MORGUNBLA.ÐLÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. FEBRÚAR 1971
23
POPP-
SKÓLA-
FRUM-
VARPIÐ
Framh. af bls. 12
mann að finna I Menntamála-
ráðuneytinu, sem hefur ein-
hverja reynslu i skólastarfi, og
var á sínum tíma í tengslum við
starfandi skólamenn, — en þá
sem starfsmaður á Fræðslumála-
skrifstofunni.
Margir kennarar, sem ég
þekki, eru sífellt að gera til-
raunir með kennsluaðferðir og
tilhögun kennslu, náms- eða
kennsluhagræðingu. Ég vedt um
marga kennara, sem hafa samið
og fjölritað bæði leiðbeiningar
handa nemendum svo og hagnýt
ari æfingar en í kennslubókum
er að finna. Þegar við viljum
ræða um tilraunir okkar við
reynda skólaimenn í áhrifastöð-
um og hlýða á ábendingar
þeirra, er þá hvergi að finna.
Námsstjórarmr hafa orðið að
víkja fyrir mönnum, sem ekkert
þekkja til skólastarfs, en gína
ytfir öllu, studdir klíku niðurrifs
manna.
Hinn raunverulegi vandi
skólamálanna verður ekki leyst
ur af mönnum, sem sperra stél-
in belgdir menntadrembni og
embættagleði í einangrunarklef
um Menntamálaráðuneytisins,
jafnvel þótt þeir sitji í mjúk-
um stólum við nýtízku skrif-
borð.
Við, sem kennslu stundum, er-
um svo venjulegir menn, að við
þurfum aðhald og eftirlit. Ég
held líka, að flestir okkar óski
eftir þvi.
Við skrifborðin í Mennta-
málaráðuneytinu sitja þröngsýn
ir, kreddubundnir þverhausar,
sem tala ekki við fólk. >eir
eiga að leysa vandann, og þeir
eru svo hæfir í starfi, að þeim
er veitt einræðisvaid í skólamál
um.
Eru ekki allir ánægðir með
þessa þróun málanna? Þetta hef-
ur sjálfsagt verið dásamað á
kynningarfundi poppnefndar-
innar með fulltrúum stéttarsam-
takanna og þingmönnum.
ÁTTFÆTLA
SKRIFFINNSKUNNAR
I sjónvarpsþætti nú fyrir
skömmu lýsti ráðuneytisstjórinn
í Menntamálaráðuneytinu yfir
því, að með ákvæðum popp-
skólafrumvarpsins um fræðslu-
stjórana væri ráðuneyti sitt að
afsala sér talsverðum völdum.
Þessi ákvæði ættu því að hans
sögn að miða að dreifingu valds
ins.
1 14. grein frumvarpsins seg-
Ir, að skipta skuli landinu í
fræðsluumdæmi, sem eigi að
vera 5 hið fæsta, en eigl fleiri
en 8. Menntamálaráðuneytið
Skal ákveða þessa skiptingu að
fengnu áliti „samstarfsnefndar
ráðuneytisins" og Sambands is-
lenzkra sveitarfélaga.
1 48. grein segir svo: „Fræðslu
skrifstofa skal vera í hverju
fræðsluumdæmi." (Leturbreyt
ingin er mín).
1 53. til 63. grein þar sem f jall-
ar um starfssvið fræðslustjóra,
sé ég ekki betur en að honum
sé falið annars vegar skrif-
finnskuhlutverk, sem Mennta-
málaráðuneytið eða Fræðslu-
málaskrifstofan hefur með hönd
um, en hins vegar verkefni, sem
fræðsluráð (skólanefnd) og
skólastjóri hvers skóla ættu að
hafa langbezta aðstöðu til að
leysa, ef þeir aðilar eru starfl
sinu vaxnir, — sem gera verð
ur að mínu áliti ráð fyrir.
Þótt fræðsluumdæmin verði 8,
er augljóst, að forráðamenn ein-
stakra skóla í hinni dreifðu
byggð eiga litlu auðveldara með
að hafa samband við fræðslu-
skrifstofu og fræðslustjóra
hvers umdæmis en við stofnan-
ir I Reykjavík. Simtölin yrðu þó
eitthvað ðdýrari.
Nú, en yfirstjóm fræðslu-
skrifstofanna, sem fræðslustjóri
veitir forstöðu, er í höndum
Menntamálaráðuneytisins. Hér
er því aðeins verið að auka
skriffinnsku, fræðsluskrifstof
urnar verða aðeins 8 (?) útlimir
Menntamálaráðuneytisins. Ætli
áttfætlan verði nokkuð aðsóps-
minni en kvikindið, sem fyrir
var? En hún þarf kjarngott fóð
ur; það eru sjálfsagt nógar vist
ir í ríkiskassanum og sjóðum
sveitarfélaga.
(Til fróðleiks má geta þess, að
kykvendi það, er áttfætla nefn
ist, er af ætt liðdýra og etur
margfalda þyngd sína á sólar-
hring.)
BORGARSTJÓRN
REYKJAVÍKUR VEITIST
ÓVÆNTUR HEIÐUR
1 upphafi 49. greinar frum-
varpsins segir svo:
„Menntamálaráðuneytið aug-
lýsir stöðu fræðslustjóra og set
ur hann í starfið til tveggja ára
að fenginni umsögn fræðslu-
ráðs, en að þeim tima liðnum á
hann rétt á skipun i starfið eða
sinni fyrri stöðu eða annarri
jafnvel launaðri og hún var.“
1 lok þessarar greinar segir
hins vegar:
„I Reykjavík skal fræðsiu-
stjórinn ráðinn af borgarstjórn
með samþykki Menntamálaráðu
neytisins." (Leturbreytingar
eru mínar).
Hvers vegna er farið öfugt að
við ráðningu fræðslustjóra
Reykjavíkur og hinna, sem eiga
að starfa úti á landi? Hér er
Reykjavík gert mun hærra undir
höfði en öðrum landshlutum.
Reynt er að afsaka þessa mis-
munun með tilvísun til samn-
ings „milli Menntamálaráðu-
neytisins og borgarstjórnar
Reykjavikur um fræðslustjórn i
Reykjavík, sem gilt hefur milii
þessara aðila siðan 2. júlí 1968.“
Ég er nú svo fáfróður í lög-
um, að ég held, að alþingi hafi
með afgreiðslu þessa frumvarps
að gera, en ekki Menntamála-
ráðuneytið. Og ég held líka, að
sérsamningur um forréttindi
Reykjavíkur félli úr giidi, ef
Alþingi samþykkti lög, sem
hann bryti í bág við. Þeir eru
orðnir miklir menn þarna í
Menntamálaráðuneytinu; jaðr-
ar þetta ekki við mlkilmennsku
brjálæði? Svona menn þyrfti að
sálgreina.
En ekki er enn öll sagan sögð
um þá upphefð, sem poppstjörn
urnar veita borgarstjóm Reykja
víkur. 1 81. grein frumvarpsins
segir svo:
„Menntamálaráðherra skipar
til fjögurra ára í senn fimm
manna samstarfsnefnd um upp-
eldis- og skólarannsóknir, er
nefnist uppeldisrannsókna-
nefnd. 1 henni eiga sæti sérfróð
ir fulltrúar, tilnefndir af Há-
skóla Islands, Kennaraskóla Is-
lands, Reykjavíkurborg og
Menntamálaráðuneytinu, auk
formanns, sem skipaður skal án
tiinefningar."
Mikil menntastofnun er nú
borgarstjórn Reykjavíkur orð
in, að hún skuli m.a. lögð að
jöfnu við Háskóla Islands. Ekki
segir, hvaða aðili skuli skipa
þann uppeidisrannsóknanefnd-
armanninn, sem velja skal án til
nefningar. Ætli Laxárvirkjunar
stjórn fái ekki að tilnefna
hann?
LENGING
BARNASKÓLANNA OG NV
VANDAMÁL
Eitt aðalatriði frumvarpsins er
ákvæði um lengingu barnaskól-
anna i 9 ár. Leggja á gagn-
fræðaskólana niður. Þetta er að
vísu ekki sagt berum orðum,
þykir ekki heppilegt, eins og á
stendur. En meginákvæði frum-
varpsins eru einmitt höfð svo
loðin, sem á má sjá, til þess að
framkvæmd þess geti orðið aðal
atriði, þegar að henni kemur.
Það er ólíklegt, að menntamála-
ráðherra viðurkenni mistök sín
og skipti um ráðgjafa á næst-
unni. Og einmitt þessir ráðgjaf-
ar, forstöðumaður Skólarann-
sókna, ráðuneytisstjórinn i
Menntamálaráðuneytinu og
meistarinn frá Laugarvatni, eiga
að öllu óbreyttu að sjá um fram
kvæmd frumvarpsins. Þeir hafa
samið það i sínum anda ásamt
barnakennurum, er setja mis-
skilin stéttarsjónarmið öðru of-
ar. Og einræðisvald ráðgjaf-
anna eykst, —- auðvitað eiga
„hinir hæfustu" að ráða.
Afnám gagnfræðaskólanna
hlýtur að varða þá mestu, sem
við þá starfa. En sjónarmið
gagnfræðaskólakennara eru að
engu höfð; ekki þarf að spyrja
þá álits. Hins vegar er farið á
bak við þá við samningu frum-
varpsins. Eru þessi vinnubrögð
vænleg til þess, að andrúmsloft
ið á kennarastofum poppskól-
anna verði hreint og heilnæmt?
Það er staðreynd, að viðhorf
barnakennara og gagnfræða-
skólakennara' til kennslu eru
mjög ólík. En það er ofur skilj
anlegt, þegar þess er gætt, við
hve ólík skólastig þessir kenn-
arar starfa. Ólík störf hafa mót
að viðhorf kennaranna og kröf-
ur þeirra til vinnu nemenda,
bæði í skóla og á heimilum.
Nemandi i barnaskóla hefur að
öllu jöfnu minni starfsorku en
nemandi i gagnfræðaskóla. Hins
vegar tel ég eðlilegt og rétt-
mætt, að bráðþroska nemendum
sé leyft að sleppa bekk úr i
barnaskóla.
Þá ber þess einnig að geta, að
í bamaskólum er bekkjarkennsla
þ.e. hver kennari kennir sömu
bekkjardeild allar eða a.m.k.
flestar greinar. Þetta fyrirkomu
lag hefur sina kosti i barnaskól
um. I gagnfræðaskólum er
þessu á annan veg farið. Þar
kennir hver kennari í flestum
tilvikum aðeins eina grein eða
tvær, sem hann er sérhæfður í.
Ætti betri árangur að nást í ein
stökum greinum með þvi móti.
Kennsla er starfsnám, kenn-
ari er sífellt að læra af reynslu
sinni í starfi. Það er eins fjar
stæðukennt að láta reyndan
gagnfræðaskólakennara kenna
við barnaskóla og að láta góðan
barnaskólakennara kenna við
gagnfræðastigið. Lenging barna
skólanna er óviturlegt tiltæki.
Nær væri að leggja niður fram
haldsdeildirnar við barnaskól-
ana, 1. og 2. bekk, heldur en
bæta hinum 3. við.
Orsök þess, að framhaldsdeild
irnar hafa verið stofnaðar, er
aðeins launamismunun milli
kennara við þessi óliku fræðslu
stig. Því miður hefur karp um
laun og jafnvel metnaðarkvilli
valdið sundrungu milli ein-
stakra stéttarfélaga kennara.
Þannig eru það ekki aðeins ólik
viðhorf til kennslu, sem ég drap
á hér að framan, sem valda því,
að búast má við, að samvinna
og samkomuiag barnakennara
og fyrrverandi gagnfræðaskóla
kennara verði fremur stirt I
væntanlegum poppskólum.
Verst er þó, að alls konar
krytur um laun og kjör hefur
gagntekið kennara svo, að þeir
yggja ekki að sér, þótt niður-
rifsmenn og hrokafullir fagaul-
ar troði sér inn i embætti, nefnd
ir og ráð, sem móta skólastarf-
ið og kennsluhætti. Þannig er
kennurum nú varla orðið vært
í starfi.
Ekki verður skólalífið betra,
þegar sálfræðingum og uppeld
isfræðingum hefur verið lætt
inn í hverja skólastofnun. Þeir
hafa á undanförnum árum átt
drýgstan þátt i því að búa til
hið svokallaða unglingavanda-
mál, bæði hér á landi og í ná-
grannalöndum okkar. Hvers
konar atferli unglinga, óknytti
og jafnvel afbrot, afsaka þessir
spekingar með skírskotun til
eins eða annars paragrafs i
furðufræði sinni. Hið versta er,
að þeir hafa einnig í krafti
próftitla og tizkubundinnar
menntadýrkunar náð talsverð-
um áhrifum út fyrir raðir sinar.
Þegar sálfræðingar taka til
starfa í skólum landsins, eru
jeir til þess vísastir að spilla
samvinnu. kennara og nemenda;
mæla þvermóðsku og múður
upp I nemendum. Líklegt er, að
prófgráðan ein verði látin
nægja, en hinnar minnstu
reynslu í skólastarfi verði ekki
krafizt, er þeir verða ráðnir að
skólunum.
Sérhver kennari, sem getur
ekki rætt af hreinskilni og ein
urð við nemendur sína, en
hyggst treysta á hina svoköll-
uðu sálfræðiþjónustu, ætti þeg-
ar i stað að fá sér aðra at-
vinnu.
LENGING
SKÓLASKYLDUNNAR,
VINNA, NÁM OG AGI
Öllum, sem við gagnfræða-
skóla starfa, er ljós munurinn
á viðhorfum nemenda til náms
og vinnu, eftir því hvort hann
er þar af frjálsum vilja eða til
þess knúinn með lögum. Nem-
andinn gengur að starfi með
allt öðru hugarfari, ef hann
skilur, að hann er í skóla
sjálfs sín vegna, en ekki skól-
ans og kennaranna. Æskilegast
er, að nemandi þurfi að sækja
um skólavist, hafi eitthvað, þótt
í litlu sé, fyrir því að fá að
vera í skóla. Hins vegar er jafn
sjálfsagt, að hið opinbera að-
stoði þann, sem kýs að ganga í
skóla og gerir sér þar eitt-
hvert gagn.
1 frumvarpinu um „poppkerf-
ið“, 3. grein, segir eigi að síð-
ur svo m.a.:
„Grunnskóli er fyrir börn og
unglinga á aldrinum 7—16 ára,
og er þeim skylt að sækja
hann.“ (Leturbreyting er mín).
1 þessu felst að skólaskyld-
an er lengd um eitt ár.
Ég er svo „íhaldssamur" á
máli niðurrifsmanna, að ég teldi
æskilegra, að skólaskyldan yrði
stytt um eitt ár, heldur en
lengd.
Ég veit ekki betur en sérhverj
um nemanda, sem kærir sig um,
sé heimilt samkvæmt núgildandi
lögum að setjast í 3. bekk gagn
fræðaskóla að skyldunámi
loknu. Röksemdirnar, sem
fýlgja poppskólafrumvarpinu,
fyrir lengingu skólaskyldunnar
eru nánast hlægilegar. Þar seg
ir svo í skýringum við ákvæð-
ið um skólaskytduna:
„Reyndin er sú, að i kaup-
stöðum og þorpum, þar sem ungl
ingar geta gengið í gagnfræða-
skóla heiman frá sér, halda milli
90 og 100% þeirra áfram i 3.
bekk.“
Fyrst reyndin er sú, sem í
þessu felst, hvers vegna er þá
þörf á að skylda alla nemend-
ur til þess að halda áfram
námi í 3. bekk?
1 sömu skýringargrein segir
svo í framhaldi af því, sem vitn
að var til hér að framan:
„Lenging skólaskyldu hefur
því fyrst og fremst áhrif til
breytinga í dreifbýli."
Og enn síðar segir m.a.:
„Verði 9. skólaárið skylda,
mun ríkissjóður taka þátt í
greiðslu mötuneytiskostnaðar á
sama hátt og hann gerir nú á
skyldunámsstiginu og létta
þannig hluta kostnaðar af fram-
færendum."
Þetta eru fögur fyrirheit, en
ekki finnst mér, að nein rök fyr
ir lengingu skólaskyldunnar fel
ist í þessu. En er það svo rikt
í huga höfunda poppfrumvarps
ins að gera breytingar breyting
anna vegna, að ekki virðist
mega létta „framfærendum" um
ræddan kostnað, nema allir
unglingar séu um leið skyldaðir
til að dveljast 9. árið i skóla?
Á sem sagt lenging skólaskyld
unnar um eitt ár að verða skil
yrði þess, að framfærendur ungl
inganna, sem stunda nám 9. ár-
ið, fái þessa réttarbót?
í áttundu grein frumvarpsins
um kerfið segir svo:
„Nú getur nemandi ekki
stundað skyldunám sökum fjár
skorts, og skal þá veita styrk
til þess úr rikissjóði gegn endur
greiðslu að hálfu frá hlutaðeig
andi sveitarfélagi."
t skýringum varðandi 8. grein
ina er svo sagt m.a.:
„Það er hins vegar líklegt, að
mörgum efnalitlum foreldrum
falli illa að þurfa að leita til
sveitarsjóðs beint eða fram
íærslufulltrúa, þar sem slíkt
ber keim af þvi „að þiggja at
sveit“ “
1 tilefni þessa er mér spum:
Er engin leið önnur til þess að
létta þær fjárhag.sbyrðar, sem í
frumvarpinu og skýringum við
það er fjallað um, en sú, að það
sé gert með styrkjum frá ríki
og sveitarfélagi?
Ég hef lesið ritgerðir 13—15
ára unglinga, sem skrifað hafa
um sumarvinnu unglinga, og
virðast þeir hugmyndaríkari og
heilbrigðari i hugsun en popp-
nefndarmennirnir.
Nemendurnir kvarta flestir yf
ir því, að þeir fái enga vinnu
yfir sumartímann, hangi iðju-
lausir og mæli göturnar bezta
tíma ársins og komi svo félaus
ir í skólana að hausti. Þeir
benda á ýmsar leiðir til úrbóta.
Af kurteisisástæðum við mennta
málaráðherra ætla ég ekki að
gera frekari samanburð á ungl-
ingum og ráðgjöfum hans.
Lenging skólaskyldunnar er
ekki aðeins óþörf, heldur til
hins verra. Það fer að visu vel
i áróðri að mæla með lengri
skólagöngu og meiri menntun.
Ég sé ekkert óheilbrigt við það,
að nemandi, sem ekki fellur
skólanámið i geð, kjósi fremur
að vinna einhver hagnýt störf,
en hanga áhugalaus á skóla-
bekk og venjast svo iðjuleys-
inu, að hann bíði þess jafnvel
aldrei bætur.
Það er sitt hvað skólaskylda
og fræðsluskylda. Gera þarf
þeim, sem vilja læra, það kleift
með einhverjum ráðum; það
þarf ekki endilega að vera gert
á þann hátt að aðlaga nemend
ur styrkjakerfi rikisins. Ríkið,
bæjar- og sveitarfélög i þéttbýl
inu gætu lagt fram fé til land-
græðslu, skógræktar og annarr
ar starfsemi, er yrði til þess að
fegra og hreinsa landið. Við
slík störf gætu þeir unglingar,
er enga aðra vinnu fengju um
sumartímann, unnið — og unnið
fyrir kaupi sinu, í stað þess að
foreldrar þeirra gerðust styrk-
þegar. Þeir kæmu hressari og
vinnufúsari í skólana á haustin,
ef svo væri að þeim búið.
En til þess að nemandi uni
sér í skóla, er það algert skil-
yrði, að agi og vinnufriður ríki í
kennslustundum. Ég hef sann-
færzt um það bæði af því, sem
ég hef séð með eigin augum, og
einnig í einkasamtölum ýmist
við nemendur eða foreldra, að
orsakasamband er niiili tauga-
veiklunar barna og ungiinga
annars vegar og agaleysis og
ófriðar í skólum hins vegar.
Unglingar vilja aga, þeir ætla
hins vegar kennaranum að hafa
fyrir því að koma honum á.
Þeim líður illa i skóla, þar sem
fáeinir uppivöðsluseggir koma
öllu í uppnám. Kennari má sýna
meiri en litla hörku í skólabyrj
un til þess að koma á varan
legum friði og ró í bekkjar-
deild, ef það skaðar nemend-
urna meir en hitt, að láta allt
reka á reiðanum, — hvað sem
uppeldis- og sálfræðingar segja.
GAGNBYLTING í SVÍÞJÓD
OG ATVIN NUHORFUR
SÁLFRÆÐINGA
Formælendur poppskólafrum-
varpsins halda þvi fram, að
með þvi, ef að lögum yrði, sé
farið að fordæmi nágrannaþjóða
okkar, sem hafi orðið fyrri til
að koma á þessu ágæta kerfi,
er reynzt hafi svo og svo vel.
Hins gætir hvergi i áróðri ráð-
gjafa menntamálaráðherra, að
við Islendingar höfum hina
minnstu reynslu af ísienzku
skólastarfi. En þótt við íslend
ingar séum fátæk þjóð, — snauð
ir að skólamönnum, sem eru
þess virði, að á þá sé hlustað,
þegar gjörbylta á fræðslulögum
og skólastarfi í landinu, — þá
eigum við sérfræðinga og menn,
Framh. á bls. 24