Morgunblaðið - 26.02.1971, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐEÐ, FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1971
11
Dr. Sigurdur Samúelsson, prófessor;
Hjartavika Evrópulanda
Hjartalæknafélög Evrópu
halda sameiginlegt hjartalækna-
þing annað hvert ár í einhverju
Janda Evrópu, nú síðast i
London í september s.I. Þar áð-
ur var þing þetta haldið
í Aþenu og var þá álkveðið að
stofna skyldi til svokallaðr-
ar hjartaviku á árinu 1971, sem
nú kemur til framkvæmda
21.-28. febrúar.
Öll Evrópulönd ásamt Rúss-
landi, Túnis og Algier í Norður-
Afriku taka þátt í fræðslu um
hina ýmiss konar hjartasjúkdóma
með blaðaskrifum, viðtölum í
blöðum og í fjöhniðlum,
íræðslumyndum og itarlegri
sjónvarpsmynd, saminni af
þessu tilefni í aðalstöðvum al~
þjóðahjartalæknasamtakanna í
Genf, og mun verða sýnd í öll-
um sjónvarpsstöðvum álfunn-
ar og Rússlandi. Einnig mun
hún birtast í íslenzkri þýðingu í
sjónvarpinu hér á landi. Sjón-
varpsmynd þessi mun þvi ná til
um 300 milljóna manna. Heiti
myndarinnar er:
Kransæðastífla. Plága tuttug-
ustu aldarinnar.
Aðalstöðvar hjartalæknafé-
laganna i Genf hefir staðið að
öfllum undirbúningi og skipulagn
ingu að framkvæmdum þessarar
hjartaviku og fylgzt með og feng
ið upplýsingar um aðgerðir í
hjartamálunum, sem fram eiga
að fara í hinum ýmsu löndum
álfunnar.
Hér á landi hefir Hjarta-
vernd, samtök hjarta- og æða-
verndarfélaga á Islandi, sent
fréttatilkynningu um málefni
hjartavikunnar til ailra blaða í
Reykjavik og haldin verða er-
indi í hljóðvarp. Hrafnkell
Helgason, yfirlæiknir talar um
skaðsemi reykinga á heilsu-
íar manna og dr. Gunnar Guð-
mundsson, yfirlæknir, flytur er-
indi um heilablóðfall. f>á talar
Snorri Páll Snorrason, læknir,
um kransæðasjúkdóm. Einn-
ig mun enskur hjartasér-
fræðingur frá hjartasjúkdóma
deild Hammersmith-spitalans i
Lomdon koma hihgað og haflda
tvo fyrirlestra fyrir lækna um
hjartasjúkdóma.
Ég vil nú leyfa mér að kynna
hluta af þeim upplýsingum, sem
aðalstjórn hjartalæknafélaganna
í Genf hefir látið fjölmiðlum i té
í sambandi við téðá hjartaviku:
Með fyrirsögn: „Hin leynda
hætta hjartasj úkdómnr ‘ ‘, segir
framkvæmdastjóm Aliþjóða-
heilbrigðismálastofnunarinnar í
Genf í febrúar 1969:
Kölkunar- eða hrömunarsjúk-
dómur eða kransæðasjúkdómur
hefir náð geysilegri útbredðslu,
og ræðst hann meira og meira á
ytnigra fólk. Þetta imuin enda með
hinni mestu farsótt, sem mann
kynið hefir orðið fyrir, nema
við verðum fær um að snúa við
þessari þróun með hnitmiðuðum
rannsóknum á orsökum sjúk-
dómsins og vörnum gegn
honum."
Þá heldur aðalstjóm hjarta-
læknafélaga Evrópu áfram:
Framfarir I læknisfræði og
hækkaður lífsstandard, sem sett
hefir spor sín á tímabil eftir-
striðsáranna, hafa hjálpað til að
minnka ógnir margra tegunda
sjúkdóma, sem einu sinni vomi
miklir vágestir í Evrópu. Smit-
næmir sjúkdómar svo sem kúa-
bóla og berklar hafa að mestu
horfið, en við horfumst nú
í augu við heilsufarslega hættu,
sem er samofin lifnaðarhátt-
um hinna iðnþróuðu rikja, —
sem sé hjartasjúkdóm. Hann er
sem stendur hæstur á skrá sem
dauðaorsök í Evrópu, Norður-
Ameríku, og öðrum löndum með
þróað hagkerfi. Hjartasjúk-
dómur þessi er vandamál
af þeirri stærð, að bag-
fræðingar Alþjóðaheilibrigðis-
málastofnunarinnar hafa gef-
ið honum nafnið, farsótt tuttug-
ustu aldarinnar. — Þetta
er þögul hætta. Hjartakast get-
ur skyndflega gripið mann
í blóma lífsins án nokkurra ein-
kenna eða fyrirboða. Þess vegna
er þetta sannarlega óbætanlegt
tjón eða blóðtaka, sem eng-
in þjóð hefir ráð á.
VANDKVÆÐI
NÆGTARÞ.IÓÐFÉLAGSINS
Hjartasjúkdómar fullorð-
inna, sem lýsa sér með hækk-
uðum blóðþrýstingi, æðakölkun,
drepi í hjartavöðva og krans-
æðastiflu eru einmitt þau vand-
ræði, sem nægtarþjóðfélagið heí
ir S för með sér. — Þetta er
bundið við þá svokölluðu
„þægilegu lifnaðarhætti": Riku-
lega íæðu, hreyfingarleysi,
miklar reykingar, aukna lík-
amsþyngd og andlega streitu.
Dánartala af völdum hjarta-
sjúkdóms lækkaði i Bvrópu á
striðsárunum, eins mótsagna-
kennt og þetta mætti virðast.
Fækkun hitaeininga og sérlega
þó minnkað fitumagn fæðu af
völdum matarskömmtunar stuðl-
aði í sumum tilvikum að því að
bæta heilsufar fólks. Dánartíðni
af hjartsjúkdómi er í dag hlut-
íallslega miklu lægri meðal fá-
tækra þjóða i Afríku, Asíu og
Suður-Ameríku heldur en i
Evrópu og Norður-Ameríku.
Bilar og sjónvörp, sem hvort
tveggja eru talandi tákn bætts
efnahags fólks, stuðla að kyrr-
setum, sem hafa í för með sér
aukna hættu á hjarta- og æða-
sjúkdómum.
BREYTTUB
S.HKUÚMSH Arriii.
í Evrópu var löngum lægri
tíðni hjartasjúkdóms en í
Bandarikjunum, en þetta hefir
breytzt. Tölfræðilegar rann
sóknir sýna, að dauðsföll
af hjartasjúkdómum meðal
Bandarikjamanna fara lækk-
andi, þótt stöðugt sé þessi dán-
artíðni meira en helmingur af
tölu allra dauðsfalla. Hins veg-
ar fer dánartíðni þessi hækk-
andi í Bvrópu. Árlega eru um
200. þúsund dauðsföll í Frakk-
landi, og læknar í Frakklandi
skrásetja um 50 þúsund nýja
hjartasjúklinga árlega. Síðan
1955 hefir dánartíðni þessi í
Bretlandi í aldurshópnum 45-55
ára hækkað um 35%. 1 Hollandi
hefir dánartiðnin meira en tvö-
faldazt upp í 65% á þessu tíma
bili. — í Portúgal deyr maður
af hjartasjúkdómi 15. hverja
mínútu.
Hjartasjúkdómur hefir alltaf
verið álitinn sjúkdómur eliinn-
ar. Fáir fá hjartakast undir 30
ára aldri, en möguleikar á krans
æðastíflu aukast stórlega eftir
45 ára aldur og hjá eldri. Þetta
er að breytast þannig að hjarta-
sjúkdómur ræðst á fólk á lægri
aldursskeiðum.
WÓÐFÉLAGSLEGUR
TEKJUMISSIR.
Hjartakast er oft skoðað sem
teikn um ástand i hinum nýmóð
ins heimi. Það er oft merki um
að þolandinn hefir haft að sinna
umsvifamikilli starfsemi, og oft
getur hjartakastið leitt til dauða
eða likamlegrar bilunar. Hið
sálarflega álag sjúklings er geysi-
legt og læknisfræðilegur og
þjóðfélagslegur kostnaður mik-
ill. Þjóðhagslega séð minnk-
ar hjartasjúkdómur ekki að-
eins tölu leiðandi manna í ýms-
um miklum ábyrgðar- og íram-
kvæmdastöðum þjóðfélagsins
heildur einnig þeirra, sem hafa
með höndum fjárhag og þróun
þjóðfélagsins. Þó að ekki séu enn
sem komið er til neinar áreiðan
legar tölur um kostnað af völd-
um hjartasjúkdóms í lönd
um Evrópu, er hægt að taka
dæmi frá Ástralíu, þar sem hinn
þjóðhagslegi tekjumissir af
hjartasjúkdómi, svo sem dauði
fyrir aldur fram, örorka, kostn-
aður við heilsugæzlu, er talinn
vera um 800 milljónir dollara á
ári fyrir 12 milljóna þjóð.
Miðað við fólksfjöida á Is-
Jandi og svipaða tiðni hjarta-
sjúkdóms hér og þar, sem ekki
mun mikill munur á, væri tjón
og útgjöld íslenzkra rikisins af
völdum þessa sjúkdóms röskur
einn milljarður króna, svo að
augljóst er að til mikils er að
vinna og meira má, ef duga skal.
Hinn heimsþekkti hjarta-
sérfræðingur Paul Dudley
White, sem hér hefir verið i
heimsókn sagði eitt sinn í ræðu:
„Læknisfræði líkt og sjúk-
dómur þekkir engin takmörk.
Sigur gegn sjúkdómi - ein-
hvers staðar í heiminum er sig-
ur fyrir alla. Alþjóðlegu
samstarfi í læknisfræðilegum
rannsöknum og styrkjum þar að
lútandi má líkja við smíði
brúa, sem tengja saman skiln-
ing og vináttu, og einmitt þetta
höfum við aldrei haft meiri þörf
fyrir en nú.“
Á síðustu tveim áratugunum
hefir dánartíðni þessa sjúkdóms
farið jafnt og þétt vaxandi,
þamnig að raú er svo kotmið,
að dánartíðni íslenzkra lsarla
44-45 ára er svipuð og karla í
sömu aldursflokkum í Dan
mörku, Noregi og Sviþjóð. Því
miður sýnast mér blikur á lofti
um að þetta ófremdarástand
aukist, þar eð ég þykist hafa
skýrt alþjóð frá að likams-
þyngd karla á Reykjavíikursvæð
inu séu mun meiri en sömu ald
ursfiokka í Svíþjóð.
RÁÐLEGGINGAR MÍNAB
ERU AÐ LOKUM ÞESSAR:
Gætið hófs i mataræði yðar.
Hættið sykuráti og forðizt
feitmeti.
Fylgizt reglulega með likams-
þyngd yðar, svo að hún megi
verða sem næst því, sem eðlilegt
má teljast.
Stuihdið éinis og kostur er
alla útivist, svo sem gönguferð-
ir, sund, eigin leikfimi, trimm,
eða aðra skipulega hreyfingu til
að stæla vöðva og örva starf-
semi likama og sálar.
Slíkt er hin mesta heilsubót
til að losna við andlega streitu,
sem hrjáir nútíma fólk og um
leið losa það úr klóm hinna svo-
kölluðu „róandi iyf ja".
Að síðustu:
Hættið reykingum.
Hreyfið ykkur.
Stundið leikfimi og likams-
áreynslu skynsamlega.
Kvikasilfur í fiski
Eftir í»orstein Gíslason, forstjóra Coldwater Seafood
MEÐ almennt aukinni umhugs-
un um mengun, fór að örla á
ábyggjum af kvikasilfursmeng-
nn hafsins fyrir nokkrum árum.
Snemma árs 1970 var farið að
bera á ummælum í ræðu og riti
í Bandaríkjunum, sem gerðu
ráð fyrir mokkurri hættu
vegna kvikasilfursmengunar í
aambandi við fisk. Þó bar ekki
á neinum sérstökum ráðstöfun-
um af opinberri hálfu. Fyrir
mokkrum mánuðum bar það svo
við, að háskólaprófessoir nokkur
i tannlækningum var að mæla
kvikasilfursmagn í matvælum og
taldi sig finna hærra kvikasilf-
ursinnihald í niðursoðnum tún-
fiski en það sem yfirvöldin
telja leyfilegt til neyzlu, sem er
0.50 hlutar af milljón (skamm-
etafað PPM). Það varð uppi
fótur og fit, matvælaeftirlitið
brást við með offorsi, sem kann
að hafa staðið í sambandi vlð
þá staðreynd, að þeir sjálfir
uppgötvuðu ekki þessa mýju
hættu. Samstundis var lagt sölu
bann á eina milljón dósa af tún-
fiski í búðum og geymslum vlBs
vegar úm Bandaríkin. Þá var
íarið að athuga aðrar fiskteg-
undir, og mælingar sýndu fljót-
lega að kvikasilfuirsmagn í
sverðfiski er yfirleitt um 0.85
PPM og sú fisktegund hefur
því verið bannfærð að mestu
leyti. Hins vegar sýndu frekari
mælingar, að túnfiskur sleppur
oftast undir markið.
í kjölfar þessa fylgdu
margs konar blaðaskrií, sem
urðu til þess að æsa almenning
í Bandaríkjunum gegn fisk-
neyzlu almennt. Urnmæli um
kvikasilfurssambönd í fiski, án
sérstakrar tilvísunar til sverð-
fisks, lýsingar á hvernig þessi
mengun gæti valdið heila-
skemmdum og smám saman
eyðilagt heilsu þjóðarinnar, allt
þetta varð til þess að snúa
amerískri matarlyst frá fiskin-
um. Verst af þessu var þó sjón-
varpsþáttur, sem sýndi börn á
hækjum og f^í'veikt fólk í Jap-
an, sem átti að hafa orðið þann-
ig vegna neyzlu kvikasilfurs-
mengaðs fisks. Margir lelja að
fiskneyzla hafi minnkað um
30% af þessum sökum, ef til
vill enn meira, og enginn vafi
að þetta var mikið áfall. Allar
mælingar á fiski, öðrum en
sverðfiski og túnfiski, sýndu að
innihald kvikasilfurs er langt
undir því gildi, sem yfirvöld
heimila, og þó er það gildi 0.50
PPM alls ekki byggt á neinni
haldgóðri vissu um verka-nir
kvikasilfurs í matvælum, og
tekur til dæmis ekkert tillit til
þess hversu mikils magns af við
komandi matartegund er al-
mennt neytt. Þó að flest lönd
hafi þetta sama hámarksgildi,
þá hefur Svíþjóð tvöfalt hærra
hámark 1.00 PPM.
Mælingar á fiski frá íslandi
sýndu að hann inniheldur mis-
jafnlega mikið kvikasilfur, en
ekki ljóst að það fari eftir teg-
undum eða veiðistöðum. Það er
talið að stærri fiskar hafi meira
innihald en litlir, vegna þess að
þeir hafi verið útsettir fyrir
mengun lengur. Einnig telja
sumir að ýsa hafi meira kvika-
silfursinnihald en þorskur, sem
kann að stafa af mismunandi
ætisvenjum, ef það er rétt yfir-
leitt. Mælingar okkar taka ekki
af vafa um þetta enm, því að
þær sýna bæði há og lág gildi
fyrir ýsu, þó að allar niðuirstöð-
ur séu undir lágmarkinu.
í samtökum okkar, sem selj-
um fisk í Bandaríkjunum urð-
um við sammála um að ,það
væri sennilega óheppilegt að
verja málstað okkar opinber-
lega með þvl að bera fram vís-
indalegar niðurstöður til sönn-
unar á lágu kvikasilfursinni-
haldi fisks almennt. Almenning-
ur sem matarneytendur eru
ekki það rökvísir og stjórnast
miklu meira af tilfinningum en
rökvisi. Þess vegna var talið
betra að þola áfallið án þess að
halda málinu á loft frekar. Þó
kann að vera að það sé ekki
afgert til fulls.
Sumir okkar fengu nú áhuga
á að rannsaka kvikasilfursinni-
hald margra annarra matvæla,
til samanburðar, og var það
gert í von um að finna vinsæl-
ar tegundir matar með háu
kvikasilfursmagni, sem gæti
losað okkur fiskmenn úr vand-
anum. Mælingar okkar leiddu
ýmislegt í ljós, en það mark-
verðasta var að venj ulegt fransk
brauð, keypt í búð, reyndist
innihalda 0.15 PPM af kvika-
silfri. Það er að vísu vei undir
markinu, en samt miklu hærra
en flest gildin fyrir fisk. Við
settum fram þessar niðurstöður
við matvælaeftirlitið, og þá
kom það fram að þeim er sjálf-
um ljóst að hveiti almennt hefir
kvikasilfursinnihald 0.10 PPM
eða meira. Taki maður með í
reikninginn að neyzla brauðs eða
hveitis er afar miklu meiri en
neyzla fisks, e.t.v. 10—20 sinn-
um meiri, þá liggur ljóst fyrir
að jafnvel sverðfiskur er heil-
næmari en brauð, í þeim hlut-
föllum sem þeirra fæðutegunda
er neytt. Þessar staðreyndir
haía smátt og smátt orðið ljós-
ar yfirvöldunum, en almenning-
ur hefur jafnað sig vegna þess
að athyglin á málinu hefir
dofnað.
Þorsteinn Gíslason
f rökræðum um kvikasilfurs-
hættuna, og gildi þess að tak-
marka hámarksinnihald í
neyzlufiski, þá er ef til vill eng-
in staðreynd ein* sláandi
og sú, að fslendingar hafa um
áraraðir neytt 17 sinnum meiri
fisks en Bandáríkjamenn, og
þrátt fyrir það hefir ekki borið
á skaðlegum áhrifum sem vitað
er um. Slíkar lifandi niðurstöð-
ur eru ávallt markverðari en út
reiknaðar niðurstöður ög duga
til þess að ógilda fræðilegar
ágizkanir. Við sem íiskseljendur
gætum ekki haft betri vöm gegn
ómaklegum árásum um óholl-
ustu, en góður málstaður er
ekki ævinlega nægilegur til
þess að hefja sterka vöm, eins
og drepið var á að framan.