Morgunblaðið - 26.02.1971, Qupperneq 13
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1971
13
Bjarni Einarsson, bæjarstjóri á Akureyri:
Að lifa - í friði við landið
Lífið á Islandi hefur ævinlega
verið sambland brauðstrits og
menningar. Fyrrum tók brauð-
stritið allan tíma mest allrar
þjóðarinnar. Menningar nutu fá-
ir útvaldir. Nú er brauðstritið
léttbærara og hættuminna en
nokkru sinni fyrr, og mun
stærri hlutur þjóðarinnar nýtur
menningar í einu formi eða
öðru. Þetta er ávöxtur framfar-
anna. En þó að jöfnuður lífs-
Ikjara sé hér meiri en í nokkru
landi öðru er hlutskipti margra
þó misjafnt og ekki tryggt, að
allir fái notið hæfileika sinna né
ávaxta framfaranna. Því er enn
full þörf fyrir efnahagslegar
framfarir á Islandi.
Menningarfrömuðir nútímans
halda því fram, að menningu
verði eigi haldið uppi í hjáverk
um. Rithöfundar, skáld og aðrir
listamenn, slíkir sem tróðu fjal-
irnar í Háskólabíói um daginn,
þurfa að geta lifað af verkum
sínum. En við eignumst ekki á
hverjum áratug rithöfunda, sem
skrifað geta fyrir allan heiminn.
Það er vonlaust að allir slíkir
geti lifað á því, sem hinn þröngi
íslenzki markaður sjálfkrafa
gefur af sér. Því tala þessir
menn um, að þessari starfsemi
verði að halda gangandi með
beinum framlögum af almanna-
fé. En einhverjir verða að vinna
fyrir ykkur, herrar minir og
frúr. Ekki lifum við á tónum
sihfóníunnar og seint mun Þjóð-
leikhúsið framleiða útflutnings-
vörur að nokkru marki. Grund-
völlur menningarinnar hlýtur að
vera öflugt atvinnulíf, og vaxi
það ekki má búast við, að fljót-
lega komi uppdráttarsýki í
menninguna; minni bókasala,
minni málverkasala, minni að-
sókn að leiksýningum ykkar og
tónleikum.
Þó að við séum enn ekki nema
rúmlega tvö hundruð þúsund er-
um við samt meira en tvöfalt
fleiri en afar okkar og ömmur
og þeirra fólk var um aldamót-
in siðustu. Á áratugnum næstum
á undan þeim sem leið, eignaðist
fólk svo mörg börn á Islandi, að
við liggur að byggja þurfi nýj-
an menntaskóla á nær hverju
ári til að rúma þann fjölda ung-
menna, sem ganga vilja mennta
veginn. Á þeim áratug, sem nú
er hafinn þarf að skapa lífvæn-
lega atvinnu fyrir þrjá til fjóra
tugi þúsunda, sem er nær sami
fjöldi og byggði landið allt fyr-
ir tveimur öldum. Og þótt dregið
hafi úr fólksfjölgun í bili und-
anfarin ár, sem mun hafa áhrif
á vinnumarkaðinn á síðari hluta
niunda átatugarins, mun fólks-
fjölgunin vaxa aftur eins og
hún gerði eftir kreppuna fyrir
rúmum þrjátíu árum. Aldrei
fyrr hafa slíkar kröfur verið
gerðar til íslenzks þjóðfélags,
1 því að ekki er nóg, að
íóik þetta fái vinnu eins og ger-
ist og gengur í dag, vinnan þarf
að gefa mun meira í aðra hönd
én fólk ber úr býtum nú, m.a.
til þess að það hafi fé til að
, kaupa bækur Nóbelsskálda og
tima til að lesa þær, jafnframt
sem það byggir hús og kaupir
' þíla og heimilistæki. Þegar við
ræðum um framleiðslu, fram-
leiðni og afköst er spurningin
ekki livað er nóg i dag heldur
hvað nægi á morgun og hinn
daginn. Og afköst án þrældóms
krefjast véla, sem þurfa mikla
orku. Slíkar vélar eru í stór-
iðjuverinu í Straumsvík, fyrir-
tæki, sem greiddi 425 manns 180
:,inijljói}ir á síðastliðnu ári, en er
samt að dómi Nóbelsskáldsins
vita gagnslaust í efnahagslífi
, iandsins, Okkur vantar einmitt
íyrst og fremst slík fyrirtæki,
, ,sam geta veitt starfsfólki sínu
, jtfir 400 þúsund króna meðaltekj
ur. Hvað eru þjóðartekjur okk-
-,ar annað en vjnna fólksins í
landinu? Ull, mjólk og kjöt eru
daglaun bóndans, fiskurinn sjó-
manns og útgerðarmanns. Vör-
urnar, sem við seljum útlending-
um eru fyrst og fremst vinna
þjóðarinnar. Og við skulum
minnast þess, að það var erlent
fjármagn sem kom af stað stór-
útgerð á Islandi með fjármögn-
un Islandsbanka á fyrstu togur-
unum, og að Norðmenn reistu
hér fyrstu síldarverksmiðjurnar
og hófu hér slidarútgerð.
Öll atvinnustarfsemi okkar í
framtíðinni byggist á orku að
meira eða minna leyti. Því hærri
tekjur, þvi meiri vélvæðing, því
meiri orkuþörf. Orku þessa þurf
um við að fá úr vatnsföllum og
hitanum undir fótum okkar. Og
það er einmitt verkefni Orku-
stofnunar, sem Laxness segir að
sé „meðal hættulegustu niður
rifsafla landsins" að finna hag-
kvæmar leiðir til að afla henn-
ar. Herra forseti fslands sagði á
nýársdag: „Það er hart að þurfa
að fara af landi burt sér til lífs-
bjargar.“ Þessi orð þjóðhöfð-
ingja vors segja mikið í einfald-
leik sínum. Þetta gerðist á ís-
landi fyrir níutíu árum og fyrir
tveimur árum. Þá gat landið
ekki framfleytt fólki á þann hátt,
sem það kaus. Og þetta mun ger
ast aftur ef við tökum ekki á
honum stóra okkar. Sjálfsagt er
hægt að reikna út hve mikla
orku við þurfurn til að geta hald
ið öllu unga fólkinu okkar
heima. Hræddur er ég um, að
það séu býsna mörg megavött.
Það er nóg til af orkunni, og
landið verður að láta ökkur hana
eftir. Að sjálfsögðu verðum við
að semja við landið um afnot
hennar. Ég er ekki í vafa um að
þeir samningar muni takast.
IÐNAÐURINN Á
AKITREYRI
Á Akureyri hefur iðnöld nú
staðið í meira en hálfa öld. Hér
hefur blómgazt mjög fjölbreytt-
ur iðnaður, sem nú er í örum
vexti, og iðnaðarvörur bæjarins
SIÐARI HLUTI
eru nú seldar úr landi í sí vax-
andi mæli. Gefjun, Iðunn og
Hekla breyta íslenzkum land-
búnaðarvörum í dýrmætan
neyzluvarning. Allir kannast
við strandferðaskipin Heklu og
Esju, Vex þvottaefni, Lindu
súkkulaði, Thule bjór, K.J. fisk-
bollur, Akra smjörlíki og K.E.A.
niðursuðuvörur. Allt er þetta
framleitt á Akureyri, og mun
fleira. Meira eða minna rafmagn
er notað við framleiðslu á öllum
þessum vörum. Það er rétt, sem
Nóbelsskáldið segir, ekkert fyr-
irtæki hefur enn farið á haus-
inn á Akureyri af rafmagns-
skorti. En þessi athugasemd sýn
ir einmitt, að þessi mæti maður
gerir ráð fyrir að íslenzkt þjóð-
félag, eða a.m.k. utan höfuðborg
arsvæðisins, sé í kyrrstöðu. En
fyrirtækin á Akureyri eru í ör-
um vexti. Þau nota nú mun
meira rafmagn en fyrir fáum ár-
um, og fyrirsjáanlegur er mik-
ill vöxtur á rafmagnsnotkun
þeirra.
Á vexti þessara fyrirtækja
byggist vöxtur bæjarins, sem síð
ustu árin hefur vaxið hraðar
en flestir aðrir bæir á Islandi.
Vöxtur Akureyrar hefur glætt
vonir um, að Island verði ekki
borgríki við Faxaflóa. Þvi er
vöxtur Akureyrar vitanlega
andstæður hagsmunum landeig-
enda í Mosfellssveit. En nú er
rafmagnið að þrjóta. Á þessu
ári mun dísilstöð Laxárvirkjun-
ar framleiða um þrjár milljónir
kílóvattstunda. Á næsta ári
mun þessi tala verða fimm til
tíu milljónir. Á þvi ári er gert
ráð fyrir að fyrri áfangi hinnar
nýju Laxárvirkjunar hefji
vinnslu. Ef svo verður ekki og
iðnvöxtur verður óbreyttur,
mun orkuframleiðsla dísil-
stöðvarinnar þurfa að vera tíu
til fimmtán milljónir kílóvatt-
stunda 1973. Flestir heilvita
menn munu sjá, að útilokað er
að byggja iðnþróun á slikri
orku, sem kostar nú um kr. 4.30
hver kílóvattstund, eða rúmlega
sex sinnum meira en talið er að
orkan kosti frá virkjuninni
Laxá þrjú fullgerðri. Því má
telja víst, að verði framkvæmd-
ir við Laxárvirkjun stöðvaðar
hætti Akureyri að vaxa þar til
ný orkuöflunarleið finnst.
Hvaða tjóni Akureyringar hafa
þá orðið fyrir er erfitt að meta
eða hvort bærinn getur aftur
náð sér á strik. Tryggingarupp-
hæðin, 130 milljónir króna, er
áreiðanlega mjög lág miðað við
þau ósköp. Fleiri fá rafmagn frá
Laxá en Akureyringar, eða
svæðið frá Dalvík austur í
Kelduhverfi og bráðum allt aust
ur á Langanes. Rafmagnsveitur
ríkisins key.ptu á síðastliðnu ári
tæp 36% af orku Laxárvirkjun-
ar. Húsavík er einnig stór orku-
kaupandi, en þar er nú vísir að
iðnaði, sem þarfnast rafmagns til
að þróast og dafna. Þarna eru í
húfi stórkostlegir hagsmunir
mikils fjölda fólks, atvinnurek-
enda, iðnverkafólks, bænda og
svo framvegis. Hins vegar eru
örfáir landeigendur, sem njóta
stuðnings Alþýðubandalagsins.
Efling hinna norðlenzku
kaupstaða hefur verið talin hafa
sérstaka þjóðfélagslega þýðingu.
Þeir einir megna að stöðva of-
vöxt höfuðborgarsvæðisins. Ak-
ureyri hefur mesta þýðingu af
því að hún er stærst. Framfara-
hugur á Akureyri, og hvarvetna
á Norðurlandi, er nú mjög mik-
ill, að landeigendaafturhaldinu
undanskildu. En sjá má nú fram
á vaxandi örðugleika við að
tryggja hagkvæma byggðaþró-
un í landinu. Þær vonir, sem
bundnar voru við álverið í
Straumsvík, um stórkostlegan
iðnað byggðan á þessu nýja hrá-
efni, virðast vera að rætast. Síð-
an kemur sjóefnavinnslan þar,
með enn nýjum hráefnum, sem
skapa nýja iðnþróunarmögu-
leika. Þannig magnast þessi
mikli segull sem höfuðborgar-
svæðið er. Þar við bætist, að
höfuðborgin ásælist nú þá einu
nýju stóriðju sem verið er að
byggja upp á Akureyri, stór-
skipasmíðina. Mikilla aðgerða er
þörf hér nyrðra til að vega á
móti öllu þessu, en aukin raf-
orka á sambærilegu verði við
orkuna suðvestanlands er
grundvailarforsenda alls slíks.
Talið er að orka frá Laxá III
kosti 68 aura hver kílóvatt-
stund, frá Búrfelli hingað kom-
in 105—135 aura og frá Lagar-
fossi 95—110 aura.
Hin afskrifaða Gljúfurvers-
virkjún var einstaklega hag-
kvæm virkjun, að visu of lítil
fyrir stóriðju en nægilega stór
til að sjá orkuveitusvæðinu fyr-
ir orku til almennra nota í allt
að 20 ár. Upphaf Laxárdeilunn-
ar var ótti við þessa virkjun,
sem að hluta var á rökum reist-
ur og að hluta ekki. Ábyrgir að-
ilar, svo sem sýslunefnd Suður-
Þingeyjarsýslu, sem mótmæltu
þessari virkjun lýstu því yfir, að
þeir gætu fallizt á minni virkj-
un, sem þeir töldu hagstæða hér
aðinu, svo fremi rannsóknir
leiddu í ljós að tjón af hennar
völdum yrði ekki teljandi. í vor
náðist, fyrir forgöngu iðnaðar-
ráðherra, samkomulag um slíka
virkjun.
En ofstopamennirnir gáfu sig
ekki. Að dómi Hermóðs, eins og
Hitlere og Stalíns, eru samning-
ar ekkert annað en vopn til að
þreyta andstæðinginn unz hægt
er að ganga milli bols og höfuðs
á honum. Hvað eftir annað hef-
ur stjórn Laxárvirkjunar gengið
til samninga og hvað effir ann-
að hefur hún gefið eftir, án þess
að landeigendur hafi gengið eitt
einasta skref í samkomulagsátt.
Þeir telja sig sterka, þar sem
þeir hafi vélað almenningsálitið
í landinu til liðs við sig, vegna
þess dulargervis náttúruvernd-
ar, sem þeir hafa brugðið yfir
sig. Tilgangur þeirra er hins veg
ar sá einn að geta losað sig við
allar virkjanir í Laxá, svo þeir
geti hagnazt meir og meir á að
selja auðugum útlendingum
veiðileyfi meðfram Laxá endi-
langri og allt í kringum Mý-
vatn, án tillits til hagsmuna alls
almennings á Norðurlandi og
án tillits til hins viðkvæma líf-
ræna jafnvægis i Mývatni, sem
þeir þó nota sem yfirskin í bar-
áttu sinni gegn framförum á
Norðurlandi. Sjálfsbjargarvið
leitni Norðlendinga kallar Her-
móður „mesta og ábyrgðarlaus-
asta hneyksli í sögu landsins.“
Eins og hann og fylgifiskar
hans taka sér löggjafar- og
dómsvald i hendur þegar þeim
sýnist býr Hermóður til tölur
um orkuverð héðan og þaðan af
landinu, sem eiga sér enga stoð
í raunveruleikanum, og lýsir því
yfir að hann og félagar hans
séu fúsir ti'l að fórna lífinu fyr-
ir þann málsstað að koma laxi í
Mývatn! Sannur þingeyzkur
náttúruverndarmaður þetta!
Þetta er maðurinn, sem rithöf
undar, söngvarar, leikarar og
sjálft Alþýðubandalagið viija
styðja, gegn bændum, gegn iðn-
verkafólki, gegn hagsmunum yf-
ir tuttugu þúsund íslendinga á
Norðurlandi.
FRIÐUR VI» LANDIÐ
„Já skógurinn í Staðarfjaili,
hann er eiginlega bjargvættur
sveitarinnar, bæði sem eldiviðar
forði og sem fóðurgjafi á vor-
in.“ Þetta sagði Steinþór á Haia
við Stefán Jónsson, sbr. bókina,
sem aldrei var skrifuð, bls. 11.
Víst léku forfeður okkar land
ið grátt. En þeir, sem úthúða for-
feðrunum sem mest, ættu að
reyna að setja sig í þeirra spor
og reyna að skilja lífsbaráttu
þjóðarinnar allt fram á þessa
öld. Forfeður okkar áttu ekki
margra kosta völ. Hvort kysu
menn að hafa í dag ísland skógi
vaxið milli fjalls og fjöru, án
þjóðar og bókmennta, eða land-
ið eins og það er í dag með þjóð
og bólcmenntum? Og segja má,
að þegar forfeðurnir misþyrmdu
landinu, hafi það svarað fyr-
ir sig með eldgosum og harðind-
um svo við lá, að fyrir þjóðinni
færi eins og geirfugiinum. Við
getum hugsað okkur að þjóð og
land hafi átt í aldalangri styrj-
öld, og að báðir aðilar hafi gold
ið mikið afhroð. Stutt er siðan
samningaumleitanir um frið hóf-
ust. Þær hófust með ræktuninni,
skógræktinni og landgræðslunni
Þjóðin hefur stækkað mik-
ið og fyrirferð hennar í land-
inu hefur vaxið til muna. Þess
vegna þarf þjóðin að nýta mun
fleiri af auðlindum landsins en
áður. Þjóðin þarf einnig að hag
ræða landinu á ýmsan hátt, með
vegum, höfnum, flugvöllum og
alls kyns öðrum mannvirkjum.
Af þessum sökum eru friðar-
samningarnir við landið
kannski erfiðari en ella, en
þeim mun brýnni. Ýmislegt illt
hefur verið gert, svo sem í Rauð
hólum syðra. En menn vöknuðu
til meðvitundar um hvert
stefndi, og Grábrók var friðuð
áður en hún hvarf. Nú fara
menn nærfærnari höndum um
landið en áður. Vegakantar eru
græddir, skógrækt vex og hvers
kyns landgræðsla. Yndisreitir
eru friðaðir fyrir ágangi manna
og kvikfjár. En eins ogfvenja
er hérlendis ganga menn of
langt, og i stað skynsamlegrar
og markvissrar friðunar og
vemdar í þágu fólksins í land-
inu hefur á suma runnið frið-
unaræði, og mundu slíkir menn
friða landið allt ef þeir gætu og
gera fyrst iðnaðinn, síðan sauð-
kindina og loks manhskepnuna
landræka. Hvað sem öllu líður
hlýtur þó að véra hlutverk
landsins að þjóna þjóðinni en
ekki öfugt, og hve miklu máli
sem velferð hektaranna skiptir
er velferð fólksins þó þýðingar-
meiri. Ég vona að senn komist
forusta í náttúruverndarmálum í
hendur vinnandi fólMy sem
þekkir lífsbaráttu þjóðarinnar
og þarfir hennar af eigin reynd.
Draumóramehn og heimspeking-
ar verða að fá önnur viðfangs-
efni, og náttúrufræðingar eiga á
þessu sviði að vera ráðgefandi
sérfræðingar.
En hvernig eigum við að ná
varanlegum friði við landið okk
ar? Við skulum græða landið og
klæða það skógi. Við skulurn
rækta tún, en skilja samt eftir
Framh. á bls. 16
Séð út úr nýju stöðvarhúsunum við Laxá. Þarna verða vél-
arnar rúma 40 metra inni í berginu. Úti fyrir sést háspennu-
virki Laxárvirkjunar, þaðan sem m.a. línan frá Akureyri
liggur.