Morgunblaðið - 28.02.1971, Blaðsíða 12

12
Eisenhower og Stalín
„Berlín“
28. marz 1945, um það
leyti, sem brezkir og
bandarískir hermenn *fóru
með leifturhraða yfir
Þýzkaland frá vestri og
Rússar frá austri, sendi
Eisenhower Stalín orðsend
ingu, þar sem hann sagði:
„Hernaðaraðgerðir mínar
nú miða að því að um-
kringja og eyða óvinaher
sveitum í Ruhrhéraði og
einangra það frá öðrum
landshlutum“. Hann bað
því Stalín, um leið og
hann útilokaði Berlín, sem
lokatakmark herja Banda
manna, um að þeir sam-
ræmdu hernaðaraðgerðir
sínar. Þegar hershöfðingja
ráðið frétti af efni orð-
sendingarinnar, var gerð
tilraun til að stöðva send
ingu hennar, en það reynd
ist of seint. Bretar urðu
æfareiðir, er þeir fréttu af
þessu og í harðyrtri orð-
sendingu héldu þeir fast
við, að meginsókn vest-
rænna bandamanna ætti
að beinast yfir opnar slétt
ur NV-Þýzkalands með
það að aðaltakmarki að ná
Berlín á sitt vald. Þegar
hershöfðingjaráðið bað
Eisenhower að skýra nán
ar ákvörðun sína, svaraði
hann „Berlín er ekki leng
ur hernaðarlega mikilvæg,
auk þess, sem borgin er
svo nálægt sovézku víg-
línunni, að þegar Rússar
fara aftur á stað, komast
þeir til borgarinnar á
nokkrum dögum“.
í svari sínu til Eisen-
howers, lýsti Stalín því
yfir að hann væri sam-
mála því að Berlín hefði
misst hernaðarlegt mikil-
vægi, og að Rússar myndu
aðeins senda litlar her-
sveitir í átt til borgarinn
ar.
Rauði herinn tók Berlín
2. maí 1945, sex dögum
áður en Þjóðverjar gáf-
ust formlega upp fyrir
Eisenhower. í bókinni —
„Krúsjeff segir frá“, seg-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. FEBRÚAR 1971
Eisenliower
Roosevelt
Churchill
MacArthur
Stalin
Marshall
De Gaulle
Chiang
Leyndarmálum heims-
sty r j aldar innar
síðari ljóstrað upp
Leyndarskjöl gerð opinber eftir 25 ár
ir, að Stalín hafi hrósað
Eisenhower fyrir „örlæti,
drengskap og riddaraskap“
í sambandi við Berlín. í
bókinni segir ennfremur:
„ef Eisenhower hefði ekki
haldið aftur af herjum sín
um, hefði Þýzkalandsmálið
getað fari á annan veg og
aðstaða okkar getað orðið
verri“.
Frá styrjaldarlokum
hafa margir sérfræðing-
ar haldið því fram að á-
kvörðunin um að láta
Rússum eftir Berlín, hafi
verið stjórnmálalegs eðlis
og að Eisenhower hafi að
eins verið að fylgja skip-
unum. Skjölin nú virðast
aftur á móti benda til
þess að hér hafi verið um
að ræða einhliða ákvörð-
un yfirmanns alls herafla
Bandamanna.
Bandamenn höfðu
áhyggjur af fyrirætlunum
Rússa
í skýrslu um fund yfir
hershöfðingjaráðsins í ág
úst 1943, kemur í ljós, að
hernaðarsérfræðingar
Bandamanna voru í mikl
um vafa um fyrirætlanir
Bússa. Marshall yfirhers-
höfðingi Bandaríkjahers
og Alan Brooke yfirhers
höfðingi Breta ræddu
hvað kynni að verða gert
ef Rússar ryddust gegn-
um Þýzkaland og þaðan
áfram yfir Evrópu. Marsh
all spurði sir Alan hvort
hann héldi að Þjóðverjar
kynnu að aðstoða Banda-
menn við að komast inn í
Bvrópu, til að forða sér
fra Rússum. Sir Alan sagð
is'; hafa hugleitt þennan
möguleika, en hafði eftir
ummæli Dr. Edwards Ben
es fyrrverandi forseta
Tékkóslóvakíu, um að
hann teldi að Rússar yrðu
of illa á sig komnir til
að reyna að taka Evrópu
með leiftursókn.
í öðru skjali kemur það
fram, að Marshall hers-
höfðingi hafði orð á þvi
að Rússar litu hinn „kapí
talíska heim“ æ verri aug
um og að framkoma
þeirra gagnvart Banda-
mönnum væri að verða
fyrirlitleg. Svo virðist,
sem Rússum hafi gramizt
að Bandamenn höfðu ekki
enn gert innrás í Frakk-
land.
Svíþjóð:
Ueyniviðræðurnar
í skjölunum kemur í
ljós, að Svíar, sem fram
fylgdu hefðbundinni hlut-
leysisstefnu voru að kanna
möguleikana á að ganga í
lið með Bandamönnum
nokkrum mánuðum fyrir
fall Þýzkalands. í orðsend
ingu 19. marz 1945, sem
var algert hernaðarleynd
armál, skýrir John R.
Deane, hershöfðingi, yfir
maður bandarísku hernað
arsendinefndarinnar í
Moskvu, Marshall hers-
höfðingja frá því að Staff
en Soderblom sendiherra
Svía í Moskvu hefði und
anfarna mánuði átt óform
legar viðræður við Aver
eil Harriman sendiherra
Bandaríkjanna í Moskvu,
um möguleikana á því að
Svíar tækju þátt í styrj-
öldinni.
Soderblom spurði Harri
man m.a. að því hvort
hann teidi að þátttaka
Svía myndi verða mikil-
væg fyrir Bandamenn, frá
hernaðarlegu sjónarmiði.
Harriman benti þá Soder
blom á að ræða þetta við
Deane og sagði Deane þá
við Harriman: „Þátttaka
Svía í styrjöldinni myndi
efnislega verða mikilvæg
fyrir Bandamenn og
myndi örugglega hafa
slæm áhrif á siðferðisþrek
Þjóðverja. Ef tækist að
velja góðan tíma til að til
kynna þátttöku, gæti það
orðið til þess að stytta
stríðið um nokkra mánuði.
Ef Noregur yxði hernum
inn, myndi það ekki að-
eins verja landið og íbúa
NÝLEGA voru gerð op-
inber tugþúsundir leyni
skjala yfirhershöfðingja
Bandamanna í heims-
styrjöldinni síðari, sem
ljóstra upp mörgum
leyndarmálum, er vald-
ið hafa sagnfræðingum
heilabrotum sl. aldar-
fjórðuiig. Skjölin voru
birt samtímis í Washing
ton og Lundúnum og
þegar lesið er í gegnum
þau er Ijósi varpað á
fjölmargt, sem fór fram
bak við tjöldin á stríðs-
árunum, t. d. deilur og
missætti hershöfðingja,
vandamálin, sem þeir
áttu við að etja og hvern
ig hinar ýmsu ákvarð-
anir voru teknar. Það
mun taka mörg ár að
fara í gegnum öll skjöl-
in, brjóta þau til mergj-
ar og bera saman við
liðna atburði áður en
gildi þeirra verður full-
metið, en blöð og tíma-
rit hafa þegar sent blaða
menn á vettvang, til að
kynna sér mál, sem lík-
leg eru til að vekja
mesta athygli, til að
byrja með og greinin,
sem hér fer á eftir er
samin upp úr ýmsum
tímaritum og blöðum.
0 Hér kemur m. a.
fram aðEisenhower hers
höfðingi hafði persónu-
lega samband við Stalín
út af Berlín og gaf
sovézka einræðisherran-
um óafvitandi grænt
ljós til að taka Berlín,
en Bandamenn stöðv-
uðu sókn sína á bökk-
um Elbu.
0 Skömmu fyrir lok
stríðsins í Evrópu, höfðu
Svíar, sem voru hlut-
lausir og Bandaríkja-
menn hafið leyniviðræð
ur um að hinir fyrr-
ncfndu tækju þátt í bar-
áttunni gegn Þjóðverj-
um.
0 1944 kom Roose-
velt Bandaríkjaforseti
persónulega í veg fyrir
að de Gaulle scndi sveit-
ir „Frjálsra Frakka“ til
að berjast við Japani í
Indókína.
0 Þegar stríðinu í
Asíu lauk, og Rússar
voru komnir inn í Man-
sjúríu höfðu bandarísk-
ir embættismenn mest-
ar áhyggjur af möguleik
anum á að Rússar
myndu gera Mansjúríu
að leppríki eða að þeir
mynduðu um sig sterk-
an varnarhring frá Man
sjúríu, gegnum Innri-
Mongolíu, N-Kína og
Kóreu.
0 Douglas MacArt-
hur yfirhershöfðingi
Bandamanna í Austur-
löndum fjær reyndi
árangurslaust að fá því
framgengt, að Hideki
Tojo, fyrrverandi for-
sætisráðherra Japans
og ráðuneyti hans yrðu
dregnir fyrir rétt í
Bandaríkjunum og sak-
aðir um morð vegna
þess að þeir hefðu fyr-
irskipað árásina á Pearl
Harbor. Tojo og sex
aðrir japanskir leiðtog-
ar voru síðar dregnir
fyrir alþjóðlegan her-
rétt, dæmdir til dauða
og hengdir.
0 Sjö mánuðum fyr-
ir innrás Bandamanna á
Normandy hótaði H. H.
Arnold hershöfðingi, yf-
irmaður handaríska flug
hersins að hætta að
senda flugvélar til Bret-
Iands, ef bandarískir
sprengjuflugmenn
bættu ekki árangur
sinn í sprengjuárásun-
um á Þýzkaland að degi
til. Hér á eftir verður
nánar sagt frá þessum
og öðrum atburðum.
Fréttamaður rýnir í gömul skjöl, sem varpa nýju ljósi á
ýmsa gamla leyndardóma.
Sovézki fáninn dreginn að húni í Berlín. Eisenhower gaf Sænskir hermenn við æfingar.
Stalín grænt ljós til Berlínar.