Morgunblaðið - 07.05.1971, Side 20

r
20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. MAl 1971
t__________________________________
Sumorbúðir Heimolrúboðsins
Tökum telpur, 6—10 ára, til dvalar.
Upplýsingar í síma 16279 milli kl. 5 og 7
næstu daga.
Sendisveinn
óskast strax. IEDI IA H.E Sími 16510.
Uýkomin
kjólaefni
rifflað flauel
frottéefni
Clœsilegt úrval
Austurstræti 9.
Kynnizt
töfrum landsins
Höfum ávallt til leigu
fyrsta flokks langferðabíla til
skólaferðalaga.
Ennfremur sérstaklega byggða
eldhúsbíla
með eldunartækjum og ísskápum,
þannig að við getum framreitt
allan mat fyrir hópa.
Veitum alla aðstoð við skipulagningu innan-
landsferða.
Hafið samband við okkur, þegar þið farið að
undirbúa ferðalagið, og við munum gefa
ykkur hagstæð tilboð.
ULFAR JACOBSEN
Ferðaskrifstofa
Austurstrœti 9 — Sími 13499
— Bókmenntir
Framh. af bls. 10.
þvi um 1700 hafa þaer flestar
lengstum verið í byggð — og á
mörgum tvíbýli og á sumum
fleiri búendur — einkum eftir
aldamótin síðustu. í>egar svo
það er athugað, að búfé var víð-
ast aðeins ein kýr, 10—13 kind-
ur og einn hestur, samgönguieið
ir — ekki aðeins milli byggða-
hvérfa, heldur og víða milli ná
granna — voru erfiðar, torfær-
ar og jafnvel hættulegar — og
jarðir allar fram á 19. og 20.
öld eign kirkna vestur í fjörð-
um, konungs eða afkomenda
rikra utanhéraðshöfðingja,
munu flestir nútíðarmenn undr-
ast, að yfirleitt skyldi vera
byggð í Sléttuhreppi — og þá
einkum norðan Straumness. En
svo harðbýlt sem þar var, mun
mannfellir hafa verið þar fátíð-
ari en í flestum hinum gróður-
meiri og búsældarlegri byggð-
um landsins, þó að raunar gæti
hafis veitt ærið þungar búsifj-
ar. Fénaður var með afbrigðum
vænn, svo að bæði ær og kýr
gerðu betra gagn en viðast ann-
ars staðar hér áður fyrrum, og
hlurmindi voru mörg og mikil,
ekki sizt norðan Straumness.
Bjargfugl og bjargfuglsegg
voru mikil matbjörg, sums stað-
ar var nokkur silungsveiði, og
þó að hafísinn væri vágestur,
fyigdu honum stundum hvaireki
og oft allmikið af sel. há var
trjáreki ómetanlegur. Rekatré
voru notuð sem húsaviður, efni
í skip og til eldsneytis og auk
þess sem efni í amboð og hús-
muni — og einnig smíðisgripi,
sem urðu söluvara. Fiskur var
og oftast uppi í landsteinum frá
þvi snemma vors og þangað til
seint á hausti, og þó að brim
og is hömluðu oft sjósókn, ár-
aði aldrei svo illa til sjávarins,
að þaðan fengist ekki veruleg
björg. Minnist ég þess, að hafa
bæði heyrt og lesið, að eitt sinn
á 18. öld varð slíkt fiskleyisi á
miðum Dýrfirðinga, að fátækt
fólk varð hungurmorða, og þá
brugðu Dýrfirðingar við og
fóru á nokkrum skipum i ver
norður á Hornstrandir. Svo var
og það, sem hvergi kemur fram
í skrám eða skýrslum, að þá er
einokunarverzlunin herti sem
mest að íslendingum, höfðu hin
ir afskekktu Homstrendingar
mikið gagn af verzlun við Hol-
lendinga og síðar Frakka — og
raunar voru lengi siðan við-
skipti milli erlendra og inn-
lendra skipamanna og bænda á
Hornströndum — og þóttu báð-
um góð. Stundum sluppu Horn
strendingar við mannskæðar
farsóttir, og þegar Móðuharð
indin þjáðu svo þjóðina, að
fólki fækkaði að miklum mun,
fjölgaði íbúum Sléttuhrepps.
Loks ber þess að geta, að fólk-
lð þama norður á veraldarhala
varð ekki aðeins sparsamt og
nýtið, heldur og ærið glöggt á
hvers konar möguleika til bjarg
ræðis — og að sama skapi harð-
gert og gætt ótrúlegri seiglu, og
þjóðleg sagna- og rimnahefð
lifði þar góðu lifi, ásamt marg-
víslegri þjóðtrú, sem oftar blés
æskilegu lifi í ímyndunaraflið,
heldur en að hún drægi úr
manndómi. í>á var Hornstrend-
ingum traúst í trúarstyrk séra
Hallgríms Péturssonar og svöl-
un að þeim hörðu heimsádeilum
Vídalíns, sem þeir fæstir fundu
sig þurfa til sín að taka en
töldu hins vegar maklegar fjár-
plógsmönnum og hofmóðsgikkj-
um.
Svo sem áður getur fjallar
seinasti kaflinn í þessari merku
bók um orsakir þess, að Sléttu-
hreppur eyddist, og styðst höf-
undur þar við umsögn gáfaðs og
ihuguls Aðalvikings. öll þau
rök, sem hann ber fram, eru
sannleikanum samkvæm, en hitt
er vist, að þær aðgerðir, sem
Sléttuhreppingar óskuðu eftir af
hendi stjómarvalda, hefðu ekki
dugað til langframa i því stór-
fellda þjóðfélagslega umróti,
sem ör tækniþróun í atvinnuveg
unum hefur valdið hér á landi
á seinustu þrem áratugum og
haft hefur I för með sér kapp-
hlaup um fjármagn og fram-
kvæmdir og aukið kröfur allra
til lífsþæginda, án þess að tóm
hafi gefizt til skynsamlegs mats
á þvi, hverju gömlu beri að
sleppa — og hve mikið sé leggj-
andi i sölumar fyrir sumthvað
hið nýja. Samvirkni erfiðra
landshátta, gagnger breyting á
Húsnœði
fyrir vörugeymslu og skrifstofu
óskast sem fyrst.
Stærð um 300—400 fm.
Upplýsingar í síma 17374.
-= Electroniskar
mcátion reiknivélnr
KYNNIÐ YÐUR CANON.
Ótrúleg fjölbreytni gerða.
Ótrúlega lágt verð.
Gæðin fyrsta flokks.
Einkaumboð, ábyrgð og þjónusta
SKRIFVÉLIN, Bergstaðastrœti 3
símar 19651 og 37330.
síldargöngum og skyndilegt
þrot óvenju arðbærrar vinnu,
sem unnin var sakir þess hild-
arleiks, er háður var í veröld
inni á árunum frá 1939—1945,
olli þvi fyirst og fremst, að
Sléttuhreppur eyddist fyrr og
hmðar en aðrar byggðir. En.
sama varð ekki löngu siðar uppi
á teningnum I Gruimavíkur-
hreppi, og mikill meirihluti áður
byggðra býia í Snæfjallahreppi
er í auðn. Sama eða svipað er
að segja um Hrófbergshrepp I
Strandasýslu, Auðkúlu- og Ket-
ildalahreppa í Amarfirði og
þrjá hreppa Austur-Barða-
strandarsýslu. Og það er svo
sem hægt að benda á svipað ut-
an Vestfjarða. Látraströnd í
Suður-Þingeyjarsýslu er eydd
að mannfólki, sömuleiðis firð-
irnir milli Eyjafjarðar og Skjálf
anda, einmig Flateyjardalur og
nú síðast Flatey. Byggð hefur
stórum eyðzt á Langanesi og í
Mjóafirði — og ærið 'fátt
byggðra býla er nú I Fróðár-
hreppi á Snæfehsnesi, þar sem
fjölbýlt var áður. Og ekki má
gleyma Selvogi, þó að skortur á
samgöngum sé þar síður en svo
til baga. Loks er svo það, að
jafnvel þar, sem fá eða engin
býli hafa farið í eyði, hefur
fólkinu víðast fækkað að mikl-
um mun, því að nú krefst bú-
skapurinn ekki jafnmargra
handa og áður.
Allir mættum við vita, að í
hinum afskekktu byggðum, þar
sem lífsbaráttan var ávallt erfið
og oftast háskasamleg, hefur al-
izt upp tápmikið og viljasterkt
fólk, sem hefur ríka hvöt til að
bjarga sér og sínum við ger-
breyttar aðstæður. Og nú ber
ekki fyrst og fremst að spyrja:
Hvers vegna eyddist Sléttu-
hreppur? — heldur: hvemig
tekst að móta og manna það
fólk, sem nú er að alast upp i
þéttbýlinu, þar sem allt. er enn
í meira og minna vafasamri og
villugjamri mótun? Þátttaka
æsku hinna dreifðu byggða
í daglegri lífsbaráttu, allt frá
7—8 ára aldri, þjálfaði viljann,
skyldutilfinninguna og vitund-
ina um eigin manngildi og
þroskaði andlega og líkamlega
hæfileika þannig, svo að eitt víð
frægt dæmi sé tekið, að menn
almennt — ekkert úrval —
hurfu æðru- og hiklaust frá
konu og bömum út i vonzku-
veður um hánótt að verartlagi
og unnu það afrek að bjarga
heilli erlendri skipshöfn, sem
strandað hafði skipi sínu undir
Látrabjargi — afrek, sem nú er
ekki lengur hægt að vinna!
Mér er það fyllilega ljóst, að
margt og mikilvægt er nú gert
á sviði fræðslu- og félagsmála,
sem á að búa islenzka æsku-
menn þannig undir lífið við sí-
breytilegar og oft ófyrirsjáan-
legar aðstæður, að þeir hafi til
að bera þá þekkingu og þá sam-
félagslegu þjálfun, sem fái borg
ið íslenzkri menningu og sjálf-
stæði. En vegurinn fram undan
er ef til vill viðsjálli en nokkru
sinni áður, þrátt fyrir öll þæg-
indin og velsældina, því að það,
sem mest er undir komið, ábyTgð
artilfinning og raunhæfur mann
dómur, kemur nú ekki í jafn-
ríkum mæli af sjálfu sér og þeg-
ar þetta tvennt var ófrávíkjan-
legt skilyrði þess, að menn
fengju borgið lífi sínu og sinna
frá ári til árs.
Á því mun enginn vafi, að
margur Sléttuhreppingur sér
nú i ævintýraljóma svifa yfir
eyddri byggð hinn hvíta örn
Jónasar Hallgrimssonar . . . En
saga íslenzku þjóðarinnar og
menningarlegt afrek hennar í
þágu norrænna og jafnvel allra
germanskra þjóða virðist mér
alltaf hálfdularfullt ævintýr, og
þó að ég vilji ekki, að hafam-
arstofninn deyi út hér á Is-
landi, er mér þó enn annarra
um það, að hinn hviti örn,
ímynd íslenzkra náttúrutöfra og
ævintýralegrar baráttu og af-
reka litillar þjóðar, megi nú
svífa yfir islenzku þéttbýli sem
tákn og fyrirboði mikillar og
heiilaríkrar framtíðar.
Guðmundur Gíslason Hagalin.