Morgunblaðið - 08.05.1971, Blaðsíða 18

BÓKMENNTIR - LISTIR
18
MORGUNBLAÐBÐ, LAUGARDAGUR 8. MAl 1971
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
Land í
Áskell Einarsson:
LANl) I MÓTUN. 167 bls.
(jtg-efandi SUF 1970.
AÐ ÖÐRU jöfnu bæri að fagna
bók af þessu tag'i Slík hefnr
ekW kcxmið fyrir almeinnings
sjónir áður. Höfundur tekur
réttilega fram, að félagslegar
nawnsóknir skorti til að geira
efninu viðhlitandi skil. Engu að
sáður leggur hanin í að hugieiða
málið frjálsilega, og er í alla
staði virðingarvert, að maður,
sem á að vera kunnugur sveiita-
sitjómarmálum, leggi fram nið-
urstöður þvílíkra hugleiðinga
sinni.
Bygigðaþróunin siðast liðna
öld — og þá eintoum sáðustu þrjá
áratugina, er svo merkilegur
hiutur i þjóðarsögurmi, að ekki
er að furða, þó sérhver, sem
laetur sig varða hag og framtið
þjóðarinnar, sfcyggnist eftir or-
söfcunum og hugleiði afleiðing-
amar, og er Áskell Einarsson
ekki fyrsti maðurinn, sem það
gerir. Fjölnismenn létu sig þessi
máJ mikiu skipta, þó þau vaeru
raunar ekki komiin á döfina þá
mótum
í sama skilninigi og nú og óger-
legit hafi verið að sjá fyrir,
hvaða sitefnu þau muindu taka;
t d. skrifaði Jónas HaMgrímsson
athyglisverða grein: „Fáein orð
um hreppana á Isdandi" — í
fyrsta árgsung Fjöinis. Raunar
mátti sú grein heita forysitu-
grein ritsins, því hún kom næst
á eftir kvæðinu tsiand farsælda
frón. Siðan hafa rnargir taðað og
skrifað um byggðaþróunina og
ótal sjómasrmið komið fram.
Hver kannast ekki við orðasiam-
bönd eins og: „flóttinn úr sveit-
unum“ — „jafnvsegi í byggð
landsins" og ,wo framvegis?
Um hugleiðingar Áskels Ein-
arsson er skjótt frá að segja, að
þær eru einhæifar og aillt of
staglsamar. í fyrsta hiutanum
fjallar hamm mest um fólk-siflutm-
ingama innamlands, og er sá part-
urinn skástiur. Síðan fer hann
mieir og meir út í smáskítlega
hreppapólitík, og verður sá hllut-
inn mikið tafs og miálatengimg-
ar, ef efcki heimt og beint rugl
eins og þessi klausa:
„Sveifeurfélögim eru félagalegar
emingar í stjómkerfiiDU, sem
Þorkell Sigurbjörnsson skrifar um:
TÓNLIST
Pólvfónkórinn
PÓLÝFÖNKÓRINN efndi til
hins árlega samsöngs síns undir
stjórn Ingólfs Guðbrandssonar í
Kristskirkju á sunnudag, þriðju-
dags- og miðvikudagskvöld. Und-
irritaður hlýddi á sönginn á
þriðjudagskvöldið.
Nýlunda var, að með Pólýfón-
kórnum kom nú fram í fyrsta
sinn ávöxtur kórskóla, sem hóf
starfsemi sína upp úr seinustu
áramótum. Ingólfur hefur einnig
borið hita og þunga þess skóla
með aðstoð úrvals kennara. Ár-
angur starfsins er þegar lofs-
verður. Þarna er kominn vísir að
„eldisstöð" fyrir ný efni, og má
strax sjá hylla undir flutning
„pólýkóral" verka með sömu
ágætu hljóðum og Pólýfónkór-
inn hefur innleitt hér. Örlítill for-
smekkur þess fékkst í þetta sinn,
þegar kórarnir sungu á víxl
framan af efnisskránni. Vissu-
lega hallaðist þá mikið á nýja
kórinn, enda var þá samanburð-
urinn við það, sem bezt þekkist,
og því hinn strangasti.
Þriðjudagssöngurinn var eins
konar „studio-konsert", þar eð
sungið var með sérstöku tilliti
til upptöku, með góðum hléum
til að „stemma af“, og meir að
segja var ein „góð vísa“ endur-
kveðin til betrumbóta. Það var
fúgan í mótettunni „Jesu, meine
Freude" eftir Bach.
Móttettan er sú voldugasta
hinna sex, sem Bach samdi, 11
þátta verk, og áðurnefnd fúga
miðþátturinn, sem hinir þættirn-
ir hverfast um. Kórinn hefur
áður glímt við þetta verk, en í
þetta sinni einkenndist flutning-
urinn af fyllsta öryggi, samfara
aðlaðandi sveigjanleika í hraða
og styrkleika. Það var unun að
heyra.
Annað meginverk efnisskrár-
innar var Magnificat eftir Monte-
verdi, hluti „Kvöldtíðanna" frá
1610, eins frægasta tímamóta-
verks músíksögunnar. Mikill
fengur væri að fá einhvem tim-
ann að heyra hér þann dýrðlega
skáldskap allan. Flutningur
verksins nú á dögum gerir enn
meiri kröfur til tenóra og
sópranradda en Monteverdi ætl-
aði, þar eð að líkindum er verk-
ið nú sungið u.þ.b. lítilli þríund
hærra en þá var. Þessum söng
skilaði Pólýfónkórinn glæsilega.
Árni Arinbjarnarson lék með
á orgelið, veitti kórnum traust-
an stuðning, er þurfti, og lagði
til glæsileg „ritornelli" inn á
millL
Að lokum voru tveir kórar úr
Messíasi Handels — og, er kom
að „Hallelúja-kórnum", stóðu
menn upp að enskum sið, eins
og samkvæmt skipun frá Georgi
III, sem fyrstur gerði slíkt, hver
svo sem ástæða hans var! Það
var kraftmikill lokahljómur, sem
lofaði því, að með þessúm lok-
um 14. starfsárs kórsins hæfist
jafnframt mið áframhaldandi
átaka.
Þorkell Sigurbjörnsson.
Fiskiskip til sölu
200, 180, 150 og 100 lesta stálskip.
100, 76. 67, 64, 59, 55, 37, 20 og 15 lesta eikar-
bátar.
Tryggingar & fasteignir. Austurstræti 10 A.
Sími 26560, kvöld og helgidagasími 13742.
hafa sttj örnskipuleg’u hHutverki
að gegna í stjórnarfarimu."
Eða þesisi romsa:
„Aðhæfinig efn'ahaglsikerfisins
að markmiðum bygigðasitefnunn-
ar til þróuniar byggða og bú-
setu er raunvæðing skipulegra
og sitjórnunariegra möguleika
til þess, að sú þjoðhaigshyggja
verði að vei-uleika, að nytja
kosti landsins jöfnum höndum."
Mjög bögiglast fyrir brjóstinu
á höfundi, það sem bann kiaMar
raunvæðingu, hvað sem það nú
annars er, til að myndia segir á
öðrum sfetð: „Það er raunvædd
ir í bókinni og á að fela í sér
„atvinnutæki og atvinnuskil-
yrði“). Alllíiir landsmienn verði að
eiga feost á sem jafniastri mennt-
un og þjónustu, hvar sem þeir
eiga heima. En þegar fram i sæk
ir, lieggur höfuedur megin-
áherzlu á stjómmál og atvirmu-
mál, og svífa þanfcar hans þar
að lútanidi í lausu lofti eins og
annað efni bókarinnar.
Sumt, sem hann segir um
stjórnun sveitarfélaga, er þó
vafalaust á þefcfcing og rökum
reist. En gafflinn er aðeins sá, að
haain leiitar hvergi að orsökum
að fullyrða, þar eð félaigisfræði-
legar rannsóknir vegna byggða-
þróunar hafa ekki farið hér
fram. Samt er auðséð, að um-
rædd þróutn verður ekki sikýrð
með því ednu að telja upp póili-
tiska málaiflofcka. Fieira hlýtur
að koma tiL Við vitum að vísu,
að ýmsir, sem flytjast utan af
landisbyggðinni til Reykjavíkur,
gera það ef æmum ástæðum,
sem liggja i augum uppi. Um
hiibt raunu einnig fjðlmörg dæmi,
að fól!k haifi tekið sig upp og
flutzt hinigað tit „Faxaflóasvæð-
isins" án nokburs sýnilegs eða
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
skipul'agshyggja í samræmi við
byggðakennd og lýðræðislega fé-
lagsvitund þjóðarinnar."
Ef til viil er einihver hugsun
á bak við þetta, en slítot feemur
að liit'lu haldi, þegar ekki er
hægt að tala skýrar.
En það er ekki aðeins, að
orðalagið vefjist fyrir höfundi.
Tök hans á efninu eru hvergi
nógu föst. Hann virðist vera
m'eðmæltur jafnvægi í byggð
landsins, og mjög er homurn
hugleikið, að vialdinu sé dreift
um landið. 1 þeim vændurn Skal
landinu skipt I ömt (höfundur
tekur það orð fram yfir önnur
tiltæk) og ýmsum skriffinnsfcu-
stoínunium komið á fót í hverju
þeirra. Ekki er þó svo að skilja,
að höfundur vilji flytja burt úr
höfuðsitaðnum stíkar stotfnanir,
heldur yrðu þetta nýir kontórar,
er yfcju við þá skriffinTKsfcu, sem
fyrir er. Framan atf virðist hötf-
umdur gera sér gresn fyrir, að
jatfnvægi í byggð iandsins muní
ekki nást rneð dreifimig vaílds
einni saman og efling atvinnu-
kosta (þetta orð kemiur víða fyr-
sjálfs vandiamálsins og atfgreiðir
þvi hvaðeina með emtföldum
futlyrðiinguini.
Ég leyfi mér að tiltafca hér
fáein atriði, sem ég tet, að höf-
undur hefði átt að ræða ýfeurfeg-
ar og sfcipulegar en hann hefur
gert:
1) Miðsóknaraffl stórborga, og
þá einfcum höfuðborga, er alþjóð
legt vandeumál, en alls ekki ein-
skorðað við Istand. Óefað hafa
orsakir þess og afleiðingar ver-
ið rannsakaðar fétagsfræðilega
einhveris staöar i veröldmni, að
minnsta kosti ætti hver sá, sem
setlar að fjafla um ístenzka
byggðaþróun, að kynna sér það.
En hötfundur Lands i mótun
sýnist ekki hatfa hugsað svo
lianigt, en talar affitaf, eins og
hann sé að fjaila um eiitthvert
séríslenzkt fyrirbæri.
2) Höfundi sýnist ekki koma
tit hugar, að fleiri þættir en
sfjómmiál, atvinnumál, mennta-
mál og þjónusta haifi áhrif á
miðsóknarafl þéttbýtiskjarna
eða hötfuðborgarsvæðis. í þess-
um efoum er að vísiu fátt hægt
skiijantegs tilefnis, jatfnvel tffi
mun lafcari lífsfcjara en það naut
í sírnum fyrri heimkynnium. Til
þess gieía iegið hvort tveggja:
ómeðvituð tiffimeiiginig, þar eð
maðurinn ér haldinn affiritou
hjarðeðti, eða á hinn bóginn ein-
hverjar hégómtegar ástæður,
sem viðkomandi mundu vart við
urtoenna fyrir sjátfum sér, hvað
þá öðrum: manni getur til að
mynda fúndizt hann á einhvem
háttf vaxa aí að eiga heima á
stórum stfað og frægum! Veður-
far, landsiaig og svigrúm til
Skemmri oig lengri afþreyinigar-
ferða hafa líka sín áhrif, að
ógteymdu nægilegu fjölmenni,
svo séð sé fyrir aBfjölbreyttu fé-
lagsdífi við smrefck og hæfi hvers
og eins og enginn þurfi að ótt-
ast persónutega eða.faglega ein-
amgnum. Þessi atriöi bunna að
þýkja M'tt merkileg við htiðina
á stjómmálum og atvinnumál-
um. Þó eru þau ekfci ómerki-
legri en svo, að ekki tjóir að
vitja ékki við þau kamnast, ef
snúa skat miargfrægum „flótta"
Framhald á bls. 13.
Guðmundur G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
Skáldkona leitar að sjálfri sér
Áslaug á Heygum:
Við hvítan sand.
Ujóð og myndir.
Heimskringla Rvík 1970.
Þessi bók er allsérstæð að
ytra formi. 1 henni eru tuttugu
og fjögur ljóð á jafnmörgum
blaðsíðum, öll til hægri handar,
þegar bókin er opnuð, en á
blaðsíðunni til vinstri er teikni-
mynd á svörtum grunni. Mynd-
irnar, sem eru verk bókarhöf-
undar, eru þvi jafnmargar ljóð
unum og túlka hliðstæða stemn-
ingu þeirri, sem í þeim felst. Á
engu ljóðanna er heiti, en þau
byrja að venju á stórum staf —
þó að tveimur undanskildum. En
annars notar skáldkonan ekki
stóra stafi i tuttugu og þremur
af Ijóðunum — nema á einum
stað í þremur þeirra og í því
fjórða, sem aðeins er tuttúgu
og eitt orð, ritar hún orðið fót-
spor þrisvar með stórum staf,
en fjórum sinnum með Mtlum. 1
Ijóði, sem væri réttnefnt Grim-
an og sjálfið, notar skáldkonan
stóra stafi eins og venjulegast
er í íslenzku máli — og eins
lestrarmerki. Annars sleppir
hún slíkum merkjum í ljóðunum,
nema hvað hún notar einu sinni
þankastrik og í fjögur skipti
spurndngamerki. Ljóðin eru öll
órímuð og mörg mjög stutt.
Skáldkonan er hvorki kjarn-
yrt né skrúðmálg, en smekkvís
er hún yfírleitt í orðavali. Ljóð-
in eru innhverf, laus við ail-
an æsing, og hvergi getur þar
að láta álíminga með tízku-
bundnum slagorðum eða víigyrð-
um. En fátt er í þessum ljóðum
eftirminnilegra tilþrifa í orðfæri
eða líkingum, og lítt sést þar
skína á hvítan sand, þrátt fyr-
ir bókarheitið, en yfir flestum
er einhvers konar draumræn og
jafnvel stundum doðakennd
móðsu í því fyrsta er skáld-
konan á ferli í leit að kirkju
garði, spyr þess vegfarendur
jafnt börn sem öidunga, hvar
garðurinn sé, en enginn getur
svarað. Hún leitar fram á nótt
„í öllum fylgsnum staðarins“ og
loks finnur hún garðinn:
„og þar
í rökkri garðsins
fann ég blómið
blómið rauða
sem ég hafði þráð
og leitað að.“
Þarna fáum við að vita hvers
hún var að leita, þó að við verð
um svo að geta okkur til um,
hvað blómið rauða táknar. En
þótt hún sé oftast að leita eða
spyrja, fáum við yfirieitt ekki
vitneskju um, að hverju leitin
er gerð eða hvers er spurt.
Sjaldan verðum við þess og vís,
að hún fái nokkurs notið, og eí
slíkt er gefið í skyn, þá erum
við látin komast að raun um, að
„einu sinni var“, en er ekki
lengur. Annars virðist mér ekki
vafi á því, að Áslaug frá Heyg
um sé gædd skáldgáfu og list-
rænni getu, því nokkur ljóð í
bókinni eru innileg, látlaus og
vel formuð, og meðal þeirra eru
tvö, sem heitið gætu ástaljóð.
Annað er örstutt og sýnir mjög
greinílega, hve fjarri það er
skáldkonunni að gerast bersög-
ul um slíkar tilfinningar, hvað
þá tízkulega djarftnælt.:
„Fellur regn
í svartan svörð
gljúpan
þyrstan svörð
hvar ertu ástin mín
sem brostir tU mín í vor
svífa nú lauf
til jarðar
svífa haustlauf til jarðar"
Ljóðið um grímuna og sjálfið
er eitt af þeim bezt formuðu og
athyglisverðustu í bókinni. Það
endar svona:
„Gríma, andstæða sjáifs míns
og þó ég sjálf.
Skjót gegn regni og byljum.
Hættulega, dásamiega gríma,
hvenær ertu gríman —
hvenær ég sjáif?"
Ég er helzt á þvi, að skáld-
konan noti of mikið grimuna i
flestum ljóðunum i þessari bók.
En hún mun þar vera í leit að
sjálfri sér, sínu sanna eðli, og
því fyrr sem henni tekst að gera
greinarmun á því og grímunni,
svo „dásamlegt" sem henni getur
fundizt að bregða henní yfir
sig, því fyrr nýtur sín skáld-
gáfa hennar eins og vert er og
sfcylt.
Guðmundur Gislason Hagídín.