Morgunblaðið - 09.05.1971, Side 12

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR, 9. MAl 1971
/12
Norskur
víkingur
á Islandi
Thor Heyerdahl að störfum um borð í Ra II.
Ljóshærður Norðmaður frá
Larvik. Var í æfingastöð
norska hersins i Kanada í síð-
asta stríði. Dvaldist á Tahiti
um skeið. Ungur innblásinn af
íslenzkum fornsögum. Ákveð-
ixm í að feta í fótspor feðra
sinna, víkinganna. Hefur öðr-
um fremur sýnt fram á sam-
skipti ólíkra kynflokka fyrr á
Öldum, þegar samgöngur voru
erfiðar. Þekktastur fyrir ferð-
Ir sinar á Kon Tiki og Ra I og
Ra IL Ivar Eskeland segir í
Morgunblaðinu: „Auk þess er
hann mjög dugandi vísinda-
maður með ófreskar hugmynd-
ir um fjarlæga, ákaflega fjar-
læga fortíð, sem nú hefur þok-
azt alla leið til okkar.
Fortíð, þegar veröldin var ef
til viU samstæðari en við höf-
um gert okkur í hugarlund.“
Heimsfrægur undir nafninu:
Thor Heyerdahl.
Ofurvenj ulegur maður með
Oflurmannlegan vilja. Góð fyrir
mynd ungmennum veiferðarík-
is. Litillátur og hlýr í -fram-
feomu, Eins og allir þeir sem
frægir eru að verðleikum.
Kanntski einnig hlédrægur.
Nansen, Amundsen, Heyer-
dahL
Við snúum okkur að þeim
síðast nefnda.
Hvað um fornar íslenzkar
bðkmenntir heima í Larvik?
„Við lásum flestar Islend-
inga sögurnar í skóla. Þær
vom einnig lesnar á heimilun-
um, Ég geri ráð fyrir því, að í
Noregi lesi flestir Islendinga
sögurnar einhvern tíma á bbv-
inni. Öll saga Noregs fyrr á
öldum er grundvölluð á því,
sem skrifað var á bókfell hér
á landi. Ef Íslendingar hefðu
ekki sýnt þennan áhuga á sögu
og bókmenntum, væri Noregur
fátækt land, og fó'lkið þar fá-
víst um fortíð sína. Það er ein-
att svo í lífinu, að þeir sem
heima dveljast, reikna með því
að öllu sé haldið til haga, það
sé varðveitt. En þeir sem fara,
óttast það mest að glata for-
tíðinni, missa sjónar á henni og
reyna eftir megni að varðveita
hana. Það var þetta sem gerð-
iist á Islandi. Þeir sem fóru,
varðveittu fortíð sina og einn-
ig hinna sem heima sátu í Nor-
egi. Isienzk sagnfræði til florna
er sígilt dæmi um varðveizlu
menningar með fyrmefndum
hætti. Það var hér sem sameig-
inlegur menningararflur var
varðveittur, til gleði, bæði eftir-
komendum þeirra sem fóru og
hinna sem heima voru. Mér
býður í grun, að þau afrek,
sem hér voru unnin á þessu
sviði, hafi haft meira að segja
fyrir sérhvem venjulegan
Norðmann en hann er sér
ávallt meðvitandi um. Margir
hafa verið þeirrar skoðunar,
að sögumar séu óáreiðanlegar.
I þeim sé margt uppdiktað, til-
búningur. En ég hef meðai
margra annarra lesenda þeirra
reynslu fyrir því, að fóik hafði
óvenjulega hæfileika tii að
teera orðrétt af eldri kynslóð-
um, áður en menn tóku að
skrifa. Munnmæli ails kyns
voru ákaflega mikilvæg í
menningarsamfélagi eins og for
feðra okkar og hægt er að
treysta þeirn miklu betur en
ýmsu þvl sem síðar var ritað.
Oft voru staðreyndir falsaðar
af pólitískri nauðsyn, t.ajm. til
framdráttar einstökum konung
um. Islendinga sögumar eru
mjög raunsæjar en með skáld-
legu ívafi. Enginn vafi er á,
að þeir sem sátu hér norður
frá á vetrarkvöldum, án sjón-
varps, blaða eða ritaðra heim-
ilda, höfðu einstaka hæfileika
til að læra utan bókar frásagn-
ir sem þeir heyrðu ótal sinn-
um frá barnæsku. Þetta var
þeim ekki erfiðara en okkur í
dag að læra ljóð. Við getum
því treyst þeim heimildum, sem
runnar eru úr munnmælum og
arfsögnum fyrir ritlist.“
Hann nefndi orðið fátækt.
Stafaði það af kurteisi?
„Ég reikna ekki með, að við
Norðmenn hugsum á hverjum
degi um framlag Islendinga til
norskrar sögu. En ég er sann-
færður um, að sérhver Norð-
maður er sér þess meðvitandi
að saga okkar væri nú miklu
fátækari, ef hún hefði ekki ver
ið rituð og varðveitt hér á
landi. Og við erum þakklátir
fyrir það, sem við höfum feng-
ið að vita um fortíð okkar. Ef
við hefðum ekki skriflegar frá-
sagnir héðan frá Mandi, vær-
um við í öllu mati okkar og
skoðunum þrælbundnir forn
leifum einum saman, en fom-
leifarannsóknir eru takmörk-
unum háðar. Við geturn að visu
séð, hvaða tæki og áhöld for-
feður okkar notuðu og í hvers
konar húsakynnum þeir
bjuggu. En við hefðum orðið
að vera án allra þeirra smá-
atriða úr daglegu lífi, sem
bundin eru nöfnuim manna i rit
uðum heimildum og gera sögu
þjóðar okfcar miklu persónu-
legri en ella langt aftur í ald-
ir.“
Hugsuðuð þér mikið I æsku
um ferðir víkinganna? Urðuð
þér gripnir af þeim?
„Mér er nær að halda að ég
geti svarað þessari spurningu
játandi. Gömlu sögurnar frá Is-
landi hafa haft áhrif á hugs-
un og hugarfar hvers einasta
drengs í Noregi, stækkað hug-
arheim hans og útsýn og vak-
ið með honum þrá eftir því sem
er ókunnugt. Innblásið hann.
Það er söguleg staðreynd að
við áttum forfeður, sem lögðu
út 4 hafið og fótru til ókunnra
landa eins og Islands. Heims-
mynd þeirra var svo stór, að
þeir lögðu undir síg mikinn
hluta af þekktum heimi þéirra
tíma. Það gerðu þeir ekki með
takmark herveldis að leiðar-
ljósi heldur sem landkönnuðir.
Þessi staðreynd hefur áhrif á
sérhvern Norðmann, sem úr
grasi vex. Við vitum að florfeð-
ur okkar sigldu ekki einungis
til Isflands, en héldu áfram það
an til Nýfundnalands, svo að
dæmi sé tekið. Um það höfum
við sterk sönnunairgögn í forn-
leifum. Þeir fóru til megin-
iands Norður-Ameríku, tíl
Grænlands, til eyjarinnar Mön,
sigldu um Miðjarðarhafið til
Sikileyjar og landsins helga.
Víðátta heimsmyndar þeirra er
mjög mikilvægur þáttur í upp-
eldi þeirrar æsku, sem hefur
verið að alast upp í Noregi.
Persónulega er ég sannfærður
um, að norrænir menn fóru til
Norður-Ameríku. Ég trúi frá-
sögnum fornra íslenzkra sagna
um þessar ferðir, og sjálfur heff
ég reynslu fyrir þvi, að ttl eru
tvenns lags munnlegar arfsagn
ir: þær sem eiga rætur í goð-
fræði og eru fullar af yfirnátt-
úrulegum lýsingum, og hinar
sem eru byggðar á reynslu og
staðreyndum og auðvelt er að
greina frá ýkjusögum. Frá-
sagnirnar um siglingar milti
íslands og Vínlands heyra Síð-
ari tegundinni til. Ég heff
aldrei verið í neinum vafa um
að gömlu skipin, sem forfeðuir
ofckar sigldu til Islands og síð-
an Grænlands, komust einnig
auðveldlega til Norður-Amer-
íku. Nú hefur Helge Ingstad
staðfest þetta með uppgrefti í
norðurhiuta Nýfundnalands.
Islenzku heimildirnar bentu
honum á, hvar hann
ætti að leita. Án þeirra hefði
hann aldrei leitað þar sera
Thor Heyerdahl í HáskólabióL