Morgunblaðið - 09.05.1971, Page 13
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. MAl 1971
13
hann gerði, hjá L’Anse aux
Meadows."
Vakti nokkur sérstök lýsing
í fornum sögnum áhuga Thor
H'ey'erdahls á ferðum og ferða-
lögum?
„Enginn vafi er á því, að for-
eldrar minir höfðu mikinn
áhuga á þessum fomu íslenzku
bókmenntum og þau innrættu
mér virðinigu fyrir þeim. Á
æskuheimili mínu var stundum
talað um að Kolumbus hefði
fengið hugmyndina að Amer-
íkuferðunum, annaðhvort frá
munnlegum frásögnum eða
heimildum sem ritaðar voru á
Islandi, og af þeim sökum og
ýmsum öðrum hafi hann vitað
meira en okkur er nú ljóst,
þegar hann lagði af stað yfir
Atíantshafið. Island var ekki ein
angrað samfélag litillar þjóð-
ar, heldur í nánum tengsium
við umheiminn. f>að er mjög
sennilegt að heimiildir um lönd
in handan Atlantshafs hafi
breiðzt út og Kolumbus kynnt
sér þær, svo nákvæmur sem
hann var í útreikningum sínum
og áætlunum."
Nokkurt sérstakt atvik í
uppvextinum, sem beindi hug-
anum að hafinu?
„Nokkur einstök atriði urðu
mér opinberun. t>að voru eng-
ar ýkjusögur. Þetta voru frá-
sagnir af fólki, sem fór til
ókunnra landa og uppgötvaði
hluti sem við vitum að eru til.
en kom ekki heim aftur og
sagðist hafa séð dreka. Skýrði
þvert á móti frá venjulegum
gróðri, venjulegu grjóti. Það
lýsti fyrir okkur strandlengj-
um, eins og við þekkjum þær
af eigin raun. Okkur voru
sagðar sögur af skræflingjum,
. venjulegu fólki, en ekki
ófreskjum með tvö höfuð og
langan hala. Otekur var sagt
frá sjómönnum sem stigu á
lend Og gáfu skrælingjunum
varning. Allt þetta var raun-
veruleiki, en enginn hugarburð
ur skálds um það sem er ekki
til eða hefur ekki gerzt.“
Fékk hann hugmyndirnar
um Kon Tiki ferðina á Tahiti?
„Þó að ég hefði mikinn
áhuga á vikingunum og dáðist
að þeim og skipum þeirra,
gerði ég mér ljóst að ég bar
ektei góðan hug til hafsins. Ég
bar að vísu virðingu fyrir haf-
inu, óttablandna virðingu því
að ég var hræddur við það.
Þegar ég var drengur í Larvik
munaði nokkrum sinnum
minnstu að ég drukknaði. Ég
var því sjóhræddur á uppvaxt
arárunum. Ég kunni ekki að
synda. Á Tahiti varð ég að
læira að synda. Þá var ég kom-
inn að þeirri niðurstöðu, að ég
gæti ekki ætlazt til að ég flyti,
ef ég dytti í sjóinn. Þegar
áhuginn vaknaði á þjóðflokk-
unum, sem byggja eyjarnar í
Kyrrahafi, varð mér hugsað til
vlkinganna og ferða þeirra.
Kon Tiki
Upp úr því fór að eflast trún-
aðartraust milli mín og hafsins.
Ég fór að hugsa um möguleik-
ana á því, að forfeður þeirra
sem byggðu Kyrrahafseyjar,
eða Polinesíu, hefðu siglt frá
meginlandi Suður-Ameríku: ef
svo hefði verið, væru ferðir
þeirra jafnmikið þrekvirki og
víkingaferðimar. Farkostir
þeirra voru miklu frumstæðari
en skip vikinganna. Indíánarn
ir í Suður-Ameríku notuðu
bálsavið. Hann er léttasta trjá
tegund, sem um getur. Ég þótt-
ist vita að ekki væri unnt að
stjórna slikum farkosti jafn-
auðveldlega og víkingaskipi,
en gerði mér jafnframt grein
fyrir þvl, að vindar og straum-
ar mundu bera sílíkan fleka á
hafinu i ákveðna átt, þ.e. frá
Suður-Ameriku yfir hafið til
eyjanna. Ég gerði mér ljóst, að
Suður-Ameríkumenn gátu
komizt þessa leið, ef þeir hefðu
getað haldizt um borð i
slíkum farkosti. Kon Tiki ferð-
in sýndi, að þetta var hægt.
Hún var fyrsta reynsla min af
hafinu. Ég kynntist þvi á allt
annan hátt en unnt er um borð
í stóru skipi. Ég fékk traust á
hafinu, sá það sömu augum og
forfeður okkar úr víkingaskip
um sínum. Þó með þeim fynr-
vara að maður varð að vera
fyrsta flokks sjómaður til að
geta siglt víkingaskipi, en flek
ar eins og Kon Tiki kölluðu á
miklu minni reynslu og þekk-
ingu. Ef ólag brotnar á vík-
ingaskipi, fyilist það og sekk-
ur. En þegar öldurnar koma á
bát eins og Kon Tiki eða sef-
skip eins og RA I og II, fer
sjórinn í gegnum þessa frum-
stæðu farkosti, þeir fljóta upp
á öldutoppana, og eru því ör-
uggari fleytur en vikingaskip-
in voru, þó að ekki sé unnt að
stjórna þeim af eins mikilli ná
kvæmni. Víkingaskipin voru
byggð fyrir stórar strendur.
Þau voru nauðsynlegur far-
kostur þjóða, sem urðu að lifa
á hafinu, afla sér þar fæðu og
sigla milli fjariægra staða. Við
eigum mjög erfitt með að sjá
héim forfeðra okkar eins og
hann var; t.a.m. var mjög erfitt
að ferðast um þéttan skóg full-
an af villidýrum og miklu erf-
iðara en sigla á hafinu í góðu
skipi. Þá var miklu auðveldara
að sigla langar leiðir á sjón-
urn en fara um fjöllótt og tor-
fær lönd, jökla og hálfgerða
frumskóga, eins og sums stað
ar voru á Norðurlöndum í þá
daga. Vikingaskipin urðu til
vegna þeirrar nauðsynjar að
eiga í senn góð fiskiskip og
skip ti'l langra ferðalaga. En
auðvitað freistuðust forfeður
okkar einnig til að ganga á
land, þar sem enginn átti von á
þeim og þeir voru óvelkomn-
ir. Gera strandhögg í ókunn-
um löndum. Ræna og sigla síð-
an aftur til hafs, þar sem þeir
voru óhultir. Þeir höfðu dug-
andi skip fram yfir aðrar þjóð-
ir. Það færðu þeir sér í nyt.
Skip þeirra voru hentug til
strandhöggs, þeir gátu verið
komnir um borð aftur áður en
óvininum tókst að safna liði.
Við megum ekki álasa þeim fyr
ir að hafa ekki staðizt þessar
freistingar. Sums staðar áttu
víkingarnir auðvelt með að
halda stöðum, þar sem þeir réð-
ust á land, svo sem á eyjunni
Mön. Hún varð miðdepill litla
kónungsrikisins, sem hafði yf-
irráð yfir öllum nærliggjandi
eyjum, en engin itök á landi
Víkingarnir vissu að þeir gátu
varizt óvinum sínum, svo lengi
sem þeir héldu sig við eyjarn-
ar og komu skipum sínum við
gegn þeim, sem reyndu að brjót
ast út í eyjamar frá megin-
landinu."
Og þá var komið að mikil-
vægri spurningu: hvaða £iug-
um hann liti á þessa marg-
nefndu forfeður okkar?
„Ég gerði mér snemma grein
fyrir þvi, að á Norðurlöndum
lifði fólk sem í stórum drátt-
um hafði sams konar tilfinn-
ingalíf og við, stjórnaðist af
svipaðri eðlishvöt. Gerði mér
grein fyrir að það hefði ekki
breytzt eins mikið innra með
sér og á ytra borðinu. Ég sé æ
betur, að við höfum vanmetið
forfeður okkar, þeir höfðu
ekki minni greind en við, svo
að engin framför hefur átt sér
stað á mannsheilanum á þeim
langa tima sem liðinn er frá
velmektardögum víkinganna.
Við höfum að visu lært meira.
Okkur hefur aukizt vitneskja,
en gáfur okkar og greind eru
ekki meiri. Þvert á móti er ég
þeirrar skoðunar að kynslóðin
sem við heyrum til, og þá ekki
sízt bömin og unglingamir nú
á dögum, hefur vegna tækni-
framfara orðið að leggja of
mikið á heilann, t.a.m. iþymgt
honum með alls kyns skemmti-
prógrömmum. Af þeim sökum
m.a. höfum við ekki sama hæfi-
leika og forfeður okkar til að
hugsa skýrt. Það var að vissu
leyti gæfa þeirra að þekking
þeirra var takmörkuð. Hún
iþyngdi þeim ekki. Ómerkilegir
hlutir trufluðu þá ekki eins og
nú er.“
Tailið barst aftur að hafinu.
Hann var hræddur við það. En
hvað gerðist? Hvemig vann
hann bug á þessari hræðslu
sinni?
„Ég leit á hafið eins og ryk-
sugu sem sogar allt til sin. Ef
maður fór út á hafið, var nær
ógemingur að halda sig á yf-
irborðinu, fannst mér. Maður
hlyti að sogast niður í undir-
djúpin og drukkna. En þegar
ég hafði kynnzt sjónum úr
fleka, breyttist ótti minn i ör-
yggistilfinningu. SMkur far-
kostur sogast ekki niður í
djúpið, en þeytist upp á yfir-
borðið eins og tappi. 1 staðinn
fyrir að hverfa inn í bylgjum-
ar, flýtur maður upp á öldu-
toppana. Þegar maður siglir á
stóru skipi í þungri öldu, kast-
ar hún skutnum upp um leið og
stefnið hverfur í sjó af svo
miklu afli, að hann getur beygt
jám eins og ekkert sé. En í litl
um farkosti eins og vík-
ingaskipi, Kon Tiki fleka eða
sefbát, er engin hætta á slík-
um átökum, því að nóg rými er
fyrir þessi frumstæðu litlu
skip milli öldutoppanna. Þegar
aldan ris, tekur hún þessi skip
með sér, og það myndast trúnað
ur milli manns og hafs, jafnvel
þó að aldan sé hvitfyssandi
yfir höfði manns. Maður blotn-
ar að vísu, en hvað gerir það,
fyrst fleytan er á öldutoppin-
um? Þessi reynsla hefur gjör-
breytt afstöðu minni til hafs-
ins. Ég er hættur að sjá það
frá ströndinni. Margir hafa
horft á það eins og ég gerði
drengur, frá stórum klettum,
þar sem brimlöðrið springur í
allar áttir og brotnar með svo
miklum krafti að maður hefur
á tilíinningunni, að aJdan gæti
brotið aílt sem fyrir er. En þeg
ar komið er út á hafið bias-
ir við manni allt önnur mynd.
Maður sér ekki lengur þessa
krepptu ölduhnefa sem koma
æðandi á mann, heldur veltur
hafið áfram í stórum bylgju-
föllum, hvort sem er í roki eða
fái’viðri. Aldan veltur alltaf
þannig að báturinn hefur tæki
færi tii að hrista hana af sér.
Við fljótum ofan á í froðunni
og krafturinn er ekki eins mik
ffl og maður hélt. Óttinn hverf-
ur. Eina skiptið sem ég fann
til ótta um borð í Kon Tiki var
þegar við höfðum farið 8000
km leið yfir Kyrrahafið á 101
sólarhring og kóralrifin blöstu
við okkur, þar sem öldurnar
brotnuðu hvitfyssandi við eyj-
9 ____/
iTaUn* ovðun*
arnar og rifin minntu á hvass-
ar tennur eða spjótsodda. Við
vorum ekki hræddir við sjó-
inn, þar sem hann steypti sér
eins og veggur yifir kóralrif-
in, heldur óttuðumst við þann
möguleika að okkur mundi
skola fyrir borð. Þá mundum
við farast í rifgörðunum á svip
stundu. Sömu sögu er að segja
úr Ra-ferðunum. Við óttuðumst
ekki hafið, heldur þann mögu-
leika að okkur mundi skola
upp í klettabeltin á strand-
lengju Afríku, þegar við sigid
um suður með áifunni, áður en
við lögðum út á hafið. Það var
okkur mikill léttir þegar út-
hafið blasti við framundan eft
ir tveggja eða þriggja vikna
siglingu meðfram Afriku-
strönd. Þá fundum við tii ör-
yggiskenndar. Að vísu áttum
við mikia og erfiða raun fyr-
ir höndum. En við litum á haf-
ið sem vin. Landið með klett-
um og skerjum var óvinurinn."
Trú og haf eru óaðskiljanleg
ir þættir i sögu okkar. Hvað
segir norski víkingurinn, Thor
Heyerdahl, um trúna og örlög
mannsins?
„Ég heid að þeir sem sterk-
ast hafa upplifað náttúruöflin,
þeir sem hafa dvalizt á heim-
skautunum undir endalausum
stjörnuhimni og einnig þeir
sem hafa vikum saman barizt
við úthöfin með óendanieik
stjörnuhiminsins yfir höfði sér,
komist mjög fljótt að þeirri
örlagaríku niðurstöðu, að við
mennirnir erum ekki skaparar
himins og jarðar. Við erum
hluti sköpunarverksins. Undir
víðáttum stjörnuhiminsins, á
hafi úti, á ísbreiðum heimskaut-
anna og endalausum eyðimörk-
um, finnur maður til meiri auð-
mýktar en þegar gengið er eftir
götum stórborganna. 1 borginni
er allt af manna völdum sem við
blasir. Við erum meistararnir.
En landkönnuðurinn hefur
fljótlega á tilfinningunni, að
bak við þetta allt sé miklu
stærra og sterkara afl en við
þekkjum. Allt þetta var til
áður en menn fæddust og verð
ur til löngu eftir að maðurinn
er horfinn af sjónarsviðinu.
Um borð i Ra vorum við átta
saman frá jafnmörgum ólíkum
löndum. Ég valdi félaga mina
með tilliti til þess, að þeir
höfðu • ólik trúarbrögð, ólíkan
pólitiskan bakhjarl, ólikan lit-
arhátt. Þar var kaþólskur mað-
ur og mótmælandi, kopti og
Búddatrúarmaður, Múhameðs-
trúarmaður, náttúrudýrteandi
og guðleysingi. Þegar við sát-
um um borð í skipinu, sem virt
ist svífa um endalausan alheim
inn I niðamyrkri með glitrandi
stjörnuhimininn yfir höfði og
lýsandi frumgróður i sjónum,
snerust umræðurnar stundum
um trúarbrögð og þá kom í ijós,
að fátt skildi okkur að í þeim
efnum. Við fundum allir að við
vorum ekki, þrátt fyrir ailt,
herrar sköpunarverksins. Að
þessu leyti vorum við allir jafn
ir. I raun og veru vissum við
sáralítið um tilveruna og lög-
mál hennar. Hugsun okkar
hvarflaði að hinu sama — við
getum kallað það Allah, við get
um kaliað það guð, við getum
kallað það náttúruöffl. En það
var eitthvað sem verður ektei
mælt með þeirri þekkingu, sem
tæteni og vísindi hafa yfir að
ráða.
Við vorum allir í sama báti."
M.