Morgunblaðið - 23.05.1971, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MAÍ 1971
7
Eykta-
mörk
Einn bálkurinn í Úlfljótslög-
um, sem sett voru 930, mun hala
verið um tímatal. Bendir tál þess,
að eitt aí skylduverkum lög-
sögumanna var að segja fyrir
um tímatal, en goðar skyldiu til-
kynna það á leið, hver í sínu
umdæmi. Árinu skiptu þeir í 12
mánuði þritugnætta og 4 auika-
nætur og urðu því réttar 52 vik
ur í ári. Nýtt ár létu þeir hefj-
ast með Heyönnum á miðju
sumri og yfirleitt miðuðu þeir
allt tíimatalið við búskaparháttu.
í>ess vegna var árinu skipt nið-
ur á ýmsan hátt, enda þótt mán-
uðir hóldu sér. Fyrst var miss-
eraskiptingin, sumar og vetur,
tvö jafnlöng tímabil. Síðan
komu árstiðirnar, sumar, haust,
vetur og vor, og voru 3 mán-
uðir í hverri árstið. „Frá jafn-
dægri er haust, til þess er sól
sezt i eyktarstað; þá er vetur
til jafndægris; þá er vor tii far-
daga; þá er sumar til jaíndægr-
is," segir Snorri Sturluson.
Eins og menn skiptu árs-
hringnum i tvö misseri, vetur og
sumar, svo skiptu þeir og sól-
arhringnum í tvo jafna hluta,
nótt og dag. Var þar náinn
skyldleiki á milli, því að sumar
var oft kennt ti« dags, en vetur
til nætur. En svo var sólar-
hringnum einnig skipt í eyktir,
eða 8 þriggja stunda tíma. Kom
hér hið sama fram og um árið,
sem skipt var i árstíðir eftir
bjargræðisvegum, þá var sólar-
hringnum skipt i eyktir með tii-
liti til starfanna. Fyrsta eykt
var frá miðnætti tdl kl. 3 f.h.
og nefndist ótta. Önnur eykt
var frá kl. 3—6 og kallaðist
miður morgunn. Þriðja eykt náði
svo fram til kl. 9 að morgni og
voru þá kölluð dagrnál. Fjórða
eykt náði fram til kl. 12 og var
þá kallað hádegi. Fimmta eykt
náði til kl. 3 og kallaðist þá
nón eða undorn. Sjötta eykt náði
til kl. 6 og kallaðist þá miðaft-
an. Sjöunda eykt náði fram til
kl. 9 og hét þá náttmái. Átt-
unda eykt náði svo til miðnætt-
is.
Allir kannast við eyktamörk.
Það voru kennileiti, sem sólar-
gangur var við miðaður, og
vissu menn þá hvað tíma leið,
þegar sóliin var yfir þeim kenni-
leitum. En þar sem ekki var
hægt að miða eyktir við lands-
lag, þá voru vörður hiaðnar til
leiðbeiningar. Slíkar vörður
voru til um allt land, og báru
nöfn samkvæmt tilgangi sínum,
svo sem Hádegásvarða, Nón-
varða, Miðaftansvarða o.s.frv.
Hitt hefir þó verið venjulegra
að miða við einhver kennileiti.
Þess vegna er ótölulegur fjöldi
örnefna dreginn af eyktunum.
Þau örnefni mega ekki glatast,
því að þau mega teljast einn
þátturinn i himi forna íslenxka
timatali. Þau voru mdðuð við
gang sólar, tungls og stjama, og
voru eini tímamælirinn, sem
menn höfðu hér, áður en úr og
klukkur komu til sögunnar, en
það eru nú ekki nema um hundr
að ár síðan.
Jón biskup Árnason segir svo
í ritgerð sinni um fingrarím;
„Svoddan eyktamörk eru eigi,
svo eg viti, brúkuð hjá fram-
andi þjóðum, og er það ekki að
undra, því þær hafa gnægð af
þeim verkfærum, sem þanniig
eru tilreidd, að þau sýna jafn-
vel smálega parta daigs og næt-
ur . . . engu að síður hefir
gæzka guðs svo fyrirséð . . . að
vorir formenn hafa fyrir ljós
náttúrunnar fundið þau ráð, að
setja eykfcamörk í kringum
hvern bæ, og meta af þeim tím-
ans parta og stundir eftir gangi
sólarinnar á hverjum degi, einn
ig tungls og stjarna á náttar-
þeli.
Nú er að gera grein á þvi,
hvernig að vorir foríeður hafa
með eyktamörkum fundið veg
til þess að vita hvað tímanum
liði, bæði nótt og dag. Þeir hafa
skipt fyrst sjóndeildarhrinignum
i átta jafna parta, með einum
átthyrningi eður öðru verkfæri,
sem þar til hefir þénað, þegar
þeir hafa verið búnir að finna
miðdagsldnuna; hafa svo tekið i
akt þá hnjúka og hæðir, hóla og
dældir, axlir, borgir, stapa, vörð
ur, skörð, fell og önnur þvilík
mið og merki, 1 kringum hvern
bæ, er með sinni „situation" eð-
ur afstöðu hafa þénað vel til
þess að vera eyktanna merki-
pláss; gefið siðain þá regdu að
þegar sólin og önnur himintungl
stæði þráðrétt upp yfir því og
því merki, þá skyldi þar af met-
ast, eins og öðrum kompás, hvað
langt í hvert sinn á tímann lið-
ið væri . . . En það er altíð vel
merkjandi, að sá sem vill miða
sólina, eða turngl eða stjörnur
við eyktastaðina, hann verður
að standa nálægt arinheliu þess
bæar, sem dagsmörkin heyra
tii.“
Hið forna tímatal íslendinga
hélzt þar til kristni var i lög-
leidd. Þá varð búskaparalman-
akið að víkja að nokkru leyti
fyrir kirkjualmanakinu og öll-
um ,,messunum“ sem þvi fylgdu.
Sxðan kom önnur timataisbreyt-
ing árið 1700 og var kölluð „nýi
still“. Þá varð ailmikii röskun á
hinu svonefnda landstjórnarári
eða búskaparári á íslandi, en
við það höfðu margar ákvarðan-
ir í fomum lögum og skjölum
verið miðaðar. Þess vegna voru
þá með Alþingissamþykkt sett
ný tíðamerki búskapar. „Hófst
vertíð áður sunnan lands á
Pálsmessu (25. jan.) en endaði
á Tveggjapostulamessu (1. mai),
en hér eftir skyldi hún hefjast
á Blasíusmessu (3. febr.) og
standa fullar 14 vikur hvert ár.
Hjúaskildagi var á Krossmessu
(3. maí), en skyldi nú vera hinn
14. mai, næsta dag fyrir Hall-
varðsmessu. Alþingi hófst áður
29. júní, en skyldi nú hefjast 8.
júlí. Heyannir hófust áður 2.
júlí, en skyldu nú hefjast 13.
júlí og vara fullar 10 vikur.“
Annað var eftir þessu.
En þetta raskaði ekki hinu
forna eyktatali, og það var no-t
að fram á þessa öld. Og enn gæt
ir þess i daglegu tali. Menn taia
enn um hádegi, nón og miðaft-
an, náttmál og dagmál. Og
vegna þess hvað þetta er rikt
hjá þjóðinni, er vonandi að hún
gleymi ekki hinum gömlu eykta-
mörkum, sem voru „í kringum
hvern bæ“.
Frá
horfnum
tíma
Getið betur, gott fólk
Við höfum fengið tvö bréf um fólkið á myndinni gömlu úr Reykja-
víkurbók Jóns biskups, en ekki ber þeim fBinmn um, af hverjum
myndin er, svo ivskilegt er að fá fleiri ábendingaj. Fyrra bréfið
segir þann skeggjaða uppi við trönurmar vera Símon halta, en
hinn Vigfús Jónsson af Skólavörðustíg, en myndin muni vera
tekin við Klapparstíg. I hinu bréflnu segir svo: „Maðurinn, sem
er uppi í hjaliinum, mun vera Ebeneser Helgason, sjómaður og
verkamaður I Reykjavík. Hinn maðurinn mun vera Jón Jóns-
son Mýrdal, fieddur 1878 í Hjörleifshöfða, sjómaður og verka-
maður í Reykjavík. Um kvenmanuinn er ekki gott að segja.
Myndin er frá 1921.“
Og nú, gott fólk, hver veit betur?
ÞRIGGJA Tll FJÖGURRA STÚLKA ÓSKAST
herbergja rbúð óskast tii teigu sfem fyrst. Vinsaml. bringið í sima 18629. t« starfa á Hótel Nes, Skip- hofti 21. Upplýsingar á staðn- um kl. 2—4 á mánudag.
ballestarjArn GAUTA-VÉL
Höfum fyri'rtiggjand'. ballest- arjám í fiskitoáta. Upplýsing- ar í síma 41113 eftir kl. 18. Vil kaupa tannhjól'm, sem drífa kveikjuna, eða vél til niðurrifs. Sími 237S9 eftir kl. 19.30.
SUMARBÚSTAÐUR Tí stoki í Vatnsendalandi. Upplýsingar í stma 37279 í dag og næstu daga frá kl. 1. ÓSKA EFTIR 2ja—3ja herb. íbúð, helzt á 1. hæð. Er róleg eldri kona, - sem vinnur úti. Ibúðin þarf að vera laus 15. júns. Uppl. í síma 20804 kl. 2—8 e. h.
IBÚÐ ÓSKAST Tveggja til þriggja herbergja íbúð óskast i Kópavogi. Góðri umgengni heitið. Upp- lýsingar í síma 40868. HÚSEIGENDUR Þéttum eftirfarandi: stein- steypt þök, asbest þök, þak- rennur, svalir, sprungur i veggjum. — Verktakafélagið Aðstoð, simi 40258.
TAPAÐIST Síðastliðinn sunnudag tapað- ist kikir í brúnu hulstri við bátaskýlin í Svínahllðinni í Grafningnum. Finnandi vin- samlegast hringi í síma 13063. HOSBYGGJENDUR Framleiðum milliveggjaplötiir 5, 7, 10, sm, inniþurrkaðar. Nákvæm lögun og þykkt. Góðar plötur spara múrhúð- un. Steypustöðin hf.
ÁREIÐANLEG stúlka eða kona óskast í skartgripaverzlun hálfan dag- inn. Upplýsingar í síma 15421 fyrir hádegi. VIL KAUPA 7—11 metra stiga. Upplýs- ingar síma 26086.
trjAplöntur SUMARHÚS
Birkiplöntur og fl. til sölu að Lynghvammi 4, Hafnar- firði. Sími 50672. Jón Magn- ússon. við Þingvallavatn til ieigu nú þegar. Tilboð merkt „Veiði- leyfi 7672" sendist blaðinu sem fyrst fyrir 26. þ. m.
LANDROVER »67 VOLKWAGEN
með dísilvél til sölu, stað- gretðsla. Upplýsingar í sima 35579. árgerð '58 til sölu, nýleg vél. Upplýsingar í síma 41426.
STÚLKA KEFLAVlK
sem er að Ijúka landsprófi óskar eftir atvinnu í sumar. Margt kemur til greina. Upp- lýsingar í síma 82247. Tveggja til þriggja herbergja íbúð óskast á leigu. Uppl. í síma 1918.
2—3 MENNTASKÓLANEMA utan af landi vantar fæði og helzt húsnæði á sama stað, næsta vetur. Þeir, sem hafa áhuga, leggi nöfn og heimilis- föng til Mbl., merkt „Fæði 7675." TAPAÐ — FUNDIÐ Sjáiftrekkjandi karlmannsúr (teg. Se'rko) tapaðist á Laug- ardailsvellinum á landsleikn- um milli íslands og Frakk- lands. Finnandi vinsamtegast hringi í síma 84371 eftir kl. 6.
INNHEIMTUSTARF Áreiðanlegur maður getur tek ið að sér inrmeimtustarf á Stór-Reykjavíkursvæðinu og Suðurnesjum. Hefur bíl til um ráða. Tilboð sendist afgr. Mbl. merkt „7903 “ SAAB '65 Til sölu og sýnis á Kárastíg, 9 A eftir kl. 6 á mánudag. Bifreiðin þarfnast viðgerðar. Tilboð óskast.
SKINN — SKINN Sauma skinn á olnboga. Lit- ir: Svart, grænt, brúnt, blátt, gult og Ijósdrapp. (Aðeins tekinn hreinn fatnaður). Af- gr. í S. Ó. búðinni. Njálsgötu 23, sími 11455. S. 0. BÚÐIN Drengjaskyrtur st. 26—36, nýk. Rósótt bindi, sokkar í skærum litum, sportsokkar í mögrum litum. F. herra nær- föt sokkar, axlabönd og vasa klúta. S. Ö. búðin, Njálsgötu 23, sími 11455.
KAUPUM OG SELJUM eldri gerð húsgagna og hús- muna. Reynið viðskiptin. Hringið í síma 10099, við komum strax, staðgreiðsla. Húsmunaskálinn, Klapparstíg 29. VOLVO AMAZON '68 til sölu. Bíllinn verður til sýn- is frá ki. 1—5 1 dag að Víði- mel 62. Uppl. í síma 13597 á sama tíma.
RAÐHÚS TIL LEIGU Raðhús i Fossvog1 til leigu frá n. k. mánaðamótum. — Uppl. gefur Stefán J. Richt- er, c/o Fasteignaþjónustan, sími 26600. LESIÐ jRlot'Öiml'labií) DRGLEGII
BfZT ú auglýsa í IVIorgunblaðinu