Morgunblaðið - 23.05.1971, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MAÍ 1971
15
Gunnar Bjarnason, Hvanneyri:
Landbúnaðarstefnan,
bóndinn og þjóðfélagið
VARLA er hægt að segja, að
einhver sérstök „landbúnaðar-
stefna“ sé til á íslandi, orðuð og
skilgreind af stjórnmálaflokkum.
Flokkarnir birta að jafnaði fyr-
ir kosningar misjafnlega loðnar
yfirlýsingar um landbúnaðarmál.
Eitt hefur verið sameiginlegt í
öllum yfirlýsingum síðustu 5 ára
tugi: aukin ræktun.
Stjórnmálaflokkarnir eiga þó
afsökun í þessu efni. Innan land
búnaðarins eru margar stofnan-
ir, sem hver mótar ‘eins konar
steínu í sínum málaflokkum.
Sumar þessara stofnana eru al-
opinberar, en sumar eru hálf-
opinberar. Félagskerfi bænda
fléttast víða inn í þessar stofn-
anir, og stundum einnig áhuga-
mannahópar í þéttbýli, s.s. í
skógræktarfélögum, garðyrkjufé
laginu og ýmsum búfjárræktar-
félögum. Búnaðarþing er ekki
lengur hin algilda miðstjórn
landbúnaðarins, og síðan Stéttar-
samband bænda kom til sögunn
ar, hafa málefnamörkin milli
Bfl. ísl. og Stéttarsambandsins
æ orðið ógl'eggri.
Ríkjandi stefna í landbúnaðar
málum er því eins konar summa
af margvíslegum sjónarmiðum
og markmiðum margra og sund
urleitra stofnana, þar sem hver
otar sínum tota og svo koma
árlegar lagagerðir frá Alþingi,
sem ýta við þessari stefnu í eina
átt, eða aðra, án þess að um
nokkra markandi heildarsttefnu
sé að ræða, hvorki um byggða-
þróun, framleiðslugreinar, bú-
vöruverzlun né annað.
Ég vil í eftirfarandi greinar-
gerð skilgreina ýmsa þætti hinn
ar ríkjandi landbúnaðarstefnu
og t'ek 7 atriði til meðferðar, en
þau eru:
1. ræktunarstefnan,
2. framleiðslustefnan,
3. verðlagningarstefnan,
4. styrkja- og niðurgreiðslustefn-
an.
5. kjarnfóðurstefnan,
6. byggðaþróunarstefnan,
7. stjórríun landbúnaðarina.
1, RÆKTUNARSTEFNAN
Jarðræktarlögin frá 1923 voru
hin merkasta löggjöf. Þá var
tekin upp skipulögð styrkveit-
ihgastefna til bænda fyrir rækt-
un og miðað við unnin dagsverk.
Landbúnaðurinn gegndi þá hlut-
fallslega miklu meira og stærra
hlutverki í landinu en hann ger
ir í dag, bæði framfleytti hann
fleira fólki, veitti hlutfalLslega
fleiri mönnum atvinnu og var
veigamikil útflutningsatvinnu-
grein, sérstaklega á tímabilinu
frá 1860 til 1940. Engjah'eyskap-
ur, viða á bágbornum mýrar-
siægjum, var fram yfir 1930
veigameiri í fóðurbúskapnum
en töðufengurinn. Þótt styrkveit
ingin sjálf, sem kom i kjölfar
jarðræktarlaganna, hafi verið
mikilvæg, má þó ætla, að eld-
móðurinn og ræktunarhugsjónin,
sem knúði þessa löggjöf fram,
hafi engu minna gildi haft. Það
er réttmætt í þessu sambandi
að nefna nöfn manna eins og
Sigurðar búnaðarmálastjóra, Ein
ars á Hæli, Valtýs Stefánssonar
og Magnúsar Guðmundssonar.
Fleiri komu seiwna fil sögunn-
ar, sem unnu góð dagsverk, en
þessir menn voru frumkvöðlar
jarðræktarlaganna.
Sem afl'eiðing jarðræktarlag-
anna frá 1923 kom svo nýbýla-
löggjöfin. Rikisstyrkir komu
bændum víða til hjálpar, ekki
aðeins til túnræktunar og þúfna
siéttunar, heidur einnig til véla-
kaupa, til bygginga á nýjum
fénaðarhúsum og íveruhúsum, til
girðinga, framræslu mýrlendis,
uppgræðslu sanda, til kynbóta á
búfé og m. fl.
Það var gert mikið átak,
bændaþjóð, sem oft svalt og
hýrðist í torfhýsum, var að brjót
ast um og koma sér í bjargálnir.
Hins vegar var lítið sem ekkert
um það hirt á þessum árum að
skipuleggja byggðaþróun eða
verja fjármagni hins opinbera
fremur í búsældarhéruð en í af-
skekkt harðindahéruð eða velja
fremur jarðir með ræktanlegu
landflæmi fram yfir urðarkot.
Hin s.k. „bonitering“ lands hef-
ur ekki vérð framkvæmd hér
að nokkru ráði ,en slík „boniter-
ing“ er erlendis látin ráða skatt-
Fyrri hluti
mati jarða og lánum til fjárfast
ingar. Þar er bæði tekið tillit til
landkosta, fegu til martkaða og
annars þess, sem ræður um hag-
kvæmni búrekstrar á viðkom-
andi jörðum. Hér fékk hins veg-
ar hver sá mest, sem duglegast-
ur var að rækta og fl'eetum dags
verkum afkastaði án nokkurs til
lits til landkosta markaðsað
stöðu eða búskaparaðstöðu.
Eftirfarandi yfirlit sýnir ár-
angur jarðræktarlaganna frá
með skipulagi og ítölu.
2. Jarðyrkjustefnan þarf í fram-
tíðinni að miðast við fyrir-
fram mótaða framleiðslu-
stefnu. Það á að rækta til
framleiðslu á gagnlegum og
seljanlegum landbúnaðaraf-
urðum til innanlandsnotkimar
og hagkvæms útflutnings, en
það á ekki að framleiða ein-
hv:rjar lítt seljanlegar afurð-
ir eingöngu til áð koma í lóg
töðu, sem fæst af því landi,
sem bændur rækta og heyja,
knúðir af anda jarðræktar-
Iaga frá 1923 og hvattir og
styrktir af Búnaðarfélagi ís-
lands, sem er opinber stofn-
un.
3. Það þarf að draga stórlega úr
innflutningi á erlendu kjarn-
fóðri en hefja framleiðslu á
innlendum fóðurbæti úr gras-
mjöli, fiskimjöli og feiti (tólg
og fiskiolíum).
2. FRAMLEIÐSLUSTEFNAN
Eins og hér að framan h'efur
verið bent á hefur framleiðslu-
stefna okkar fslendinga í land-
búnaði mótazt af ræktunar-
stefnunni. Vígorðið hefur verið:
Framleiða eins miklar afurðir
af sauðfé og nautgripum og
frekast er unnt. Þessi stefna ter
eðlileg afleiðing af verðtrygg-
ingunni. Ef bændur bæru sjálfir
3 til 1970: hallann af útflutningsverzlun-
Túnstærð Töðufengur: Útheysöflun:
1923 23,000 ha 650,000 hkg. 1040,000 hkg.
1930 27,000 ha 1 millj. hkg. 1 millj. hkg.
1940 30,000 ha 1,2 millj. hkg. 1,1 millj. hkg.
1950 40,000 ha 1,7 millj. hkg. 600,000 hkg.
1960 75,000 ha 3,4 millj. hkg. 250,000 hkg.
1970 120,000 ha ca. 3,5 millj. hkg. 200,000 hkg.
Þessi túnræktun hefur staðið
undir framleiðslu búsafurða þ.e.
mjólkurvörum og kjöti af sauð-
fé og nautgripum, í nægilegu
magni til néyzlu í þæjum og
þorpum, og auk þess hefur ver-
ið flutt út frá því um 1960 tals-'
vert magn af þessum vörum, eða
um 10% af h'eildarframleiðsl-
unni.
Framleiðslustefnan, sem hér á
eftir verður rædd, er afleiðing
af ræktunarstefnunni. Síaukin
ræktun ásamt vaxandi innflutn-
ingi á kjarnfóðri hlýtur að
skapa framleiðsluaukningu á
sauðfjár- og nautgripaafurðum.
Stefnan verður því framleiðslu-
aukningarstefna. Sú stefna leið-
ir óhjákvæmilcga til útflutnings.
Séð frá sjónarmiði bóndans,
þá er þetta hagkvæmt svo lengi
sem þjóðfélagið veitir honum
verðtryggingu, því að stækkun
búanna er bændum til hagsbóta.
Séð frá sjónarmiði annarra
stétta, þá er þetta óhagkvæmt,
þar sem verðlag á þessum vör-
um á heimsmarkaði er mjög
óhagstætt. Óætlaður útflutnings
uppbætur á árinu 1970 eru eitt-
hvað þriðjungur af öllum tekju-
skatti til ríkisins, sem lagður er
á einstaklinga og félög.
Landið sjálft er þriðji aðili í
þessu máli. Aukin töðufengur
knýr fyrst og fremst á um fjölg
un sauðfjár, því að það er ekki
eins óhagkvæmt að selja úr
landi afurðir þess sem mjólkur-
afurðir. Vísindalega er sannað,
að á verul'egum hluta afréttar-
landa fer fram háskaleg gróður-
eyðing og uppbláLSrtiur. Sauðlfjár-
beitin veldur miklu um, kannski
mestu.
Af þessu má ljóst vera, að
ræktunarstefnan þarf að endur-
skoðast og skoðast í ljósi stað-
reynda og fræðimennsku. í stór-
um dráttum mætti benda á
þetta:
1. Stöðva þarf gróðureyðinguna
og rækta upp eydd afréttar-
lönd, sem síðar má taka í
ræktun eða til beitar og þá
inni, þá mundi framleiðslustefn-
an breytast af sjálfu sér.
Það er nú á allra síðustu ár-
um, að farið er að tala um, að
skynsamlegt væri að miða bú-
vöruframleiðslu okkar við inn-
lenda neyzlu. Hins vegar eru
þetta enn aðeins orðin tóm, því
að hvorki löggjöf eða fram-
kvæmd landbúnaðarmála hefur
tekið nokkurt sjónarmið af
þessu. Menn virðast bíða eftir,
að þetta leysist af sjálfu sér. Að
vísu 'er bændastéttin orðin tals-
vert gömul, og meðalaldur henn-
ar hækkar sífellt, en varla má
þessi bið teljast til „úrræða“ í
atvinnumálum.
Bæði núverandi landbúnaðar-
ráðherrá og fyrrverandi forsæt-
isráðherra hafa lýst því yfir
nokkrum sinnum, ’ fyrst árið
1967, að stefnan í landbúnaðar-
málum skyldi miðast við: að
stækka búin innan þess fram-
leiðsluramma, sem neyzla þjóðar
innar sjálfrar skapar. Ennþá hef-
ur þessi viturlega stefna ekki
verið gerð að hinni opinberu og
yfirlýstu stefnu Sjálfstæðis-
flokksins. Þessa stefnu má einn
ig orða þannig: Bústofni skal
fækkað, unz kemur að marjci
eigin n'ayzlu þjóðarinnar og sið-
an aukinn með skipulagsbundn-
um hætti eftir þörfum lands-
manna. Samtímis skuli sveita-
þýlum fækkað, auðvitað eftir vel
athugaðri og skynsamlegri áætl-
un, sem gerð yrði í samráði við
Stéttarsamband bænda.
Það þarf mikið átak til að
skýra gildi þessarar nýju stefnu
fyrir bændum og ýmsum for-
ystumönnum í stofnunum
bænda, bæði óháðum og opin-
berum. Það er mikill fjöldi af
skapríkum bændum og persónu-
sterkum mönnum, sam telja
það sama og dauðadóm yfir ís-
lenzkum landbúnaði, ef horfið
er frá þeirri stefnu að fram-
leiða kindakjöt og mjólkurafurð-
ir fyrir „hinn sveltandi heim“,
eins og það er oftlega orðað.
Eins og um verður rætt í 6.
kafla þessarar ritgerðar, kæmi
það bæði bændum og þjóðfé-
laginu miklu betur, að því fé,
Gunnar Bjarnason
sem varið er til útflutningsupp-
bóta, væri fremur varið til end-
urbóta og atvinnulegrar upp-
byggingar í dreifbýli landsins í
sambandi við nýja stefnu í
byggðaþróuninni.
3. VERÐLAGNINGAR-
STEFNAN
Fram til ársins 1934 bjuggu
bæði landbúnaðurinn og sjávar-
útvegurinn við heimsmarkaðs-
verð á framleiðslu sinni. Stjórn
Framsóknarmanna og Jafnaðar-
manna, sem þá hafði völdin,
sleit á þessu ári landbúnaðinn
úr t'sngslum við heimsmarkaðs-
verðið með verðjöfnun milli inn
lends vöruverðs og hins er-.
lenda. Siðan hefur landbúríaður
hér verið háður tilbúnu verð-
lagi án viðmiðunar við erlent
verðlag. Þetta fyrirkomulag hef
ur oft hjálpað bændastéttinni í
þrengingum og sérstakl'ega er
minnisstætt árið 1943, er Ing-
ólfur Jónsson, sem þá var odda-
maður um verðlagningu á kinda
kjöti, hækkaði verð til bænda
verulega, enda voru þá tvenns
konar afbrigðilegar aðstæður í
landinu. Annars vegar áttu
bændur í mikilli þrengingu
,vegna fjárpesta og lágs búvöru-
verðs, sem v:rið hafði þá um
Framhald á bls. 30.
Æ
<3
i
buxur
Vogue sokkabuxur fegra fótleggi
yöar. í Vogue sokkabuxur
myndast engin hné. Þær falla
þétt að, en gefa þó vel eftir.
Silkimjúk áferðin og aðlögunar-
hæfnin stafar af því, að garnið
í þeim er teygjanlegra,
fíngerðara og þéttprjónaðra
en almennt gerist.
Heildsöiudreifing:
JOHN LINDSAY. Sími 26400.