Morgunblaðið - 17.07.1971, Blaðsíða 10
10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. JÚLl 1971
Samskipti Kín-
verjaogBanda
ríkjamanna
VEGNA heimboðs Nixons,
Bandaríkjaforseta til Kina
rifja menn nú upp sögu sam
skipta þessara ríkja, sem
rekja má allt til ársins 1784,
þegar fyrsta ameriska kaup-
farið sigldi inn á höfnina í
Kanton. Síðustu brezku her-
mennirnir höfðu farið frá
New York árið áður og hinar
nýfrjálsu nýlendur voru nú
lauslega tengdar samkvæmt
sambandsríkjasáttmálanum.
Enn voru fimm ár i sam-
þykkt stjórnarskrár og kosn
ingu fyrsta bandaríska for-
setans.
En Ameríkanar höfðu á-
huga á þvi að færa sér þeg-
ar í nyt fengið verzlunar-
frelsi, sem hafði skipt svo
miklu í baráttunni fyrir sjálf
stæði. Og í þá daga var bezt
að eiga viðskipti við Kin-
verja.
Ameríakir sjómenn urðu
brátt algeng sjón á götunum
í Kanton. Þessi viðskipti
höfðu mikil áhrif á uppbygg
ingu þjóðlífa Bandaríkjanna
á þessum tíma. Kínverskur
vamingur var viða til skrauts
á amerlskum heimilum og
húsgagnaiðnaðurinn heima
fyrir varð fyrir sterkum aust
urlenzkum áhrifum.
Þegar aðrar þjóðir fóru
smám saman að neyða Kín-
verja til æ meiri tilslakana
í viðskiptum voru bandarísk
ir aðilar heldur hógværari í
kröfum sínum, þótt þeir
gættu þess alltaf að fá sína
sneið af kökunmi. í ópium-
styrjöldinni 1839—42 urðu
Kínverjar fyrir margs konar
auðmýkingu af hálfu Breta,
sem neyddu þá til að veita
sér ýmiss konar tiislakanir.
Það notfærðu Bandaríkja-
ménn sér og sendu Caleb
Cushing sem sérstakan um-
boðsmann sinn til þess að
gera samkomulag um sams
konar réttindi Bandaríkja-
mönnum til handa og Bretar
höfðu fengið.
í Taiping-uppreisninni um
miðja 19. öld studdu Vest-
urveldin ríkjandi stjórn
Maeu-ættarinnar, þar sem
hún studdi viðskiptahags-
muni þeirra. Laut herinnsem
bældi uppreisnina niður, um
hríð forystu Bandaríkja-
manns, Fredericka Towns-
ends, og siðar Englendings,
Charles Gordons.
Eftir því, sem lemgra leið
á öldina, skertu Vesturveld
in sjálfstæði Kínverja meira
og meira til að vemda og
efla sína eigin hagsmuni. Og
þegar Boxarauppreianin
brauzt út um aldamótin
sendu Bandaríkjamenn herlið
til Kina til að bæla hana nið
ur. Kínverjar voru neyddir
til að greiða erlendu rikjun
um skaðabætur en nokkur
þeirra, þar á meðaf Banda-
rikin, endurgreiddu hluta
þeirra aftur með því að taka
kínverska stúdenta tii fram
haldsmenntunar.
Það var ekki fyrr en árið
1943, í heimsstyrjöldinni síð
ari, að Bandaríkj amenn og
Bretar afsöluðu sér réttind-
um sínum í Kina og viður-
kenndu ríkið sem jafningja.
Daginn eftir árás Japana á
Pearl Harbour lýsti Kína
stríði á hendur Japönum og
Grundvöllurinn að bættum samskiptum Bandaríkjamanna og Kínverja hefur verlð lagð-
ur á fundum þeirra í Varsjá en þar hafa þeir ræðzt við öðru hverju á undanfömum árum.
bandaríski hershöfðiniginn
Joseph Stilwell var sendur
frá Washington til að taka
stöðu herráðsf oringj a hjá
Chiang Kai Chek hershöfð-
ingja, leiðtoga kánversku
stjómarinnar. Það sem eftir
var stríðsins sáu Bandaríkja
menin Kínverjum fyrir her-
gögnum.
Á Kairo-ráðstefnunni árið
1943 varð það að samkomu
lagi þeirra Chiang Kai-Cheks,
Franklins D. Roosvelts, þáver
andi Bandaríkjaforseta og
Winstons Churchills, þáver-
andi forsætisráðherra Bret-
lands, að neyða Japani til að
skila öllum kínverskum land
svæðum, þar á meðal For-
mósu. En þegar stríðinu við
Japani var lokið, komist
borgarastyrjöldin milli stjóm
ar Chiangs og kinvenskra
kommúnista í algleyming. —
Bandariski herBhöfðinginn,
George Marshall var sendur
þangað sérstakflega til að
reyna að binda enda á bar-
dagana, en árangursiaust. —
Bandaríkjastjóm hélit þó
áfram að styðja Chiamig Kai-
Chek og sendi honum vopn
og vistir fyrir um tvo millj-
arða dollara á fjórum árum.
Allt kom þó fyrir ekki og
árið 1949 urðu srtuðningsmenn
Chiang Kai-Sheks að hörfa
til Formósu og þar með var
bundinn endi á samband
Bandaríkjanna við kínverska
meginiandið.
Hið nýja kommúnistaríki
Mao Tze-tungs hafði náið
samband við Rússa á árum
kalda striðsins og það hefur
aldrei fengið viðurkenningu
Bandaríkjaistjómar. Hún hef
ur litið á stjóm Chianga, sem
löglega stjóm Kína. Næstu
skipti Bandaríkjamainna og
Kina vom í Kóreustriðinu,
þegar Kínverjar sendu menn
til aðstoðar Norður-Kóreu.
Þegar því var lokið færðust
átökin yfir á Formósusund.
Kommúnistar gerðu öðru
hverju árásir yfir sundið á
Formósu og árið 1958 lýsti
stjórn Maos því yfir, að hún
hefði fært út landheílgi stna
svo, að innan hennar lentu
meðal annarra eyjamar For
mósa, Quemoy og Matsu. Þá
sendi Eisenhower, þáverandi
forseti Bandartkjanna, her-
skip inn á Formósusund til
þess að koma í veg fyrir inn
rás.
Forsetamir Kennedy og
Johnson reyndu báðir með
ýmsum ráðum að bæta sam-
skiptin við Kínverja, en sú
viðleitni virtist ekki falla í
frjóan jarðveg hjá Mao for-
manni.
í kosningabaráttu sinni
lýsti Nixon því yfir að hann
mundi leitast við að bæta
samskiptin við Kínverja og
þeir stigu fyrsta skrefið tiil
móts við hann, þegar þeir
buðu borðtennisliðinu banda
riska til Kína. Nokkru síðar
leyfðu þeir nokkrum blaða-
mönnum að koma austur
þangað og síðar nokkrum
öðrum gestum, nú siðaat Kiss
inger, ráðgjafa Nixons í ör-
yggismálum.
(AP — Don McLeod).
77% VILJA HÆTTA
En hvemig eiga menn að
fara að þvi að hæífca að
reyfkja ? Hversu árangursrtk-
ar hafa þær reynzt hiniar
ýmsu aðferðdr, sem menn hafa
neytnt S því skyni? Brezíkir
læknar segja að 77% reyk-
ingamanna í Bretlandi vilji
igjarna hætta eða hafi reynit
það en aðeins etouim aif hverj
um f jórum takist það tiS fram
búðar. Eru menn á einu máii
um, að það sé medri hætta á
þvú að reykingar verði að
ávana heldur en áfengi eða
eiburtyf.
Víðast hvar eru heiilbrigðis
yfirvöld á þvi máli, að nauð-
synSegt sé að skipuieggja bar
ábtu gegn reykingum, en af
fyrngreindri ástæðu er áhugi
þeirra á sililkrt skipu.liagn,.
ingu mjög svo takmarkaður.
Því verða emstaklingarnr
sjálfir að heyja þessa bar-
áfcbu — og það sem til þarf
er fyrst og fremst viljastyrk-
ur. Ef ilöragun miannis til að
heefcta að reykja er sterkari
en löngun hans í tóbak, hik-
ar hann ekki við að leggja á
sig ölfl þau óþægindi, sem
þvi fylgir að leggja niður
þennan ávana, -— en þau
eru venjulega mest fyrstu tíu
dagiana.
Reykmgamenn verða að
hafa gilda ásitæðu tid þess að
hætta. Og athygiiisvert er að
fleiri hætta af fjárhagsástæð
um en vegna þess að þeir viti
að heiiisiu þeinra er hætiba bú-
in. 1 hvent sinn sem verð ð
tóbaki hækkar talka svo og
Framh. á bls. 21
Hvermg á
Ibúarnir i Salers, litlu
þorpi skamnit frá Clermont
Ferrand í Frakklandi, höfðu
nóg um að tala eftir að þeir
höfðu séð sjónvarpskvik-
myndina um stúlkuna, sem
varð að gangast undir upp-
skurð vegna lungnakrabba.
Myndin hafði mikil áhrif á
flesta — og svo mikil á um
það bil fimmtung íbúanna, 80
af rúmlega 400 fullorðniim í
þorpinu, að þeir ákváðu að
hætta að reykja. Þeir koinu
saman til ftindar og skifuðu
nöfn sín á spjöld, þar sem á
stóð: „Ég hef ákveðið að
hætta að reyk.ja, hvað sem
það kostar.“ Þeir bundust
sanitökum við félag baráttu-
manna gegn reykingum sem
siðan skrifaði Pompidou, for-
seta Frakklands bréf, þar
sem þess var farið á leit, að
hann setti þjóð sinni fordæmi
og hætti að reykja — eða
hætti a.m.k. að koma fram í
sjónvarpi með vindla eða síg
arettur í höndnm.
En eins og oft vifll verða,
þegar reykingar ediga í Mut,
varð minna en til stóð úr
þessuim ágæta og fyrirferðair-
mikfla ásetningi ibúanna í Sal
ers. Nokkirum vilkum seinna
höfðu fimmtíu manns gefizt
upp á bindindinu.
Flestar þjóðir heims eru
ofursefldar þessum ávana.
Reykirtgar eru eins og happ-
drætti, sem alflár taika þátt í
— en vinningarnir ganga all-
ir til ríkisins. Tolltekjumar
af tóbakssöiiu eru víðast svo
mikillvæg tekjulind ríkisköss-
unum, að opinberir aðilar að-
hafast yffirteitbt Mtið tifl þess
að stemrna stigu við reyking-
■um. En sá fjöldi mannslífa,
sem brennur upp með siigar-
ettureykn um í heiminum er
svo gífurlegur, að helzt mætti
líkja við fjöldafórnir. Tölur
frá Bretilandi sýna, að haldi
svo fram sem nú horfir í
reykiinigum þar miunii 50.000
manns deyja áriega úr lungna
■krabba á næstunni. Ef menn
ekki reytotu, er gert ráð fyrir
að sú tala mundi Isetoka i
5000. Sömúleiðis mætti þá bú-
ast við að tilfeMum hjanta-
áfaílla mundi fækka um fjórð
■ung.