Morgunblaðið - 07.11.1971, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1971
19 *
t
Á FUNDI í borgrarstjórn »1.
fimmtudag kom fram tillaga frá
Kristjáni Gunnarssyni, borgar-
fulltrúa Sjálfstæðisfiokksins, um
stefnuna í dagheimila- og leik-
skólamálum, sem óhætt mun að
segja að marki tímamót í þeim
efnum, enda miðar liún að þvi
að gera kieift af fjárhagslegum
ástæðum að uppfylla þær vax-
andi kröfur og þá þörf, sem er
að verða um vistum sístækk-
andi 'hóps bama á dagvistunar-
stofmmum. En sýnilegt er að við
óbreyttar aðstæður er bæjarfé-
lögum einum ókleift að sjá fyrir
þessari miklu þörf.
1 tillögrunni, sem birtist í Mbl.
I gær, er gert ráð fyrir þvi að
ríldssjóður taki þátt í kostnaði
við byggingu dagheimila tii helm
inga við borgina og þá hægt að
verja tvötfalt hærri upphæð ár-
lega tíl að reisa þau. Var mjög
vel teldð imdir þann lið og ham-
þykkt af öllum borgarfulltrúum
að vísa þessu til ríkisstjómar,
svo að hægt væri að gera ráð

Börn á einu bamaheimilinu í Reykjavík.
Barnaheimili fyrir
90-100 millj. kr. 1972
— miðað við helmingsframlag frá ríkinu
Tillögur Kristjáns J. Gunnars
sonar um úrræði til að mæta
vaxandi kröfum
fyrir allt að 50 miilj. króna
framlagi á móti jafnhárri upp-
hæð frá borginni þegar á næstu
fjárlögum.
Öðruan liðuim tillögunnar var
vLsað til frekari meðferðar í Fé-
lagsmálaráði, en í þeim er engu
síður fólgin breyting á stefiniu í
(þessum eifnum. Þar er gert ráð
íyrir framlagi að 2/3 til bygg-
iniga dagheimiia við fyrintæiki,
sem siðan reki þau, að ríki og
sveitarfelag skipti með sér byigg-
iingu dagheimila fyrir háskóla-
stúdenta og greiði niður vistun
bamanna um 2/3 og löks er gert
ráð fyrir að dagheimilin séu mið-
iuð við núverandi forgangsíílokka
ag böm frá heimi'lum, þar sem
toáðir foreldrar vinna úti, en leik-
skólamir miðast við alla sem
vilja, enda greiðist vistiun á
ikosifcnaðarverði að fuílilu af úti-
vlnnandi foreldrum með fuUar
tekjur, en gert ráð fyrir að af-
sliáttur geti orðið aMt niður í
helmiinig, þegar eiga í hlut fram-
færendur með afhrigðilegar að-
stæður, eins og nú er.
1 framsöguræðu sinni, færði
Kristján Gunnarsson rök fyrir
tillögunni, sem felur í sér svo
mikla breytiinigu á þessum mál-
ium, og verða þau rakin að
nökkru hér á eftir:
Fyrst ræddi Kristján breikk-
andi bil miilii framtooðs og eftir-
spurnar um vistun bama á bama
heimiium og sagði: — Á biðllista
í hinum svonefndu forganigs-
ifliokkum hjá Félagsmálastofnun-
inni vegna dagheimila eru nú
208 böm. En fðik með eðlilegar
'ástæður og tekjur hefur einnig
þörf fyrir að eiga aðganig að dag-
heimllum og leiksíkólum fyrir
böm sín og sú þörf fer vaxandi
með hverju ári, sem líður. Mér
þykir IMegt að á næstu 10 árum
muni sú breyting eiiga sér stað,
að meira en helmingur giftra
ikvenna vinni utan heimilis og
áður en annar áratugur sé liðinn,
muni næstum allar yngri konur
vinna utan heimilis fullan vinnu-
daig eða að hluta, svo ör virðist
breytingin í þessum efnum.
Ég ætla hér enigan dóm að
ieggja á kosti eða galla þessarar
breytmgar. Sumir virðast sjá í
hrnni lækningu flestra þjóðfé-
lagsmeina og óttast ekki, að hún
hafi neinar neiikvæðar hliðar. Þvi
miður get ég ekki verið svo
bjartsýnn að halida, að þær
breytingar sem nú ganga yfir
vestræna menningu feli ekki í
sér nein vandamál og að etekert
þunfi að óttast, þótt áhrif heim-
iiamna sem upi>eldis- og fjöl-
skyildustofnana minnki. En það
er önnur saga. Án tiliits til þess
verðum við að horfast í auigu
við, að hér eru öffl að verki, sem
eru óhjákvæmilegur fylgifiskur
iðnaðarþjóðfélagsins, öfl, sem
ekki verða stöðvuð og leiða óhjá-
kvæmilega til grundvallarbreyt-
inga á uppbyggingu þjóðfélags-
ins í mjög náinni framtíð. Vist-
un bama í uppeldisstofnunum er
ekki orsök þessara þjóðfélags-
breytinga heldur afleiðing þeirra
og þörfin fyrir bamaheimih verð
ur með hverju árinu meira að-
kállaindi. Þessa þörf verður að
leysa. Komi ekki til uppeldis-
stofnanir til að taka að sér þá
þætti uppeidis og aðhlynningar
bamanna, sem heimiilm hætta
að annast, stefnir smám saman
að upplausnarástandi, sem ekki
verður séð út yfir.
Þá reyndi Kristján að gera sér
grein fyrir hve mikiil þörfin væri
næstu tiu érin, og hvernig hún
kynni að skiptast miUi dagheim-
ila og leiksköla og hver kostnað-
ur væri við sllka uppbygginigu.
Sagði hann m. a.: — Ekki er auð-
velt að spá um hvemig eftir-
spum kynni að Skiptast milli dag
heimila og leikskóla. Þar ræður
miklu um hve margar konur
koma til með að vinna úti fulian
vinnudag og hve margar hálfan.
Ég igef mér þá forsendu, að
skiptingin yrði fyrst um sinn sú,
að 40% bama væru á dagheim-
ili og 60% á lei'kskóla. Þá þyrfti
að byggja dagheimili fyrir 6400
böm og leikskóla fyrir 9600 böm
eða 4800 leikskólapláss, ef miðað
er við tvísetta leikskóla. Heiildar-
fjárfestingin í öllu þéttbýli lands
ins yrði þá kr. 1600 mi'llj. vegna
dagheimila og kr. 720 mihj.
vegna leikskóla eða kr. 2300
millj. samtals.
Ekki gerði Kristján ráð fyrir
að eftir 10 ár yrði þörfin fyrir
þessar uppeldisstofnanir komin
upp í 100% og sagði: — Við
slkulum segja, að eftir 10 ár yrði
heildarþörfinni 'fuUnægt að 70%
og mætti þá lækka heildarhygg-
ingakostinaðinn um 30% eða ndð-
ur i rúmlega 1600 mi'Hj. fcr. Við
skulum segja, að ríflega helm-
ingur af þessari fjánnagnsþörf
Kristján J. Gunnarsson.
komi í hlut Reykjavíkur eða um
900 millj. kr. Með jöfnum ár-
legum greiðslum á 10 árum
þyrfti þá framlag borgarinnar að
vera kr. 90 millj. á ári tii barna-
heimila og leikskóla. Æskiiegt
vœri þó, að dreifing fjárins á ár
þyrfti að vera jöfn og að fyrstu
árin gætu framlög verið hærri
heldu en síðari árin, til þess að
geta sem fyrst orðið við þeirri
þörf, sem nú er fyrir hendi og
ekki hægt að fuilnægja.
Á yfirstandandi ári er framlag
Reykjavíkur til dagheimiia og
leikskóla 30 miilj. krónur auik 8,8
mil'lj. kr. geymslufjár firá fyrra
ári eða alis 38,8 miilj. kr. Jafn-
vel þótt þetta 30 miilj. kr. franv
lag í íjárhagsáætlun yfirstand-
andi árs verði hækkað veruiega
og umfram heildarhækkanir fjár-
hagsáætlunar, er það öl’um borg
arfulltrúum fullkomiega ijóst, að
borgin getur ekki lagt fram nægi
legt fé til að fullnægja þörfinni
í þessum efnum og að hlutfallið
á miilli íramboðs á vistplássum á
bamaheimilum og eftirspumin
eftir þeim mun ennþá stöðugt
halda áfram að verða óhagstæð-
ara.
Nú munu e. t. v. einhverjir
spyrja, hvers vegna Reykjavik-
urborg einfaldlega hækki ekki
framlag sitt til byggingar dag-
heimila og leikskóla upp í 90—
100 mi'llj. kr. á ári. Því er til að
svara, að tekjuöflun sveitarfé-
lags er að lang mestu leyti bund-
in við álögð og innheimt útsvör
og þessum tekjulið eru tafcmörk
sett með lögbundnu hámarki út-
svarsstigans. Það er því eðlilegt,
að þegar fram koma ný og miög
kostnaðarsöm verkefni eins og
bygging og rekstur bamaheim-
ila er, þá korni að því, að fjár-
hagsgetu sveitarfélaganna verði
ofboðið innan þeirra lakmarka,
sem tekjuöflun þeirra eru sett.
Hvað Reykjavík snertir, er auð-
velt að færa rök að því, að etf
uppfylla ætti t. d. á næstu tíu
árum þær kröfur, sem nú eru
uppi um auknar framikvæmdir í
skólabyggingum, íbúðarbygging-
um og bamaheimilum, svo að að-
eins þrír málaflokkar séu nefnddr
mundi borgin hvergi nærri igeta
aflað fjár til þeirra, enda þótt
útsvör væru iögð á skv. hæsta
leyfUegum útsvarsstiga og aðrir
tekjustofnar nýttir í hámarki.
Að því er snertir byggingu
bamaheimila, hniga þó fleiri rök
að þátttöku rikisins í þeim kostn
aði. Þörfin fyrir barnaheimili er
afleiðing af stöðugt auknu vinnu-
framlagi kvenna tiH þjóðarbúsins,
sem beint og þó másiki enn frek-
ar óbeint hefur áhrif til tekjuöfl-
unar fyrir ríkissjóð í mun stærri
mæli en fyrir sveitarfélög. Út frá
því sjónarmiði er það fráleitt, að
kostnaðurinn við byggimgu bama
heimilanna sem er afleiðing
þessarar vinnu kvenna á almenm
um vinnumarkaði, sé ein-göngu á
sveitarfélögin lagður. Þetta hef-
ur litillega verið viðurkennt af
rikisvaldinu og Alþingi með því
að veita í f járiögum örlitla upp-
hæð tii byggingar almennra
bamaheimila. 1 frumvarpi að
fjárlögum nú er lagt til um 600
þúsund kr. fjárveitinigu í þessu
skyni. Ef þessi upphæð væri i
meðförum Alþingis hætokuð í t
ö. 60—70 millj. króna, er llfclegt
að hægt væri að styrkja bama-
heimili í landinu með heimings
framlagi frá rikinu á næsta ári,
þar sem ekki er liklegt, að bygg-
ing þeirra sé almennt svo undir-
búin, að hún gæti orðið í stórum
stíl nema í Reykjavik. Miðað við
slikan fjárstuðninig rikisins yrði
hugsanlega hægt á árinu 1972 að
byggja í Reykjavilk bamaheimlli
fyrir um 90—100 mfflj. kr.
Þá veik Kristján að nánari
skýringum á einstökum atriðum
tiillögu sinnar: 1 a-lið tillögunn>
ar er gert ráð fyrir, að helminga-
skipti séu á bygginigarkostnaði
milli ríkisins og sveitarfélags, og
er það í samræmi við þau kostn-
aðarblu'tföli, sem nú gilda um
skólabyggingar í þéttbýli. Raun-
ar finnst mér martgt mæla með
því að lita á bamaheimili sem
eins konar smábamasikóla. Það
sjónarmið kemur einnig að
nokkru fram í gildandi fræðslu-
lögum, þar sem heimildarákvæði
er um, að sveitarfélag megi
fcoma á skóláhaldi fyrir 5 og 6
ára böm, ef ríklð samlþykfcir.
Þá er í tiflögunni skilgreindur
sá mismunur, sem gert er ráð
fyrir, að verði á því, hverjum
þjónusta daigheimiia og leikslkóla
komi til með að standa til boða.
Dagheimilin séu miðuð við nú-
verandi forganigsfiofcka og böm
frá heimilum, þar sem báðir for-
eldrar vinna úti og þá ekki gert
ráð fyrir, að neinar sérstakar
ástæður aðrar þurfi að vera fyr-
ir hendi, enda gert ráð fyrir, að
kostnaðurinn við dagvistunina sé
þá að fullu greiddur, miðað við
að bæði hjónin hafl fullar at-
vinnutefcjur. Leikskólum er afit-
ur á móti ætlað að verða við um-
sóknium abnennt, enda verður
það að teljast æskilegt frá upp-
eidislegu sjónarmiði, að böm
geti átt þess kost að dvelja á
leikskóla hluta úr degi, enda þótt
annað foreldra starfi etoki utan
heimilis.
■ Tillagan gerir ráð fyrir þvl
sem aðalreglu, að miðað við eðli-
legar ástæður og atvinnutefcjur,
greiði foreldar að fullu vistun
barma sinna á dagheimiium og
leiikskólum. Hins vegar yrði igeng
ið frá eins konar gjaldskrá fyr-
ir framafærendur með afbrigði-
legar ástæður, þar sem afsláttur
gæti orðið allt að helmingur af
raunverulegum kostnaði, og er
þar miðað við svipaða regiu og
unniið hefur verið eftir á undan-
fömum árum.
Ákvæði tillögunnar um að feia
megi félagi rékstur ’bamaheimliia
í umboði sveitarstjómar miða að
því að áhugamanna félög eins otg
t. d. Sumargjöf og önnur sam-
bæriieg félög 'geti framvegis haM
ið áfram að eiga aðild að þessum
málum.
1 b-Sið tiHögunmar er stefnt að
því að auðvelda atvinnu- og þjón-
ustuifyrirtæfcj'um að koma uipp
bamaheimilum á eða í nánd við
viinnustað starfsfólksins, sem að
sjá'lfsögðu er til hagræðis og hef-
ur í för með sér auigljósa kosti
bæði fyrir fyrirtækin og starfs-
fóllk þeirra. Gert er ráð fyrir,
að þá legðu fyrirtækin sjálf fram
1/3 hluta bygginigarkostnaðar. —
Erlendis er það viða algengt, að
stór fyrirtæki leysi þörfina fyrir
þessar þjónustustofnanir í sam-
starfi við starfsfóílfc sitt. Með vax
andi iðnaði og samsteypu smærri
fyrirtækja í stærri heiidir hér á
landi, eins og nú er irætt um, er
ffiklegt, að hliðstæðar iausnir
verði einmig hér nauðsynlegar.
Mér dettur í hug í þessu sam-
bamdi miðað við aðstæður í dag,
samvinna t. d. fyrirtæfcja í iðn-
igörðum, innan verzil'unarfyrir-
tækis eims og SlS og Miðstæð
stór verzlunarfyrirtæki og af op-
imberum stofnunum t. d. sjúkra-
húsin, sem raunar hafa þegar
hafið þessa starfsemi.
1 c-iið tillögunnar er fjaHað
um bamaheimilamái hásfcóla-
stúdenta og annarra nemenda í
sfcólum á háskólasti'gi, svo setm
tæfcniskóla og kennaraháskóla
eða æðri framhaldsskóla. Sú hlið
málsins, sem að sveitarfélaginu
snýr, snertir þvi, miðað við nú-
verandi aðstæður fyrst og fremst
Reyfcjavík. Er þar gert ráð fyr-
ir að vegna nemenda, sem lög-
heimiU eiga í Reyfcjavik, ieggi
borgin fram helminig byggimgar-
kostnaðar í samræmi við al-
mennu regluna stov. a-lið tiilög-
unnar. Þar sem aðrir nemendur
eru viðs vegar að af landinu og
hiiutfail þeirra miðað við sveitar-
félögin stöðugt breytilegt, yrðu
sveitarfélögin ekki krafin um
sinn Muta byggingarkostnaðar
og því eðlilegast, að ríkið greiði
hann að fuliu. Þá er i þessum lið
tiHögunnar gert ráð fyrir, að
þeir námsmenn, sem eiga böm
á bamaheimili, fái styrk frá rílkl
og Mutaðeigandi sveitarfélagi
til að greiða niður 2/3 af dvalar-
kostnaði þar, 1/3 frá hvorum að-
ila. Er hér um eins konar náms-
styrk að ræða tH að auðvelda
þeim námsmönnum, sem stofnað
hafa heimili og eignazt böm, að
haida áfram að stunda nám sitt.
1 lökin ræddi Kristján þrjá
val'kosti, sem fyrir hendi væru I
þessu máli.
1 fyrsta lagi að gera enga
breytingu á skipan má'la frá þvl
sem nú er. Þá miunum við í
Framhald á bls. 3L