Morgunblaðið - 23.12.1971, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTU'DAGUR 23. DESEMBER 1971
23
Margrét Jónsdóttir
skáldkona — Minning
ÞEGAR ég frétti lát Margrétar
Jónsdóttur, skáldkonu, 9. þ. m.
gerði ég bæði að gleðjast og
hryggjast. Gleðjast vegna þess
að löngu þjáningastriði var lok-
ið, en liryggjast vegna þess að
enn var einn samherjinn horfinn
af sjónarsviðinu. Ég hafði þekkt
hina látnu meir en háifa öld og
við starfað að sömu hugðarefn-
um árum saman, svo að margs
er að minnast, þegar litið er yfir
farinn veg. Ég vil þvi festa hér
á blað helztu atriði úr lifssögu
þessarar þjóðkunnu merkiskonu.
Margrét Jónsdóttir var fsedd
að Árbæ í Holtum, Rangái-valla-
sýslu, 20. ágúst 1893. Foreldrar
hennar voru Jón Sigurðsson, af
síkagfirzkum ættum, þá skrifari
hjá Páli Briem, sýslumanni í
Rangárvallasýslu, og Stefania
Jónsdóttir, ráðskona á sýslu-
mannssetrinu. Hún var af vopn-
firzkum ættum. Þau Jón voru
heitbundin, en forlögin ætluðu
þeim ekki langar samvistir. Bæði
voru þau vel gefin og vel að sér.
Jón fluttist til Akureyrar haust-
ið 1894, með Páh Briem, þegar
hann var skipaður amtmaður og
varð síðar bóndi á Hofgörðum í
Staðarsveit, en Stefanía varð
áfram í Rangárvallasýslu með
barnið og vann þar fyrir sér á
ýmsum bæjum þar og í Ámes-
sýslu, oftast við ráðskonustörf.
Hún var eftirsótt til slíkra
starfa, vegna hæfni sinnar og
kunnáttu. Hún hafði verið við
nám tvo vetur í kvennaskólanum
að Ytriey, þegar Elín Briem var
þar forstöðukona. Og það var
hún sem réð Stefaníu fyrir ráðs-
feonu hjá bróður sánum, sýslu-
manninum í Rangárvallasýslu,
að Árbæ.
Margrét ólst upp með móður
sinni við mikið ástríki og um-
hyggju. Þær héldu alltaf saman
heimili, mæðgumar, þar til
Stefanía andaðist 96 ára, árið
1956.
Snemma bar á þvi að Margrét
væri bæði gáfuð, námfús og bók-
hneigð. Þá var enginn barnaskóli
i sveitum en móðir Margrétar
var mjög vel að sér og lét sér
mjög annt um uppfræðslu dótt-
urinnar og efldi lestrarfýsn
hennar og bókhneigð. Sam-
kvæmt eigin frásögn las Mar-
grét mest ljóðabækur og Islend-
ingasögurnar í bemsku sinni. 17
ára gömul fór Margrét í Kvenna
skólann í Reykjavik og útskrif-
aðist þaðan eftir tvö ár. Um það
iieyti fiuttust þær mæðgur til
Reykjavíkur og áttu þar heim-
Mi jafnan síðan. Að skólagöngu
lokinni fékkst Margrét við barna
kennsiu á vetrum en var í
kaupavinnu á sumrin. Síðan
fékk hún góða stöðu við skrif-
stofustörf hér í borginni. En
hún undi ekki við þau störf, Þau
fullnægðu ekki hugsjónum henn-
ar og menntaþrá. Þess vegna hóf
hún nám í Kennaraskóla Islands
1924 og útskrifaðist þaðan 1926,
með ágætiseinkunn. Sama ár
varð hún kennari við Miðbæjar-
skólann i Reykjavík og síðan
við Austurbæjarskólann til árs-
ins 1944, að hún varð að hætta
kennslu vegna sjúkleika og
dvaldi þá nokkur ár í sjúkra-
húsum.
Meðan hún var við kennslu
t
Þökkum innilega samúð og
hluttekningu við fráfall og
jarðarför,
Þórarins Sigurjónssonar,
sem lézt á Héraðshælihu,
Blöndósi 4. þ.m.
Signriaug Lárusdóttir,
börn, tengdabörn og
barnabörn.
fór hún tvívegis til útlanda og
dvaldi þá bæði í Noregi, Svi-
þjóð og Danmörku, til þess að
afla sér meiri þekkingar í upp-
eldis- og fræðslumálum. Eftir
sjúkrahúsvistina náði Margrét
sæmilegri heiisu, treystist ekki
til að hef ja kennslu á nýjan leik,
en stundaði síðan ritstörf af
kappi og var starfsmaður Þjóð-
minjasafnsins þá daga, sem það
er opið almenningi.
Margrét var hugkvæmur, vin-
sæll og stjórnsamur kennari,
sem naut álits og virðingar nem-
enda sinna og samkennara. Fé-
lagsmál kennara lét hún og til
sin taka og voru falin þar ýmis
trúnaðarstörf. M. a. var hún í
stjómskipaðri nefnd, sem undir-
bjó bamaverndarlöggjöfina 1930
—31. Hún tók einnig mikinn þátt
í félagsmálum kvenna og í Góð-
templarareglunni var hún virkur
félagi frá æskudögum. Var m.a.
í framkvæmdanefnd Stórstúku
íslands og ritstjóri bamablaðs-
ins Æskunnar i 14 ár. Margrét
var heiðursfélagi Ungmennafé-
lags Skeiðamanna, stúkunnar
Mínervu, Stórstúku Islands af
I.O.G.T. og Lestrarfélags kvenna
í Reykjavik.
Margrét var ritstjóri Æskunn-
ar árin 1928 til 1942. Það fórst
henni vel úr hendi, því að Æsk-
an varð þá útbreiddasta æsku-
lýðsblað á landi hér, og er það
enn. Þá komu og í Ijós ótviræð-
ir rithöfundarhæfileikar Mar-
grétar og tvær ljóðabækur henn-
ar komu út á þeim árum og
varð hún þá þjóðkunn skáld-
kona. Siðan hafa komið út yfir
20 bækur eftir Margréti, sögur,
ljóð og leikrit, meiri hlutinn ætl-
aður bömum. Nokkrar sögur og
ævintýri þýddi hún. Hún hefur
og ritað margar greinar i ýmis
blöð og tímarit. Einnig oft flutt
erindi í útvarp. Margrét skildi
barnseðlið vel og gat þess vegna
náð svo vel til bamanna, bæði
sem kennari og rithöfundur, með
Ijóðum sínum, leikritum og
sögum. Mér þótti jafnan mikill
fengur að fá nýja bók frá hendi
Margrétar. Þær voru ómetanleg-
ur stuðningur við barnakennslu.
Bækur Margrétar hafa hlotið
góða dóma, enda flestar upp-
seldar fyrir löngu, og sumar
hafa verið endurprentaðar.
Margrét er í skáldskap sínum
boðberi hins fagra, sanna og
góða, miskunnsemi og mann-
kærleika. Hún talar máli litil-
magnans og hefir næman skiln-
in á kjörum þjáningabama
mannkynsins. Það er löngu við-
urkennt að Margrét var gáfuð
og vel menntuð kona, sem lét
öll menningarmál til sin taka,
kvaddi sér hljóðs með þeirri
djörfung, að hugsandi menn
veittu máli hennar jafnan eftir-
tekt
Margrét ritaði fallegt mál og
hafði næman skilniTig á eðli og
blæbrigðum islenzkrar tungu.
Still hennar er léttur og skemmti
legur. Það andar hlýju frá öllu,
sem hún hefir látið frá sér
fara.
Margrét var mikil trúkona,
svo sem ljóð hennar sýna, eink-
um hinn fagri sálmur, sem er í
sálmabók þjóðkirkjunnar.
Margrét giftist árið 1959,
Magnúsi Péturssyni, kennara
frá Akureyri, gáfuðum og góð-
um manni, sem enn er léttur i
spori og við góða heilsu, þó að nú
sé hann rúmlega áttræður. Þau
hjónin áttu faUegt heimili á
Þorfinnsgötu 14.
Heilsu Margrétar hrakaði aft-
ur síðustu árin og fyrir rúm-
um 2 árum fékk hún áfall, svo
mikið, að hún hefir siðan verið
næstum óvinnufær og var síð-
ustu mánuðina á Borgarsjúkra-
húsinu. En allan þennan tíma
hefir eiginmaðurinn annazt hana
með dæmafáu þreki og um-
hyggjusemi, sem hún kunni vel
að meta. Þessi ágætu hjón áttu
margt sameiginlegt og hafa
unnið lajiga ævi ágætt starf fyr-
ir íslenzka æsku, sem islenzk
þjóð má þakka og meta að verð-
leikum.
Ég vil að lokum enda þennan
æviþátt með því að endurtaka
orð Margrétar sjálfrar til æsku
Islands, sem birtust í Morgun-
blaðinu á sextugsafmæli henn-
ar.
Þegar blaðamaðurinn spurði,
hvort hún hefði nokkra sér-
staka ósk fram að færa svaraði
skáldkonan:
„Ekki aðra fremur en þá að
æskan okkar megi bera gæfu til
að varðveita hinn dýrmæta arf
islenzkrar tungu og menning-
ar, sem ég unni framar öUu
öðru — að hún gangi áfram göt-
una tii góðs og gleymi ekki guði
sinum, því að sjálfstæð, trúuð,
hófsöm og starfsglöð æska er
það, sem ég helzt vildi óska þjóð
minnd og það, sem ég af veikum
mætti hefi viljað stuðla að.“
AUir vinir og aðdáendur
Margrétar Jónsdóttur munu
taka undir þessa ósk hennar og
rafstöðvum er meiri en frá jafn
minnast hennar ævilangt með
þökk og virðingu.
Ingimar H. Jóhannesson,
þó Ijóð hennar létt og ljúf. Þar
má stundum finna viðkvæman
streng, jafnvel sársauka, en
ætíð er það þó bjartsýnin, sem
sigrar, trúin á vorið og birtuna,
hið góða og fagra. Þess vegna
er það mannbætandi að lesa ljóð
in hennar. Og þótt djúp alvara
byggi í skapgerð hennar, þá var
samt gleðin oft ofarlega í huga
hennar, og brugðið á glettni i
Ijóðum og Vísum. Það væri freist
andi að birta ýmis vísuforot, er
sýna bæði Ijóðfimi hennar og
léttleika, en hér verður látið
nægja að vitna í niðurlagserindi
eins kvæðis, sem ber undirfyrir
sögn: Kveðið í veikindum.
Bráðurn kemur sól og sumar,
söngfugl kveður dátt á grein.
Ég verð aiftur létt í lundu,
laus við haima, kvöl og mein.
Alltaf birtir upp um síðir,
ísinn bráðnar, myrkrið dvín.
Og með fangið fuHt af blómum
flýgur vorið inn til mín.
Það er trú mín, að nú hafi þessi
spá hennar rætzt.
Á efri árum gekk Margrét
að eiga Magnús Pétursson kenn
ara, og var það henni mikið
gæfuspor. Hún naut með honum
í ellinni kærleiksrikrar sambúð
ar, sem hún hafði ríka þörf fýrir.
Aldur og sjúkdómur sóttu að,
en hún átti vin, er stóð með
henni, og hélt í hönd henni í sein
ustu þrekrauninni. Hún andaðist
á Borgarsjúkrahúsinu hinn 9.
desember, og var jarðsett frá
Fossvogskirkju þann 14. að við
stöddu fjölmenni. Kona min og
ég þökkum henni margar góðar
mimningar, og vottum manni
hennar innilega samúð.
Björn Magnússom.
Snernma dags 9. desember barst
mér andlátsfregn frændkonu
mininar, MargrSar Jórusdóttur
skáld'konu, Þorfininsgötu 4 í
Reykjavík. Hún lézt í Borgar-
spítalanum eftir skaimma sjúkra-
húsvist þair, en lanigviniua vare
heilsu. Ekki er mér fært afl
minmast þessaiar gáfuðu og gagn-
merku konu svo sem vert er og
vera ætti. Kýs ég þó að kveðja
hana með fáum orðum og þakka
henni góð kynni á liðnum árum.
Hún fæddist hinn 20. ágúsit
1893 að Árbæ í Holtum. For-
eldrar hemnair voru Stefanía JónB-
dóttir, ættuð úr Vopnafirði, og
Jón Gunnlaugur Sigurðssomi,
Skagfirðingur að ætt, þá sýslu-
Skrifari, síðan bóndi á Hofgörð-
um á Snæfeilsnesd. Var þeim
báðum um margt ágætlega farið.
Stefaniía bráðgáfuð mannkosta-
koma, sem kaus jafnain að láta
lítið á sér bera, en Jón var skáld-
mæltur, mjög vel hagur og jafni-
an niefndanmaður í sveit sinni og
héraði. Fljótt skildu leiðir þeinra
Jóns og Stefaníu. Ólst því Mar-
grét upp með móður sinnd, fyrsit
á Rangárvöilum og síðan í
Reykj avík. Er Stefanía látin fyrir
nokkrum árum. Átti hún heimili
með dóttur sinná þar til yfir lauk.
Snemma kom það fram, að
Margrét var vel geirð, hávaxnn^
fríð sýnum óg námgjörn í bezta
lagi. Lauk hún ung námi í
Kveninaskólanum í Reykj avík
með mikili sæmd, gerðist svo
barnakennari nokkra vetur. Beir
ég orð mierks mahnis, Torfia Hjart-
arisonar, fyrir því, að hún hafi
þá þegaT reynzt ágætur kenmiairi.
Var Torfi nemandi henmar, uniguir
sveinn, þá er hún var heimilis-
keniniari í Annarholti. Getur Torfi
þess, að henmi hafi verið mjög
vel lagið að laða til sín börn víð
fyrstu kyinini. Síðan sótti Mair-
grét niám í lýðskóla á B'jóná.
Síðar inimritaðist hún í Kemmara-
skóla íslands og brautskráðiat
þaðan með mikilli sæmd. Dáði
hún jafnan síðan séra Magnús
Helgason Skólastjóna og taldi
sig eiga homum mikið að
þakba. Var það að vonum,
því að þar fór aaman frá-
bær kenmari og mikilhæfur nem-
andi. Eftir það var hún um laragfc
skeið fcemmari við Banmaskóia
Reykjavíkui* og jafmframt rit-
stjóri Æskunnar. Skrifaði hún.
mikið í blaðið, bæði frumsamið
Framhald á bls. 24
Margrét skáldkona er látin.
Hér verður ekki rakin ætt henn
ar eða æviferill, heldur aðeins
borin fram kveðja frá gömlum
flélagssystkinum. Þess skal þó
getið, að fædd var hún 20. ágúst
1893 að Árbæ í Holtum, og voru
foreldrar hennair Jón Sigurðs-
son, síðar bóndi að Hofgörðum í
Staðarsveit og Stefanía Jónsdótt
ir frá Skjalþingsstöðum í Vopna
firði. Margrét ski'ldi aidrei við
móður sína meðan báðar lifðu,
nema vegna kennslustarfa uim
stuttan tima og hafði hún lengst
um heimili sitt með henni hér í
Reykjavík.
Ég kynntist fyrst Margréti,
þegar ég gerðist félagi i stúk-
unni Minervu fyrir rúmum fimm
ffiu árum. Þá var hún þar fyrir,
og hafði gengið í stúkuna
skömmu eftir að hún var stofn-
uð, og mun hún hafa verið önn-
ur konan, sem þar gerðist fé-
lagi. Blóralegt bókmenntalíf var
innan stúkunnar á þessum árum,
enda voru meðal félaga heimar
nokkrir af þeim, sem síðar urðu
einna kunnastir rithöfundar
þjóðarinnar, og aðrir, sem
sinntu meir öðrum störfum þeg-
ar fram I sótti, en létu þá mikið
til sín taka á ritvellinum.
Margrét naut sín vel í þessum
hópi, og lét síðan skáldsbapinn
aldrei niður falla, enda var
henni ljóðlistin í blóð borin, og
í óbundnu máli gerðist hún mik-
iivirkur rithöfundur, einkum
fyrir yngri kynslóðina. Margrét
var aUa tíð virkur félagi í stúku
sinni, meðan henni entist heilsa,
og eru þau ljóð ótalin, sem hún
orti af ýmsum tilefnum í félags-
starfinu. Mest lagði hún þó af
mörkum í ritstörfum á vegnm
Góðtemplarareglunnar sem rit-
stjóri Æskunnar á árunum 1928
—1942, og jókst útbreiðsla blaðs
ins á þeim árum að mitolum mun.
Etoki verður sagt, að allur
ævivegur Margrétar hafi verið
blómium stráðuir, en ætíð voru
Sigurður Bjarnason
bifreiðarstj. — Kveðja
Skyndilegt fráfali Sigurðar
Bjamasonar er mér og fjöl
stoyidu minni mikill harmur, en
hann lézt laugardaginn 18. des-
emfoer s.l.
Fyrir fáeinum dögum höfðum
við setið hressir yfir tafli, eins
og svo oft áður og það var hart
leitoið á báða bóga eins og vera
ber í skák. En Sigurður var góð
ur skátomaður og hafði yndi af
að tefla. Ekki grunaði mig þá,
að hans næsta tafll yrði við dauð
ann og tæki ekki lenigiri tíma.
Sigurður Bjamason var fædd
ur 21. nóv. 1905, að Ásgarði í
Grímsnesi. Foreldrar hans voru
hjónin Ólaflía Sigriður Ólafsdótt
ir og Bjarni Jómsson, en þau
voru bæði ættuð úr Grímsnes-
inu.
Sem unglingur fluttist Sigurð-
ur til föðurbróður síns Guðjóns
Jónssonar, kaupmanns að Hverf
isgötu 50. Mun hann á þeim ár-
uim hafa notið einhverrar mennt
unar, umfram er þá gerðist al-
mennt og lokið gagnfræðaprófi.
Annars verður menntun Sigurð-
ar ekki tengd neinum skólum að
ráði, hann var það sjáifmenntað
ur maður og vel heima í flest-
um hlutum, að undrun sætti. Sér
staklega í sögu landsins, bók-
menntum og ættfræði.
Það hefur ekki verið að
ástæðulausu að Sigurður var oft
ast valinn sem leiðsögumaður og
bílstjóri er erlendir fræðimenn
vUdu ferðast um landið, til að
kynnast þeim stöðum, er sagan
greinir frá. Bréf og bókagjafir
flrá þessum mönnum, yljuðu Sig-
urði oft og hartn var stoltur af
að hafa getað gert þessu fólki
ferðirnar fræðandi og ánægju-
legar. Sjálfur naut ég þeirrar
ánægju að ferðast og fræðast ai
honum og verða þær stundir mér
ætíð ógleymanlegar.
Siðastliðin 12 ár var Sigurð-
ur til heimilis hjá tengdamóður
minni, Ingveldi Gísladóttur, að
Holtsgötu 13, Rvík., en þau voru
bræðrabörn. Hún hafði búið hon
um traust og gott heimili og vissi
ég að hann mat það meira en
nokkuð annað. Hennar þakkir
eru hljóðar og einlægar á þess-
ari stundu. Umhyggja hans og
nærgætni við þessa frænku sina
var slík, að þar gat ekki arutað
en farið sannur maður.
Ég og fjölskyida mín viljum
þábka þér frændi, atla þina vin
áttu og hugulsemi. Við söknum
glettni þinnar og hilýju og þá
ekki sízt drengiimir mínir, sem
alltaf áttu skjól hjá „a£a“, ein»
og þeir kölluðu hann.
Við geymum minningu þína.
Þ.G.Ck J